Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы заттық МӘдениет лексикасы
жүктеу/скачать 6 Mb.
|
| Кент. Кµшпес кент, ±шпас тауыќ болып ќазаќ, Сам±рыќќа ќарлыќты ѓой ‰ні жетпей (М-Ж., 58); Қыдырдың қыдырғанда ізін басып, Самарқант, Бұқар, Ташкент, Қоқан барған (М-Ж., 368); Кентті жерді жайласа, Үзілмейді базары (Қобыланды, 37). Для название Узгент была придумана не совсем удачная турецкая этимология уз кент `наш собственный город` дейді де М. Ќашќари уєжіне Бартольд сын айтады [105, б.78].
Шаһар. Ќожант шєћєрінікімін, хан баласын ойнатып ж‰рген балалар едік, ортамыздан хан баласы суѓа кетті (М-Ж., 52); Б±л Сарай кент б±л к‰нде Еділ суыныњ бойында, Аштархан мен Саратыптыњ аралыѓында, Тысырап деген ќала (М-Ж., 54); Түйін. М-Ж. Көпеев шахар сөзін шәһәр вариантында да қолданған. Кейіннен ќала (кент), станция (стан) пайда бола бастаѓан. Балық. Байпаков «Баласаѓ±н» сµзі монѓол тіліндегі «ќала» деген мағына беретін «балѓазин» деген сµзі сияќты т‰ркініњ «балыќ» ќала деген сµзінен шыќќан – дейді [83, б.162]. В. В. Бартольд: «Мы увидели, что Восточный Туркестан получил больший приток турецкого населения после падения в Монголии государств сначала турок-огузов, потом уйгыров; но уже в надписях встречается слова балыk в значении `город` и название Бешбалык `Пять городов` для города, находившегося на крайнем востоке нынешного Китайского Туркестана, близ современного Гучэна». Из слов автора ХI в. Махмуда Кашкарского, о котором у нас еще будет речь, мы знаем, что слово балыk по-турецки значило `глина`; «город», следовательно, получил название по материалу, из которого воздвигались постройки, подобно тому как арабы в смысле `кочевники` и `оседлые` употребляли термины `люди войлока` и `люди глины – деген ойын жазды [105, б.44]. Будагов: балық – городъ обнесенный стною (изъ этого слова составныя названія городовъ, мтсностей ) Бешъ – балыкъ (городъ въ западномъ Кита или Туркестан на 40 дней пути отъ Пекина), балқауа садокъ (соб. и. города въ Крыму, жан балқ древнее названіе Пекина (Будагов, 237). Ќ±рбанѓали Халид: «Ќубалыќ» – Ќашѓардыњ кµне атауы, жалпы сµйлегенде «уу» балыќ дейді – бес шаћар дегені, «луу» балыќ алты шаћар демек. Ќубалыќ – уу – балыќ – Луу балыќ ‰шеуі де ќытай, монѓол тілінен т‰зілген. Ќытайшы – у- бес, Лу -лу- алты, «балыќ» монѓолша «шаћар». Ќуа-ќуа-куй-ќыстаќ, ауыл мағынасында, ал «балыќ» ‰лкен шаћарға берілген атау. Ќашѓарѓа «ќубалыќ» дегені єуелде ќыстаќ, соњыра шаћар болѓан. «Ќу – атауы біз жаќта естен шыќќанмен осман т‰ріктері ќыстаќ, ќалашыќтарѓа «к‰й» дейді, демек ескі заманнан ауызда ќалѓан сµз. Ноѓайлар Ќособаны «ауыл» деген, ‰лкен жерге «ќала» дейді, сарттар «ќыстаќ» деп, ‰лкенін «шаћар» деп атайды. Алты шаћар халќы ќай жерде ќорѓан, ќоршаулы ел болса «шаћар» дейді. Ќазаќтар ќоршаулы елге «ќорѓан», базарлы жерді «кент» дейді, асылы «кунд» - ќытай тіліндегі айтуды ќолдайды» – дейді [56, б.240]. Академик Ә. Т. Қайдар: бұл орайда, балық (судағы балық), балық (қала) сулы, батпақты жер (балқаш), жас (бала) т.б. омонимдердің гемогендік, гетерогендік түбір тұлғасына назар аударады (Ә. Қайдар, 1998: 259). жүктеу/скачать 6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|