Мұғауина М. О. Денсаулық сақтау саласының қызметкерлеріне арналған Қазақ тілі

Тіл – қылыштан өткір.

5-тапсырма

Айтылады тіл... сөз, сыр- іш...,

Жақсы сөз де білсең – бедел ырыс...

Ж.Баласағұни.

Отыз тіс... шыққан сөз барлық орда... жайылар.

Тәрбие бас... – тіл

М.Қашқари.

Тіл деген... – қай халық... болмасын кешегі, бүгінгі тағдыр... емес, ертеңгі де тағдыр...

Әр халық... ана тіл... – білім... кілт... Біз... жастар... ана тіл... жетік, білімді, мәдениетті болсын. Ахмет Жұбанов.

Ана тіл... – халық болып жасаған... бері жан - дүниесі... айнасы, өсіп - өніп, түрлене беретін, мәңгі құламайтын бәйтерег...

Жүсіпбек Аймауытұлы.

Тіл қару... – сөз, сөз қару...- ой. Ақылды ой, алғыр сөз – адам... ең жоғарғы қасиеті.

Халық... мәңгі ғұмыр...- о... тілінде. Әрбір тіл өзі... халқы үшін – Ұлы.

Көп тіл білу – құдай... құдіреті... емес, әркім... өз қолында

Қазақстан халқын топтастырудың аса маңызды факторы болып табылатын мемлекеттік тілді меңгеру – Қазақстан Республикасының әрбір азаматының парызы.

Өнер алды - қызыл тіл

Дүние жүзіндегі мыңдаған тілдердің ішінде біздің тіліміз он бірінші орында тұр.

Ұятың боп тұр бетте

Өзге тілдің бәрін біл,

Өз тіліңді құрметте

Алтын күннен бағасыз бір белгі боп.

Нұрлы жұлдыз, бабам тілі, сен қалдың!

Мағжан Жұмабаев.

Ана тілін сүймеген,

1. Қазақ тілі түркі тілінің қандай тобына жатады?

2. Тіл – ұлттық белгі, халықтық мұра дегенді қалай түсінесіз?

3. Қазақ тілінің қазіргі күндегі қолданылу аясы, өзіндік орны қандай деп ойлайсыздар?

4. Тіл, сөз өнері туралы мақал-мәтелдердің, ұлы адамдардың қанатты сөздерінің ішінде қайсысы ерекше әсер етті?
10-тапсырма. Мәтінді қысқаша өз сөзіңізбен айтып беріңіз.
Әр азамат өз мемлекетінің бөлшегі болып табылады, сондықтан дені сау, тәрбиелі және білімді азамат мемлекеттің өркениеттілік деңгейін, оның қоғамдық институттарының күшін, оның билік құрылымының мүмкіндіктерін белгілейді.

Қазақстан Республикасының Конституциясы адамның құқығын және бостандығын ең жоғары құндылығы, ал оның құқығын және бостандығын құрметтеу, қорғау және сақтау – мемлекеттің міндеті деп жариялады. Әр азаматтың негізгі құқықтарының бірі тәрбие және білім алу, денсаулығын қорғау және медициналық көмекке құқығы. Әр азаматтың негізгі құқықтарының бірі тәрбие және білім алу құқығы, денсаулығын қорғау және медициналық көмек көрсету болып табылады. Мемлекет адамның физикалық және рухани-имандылық денсаулығын, оның экологиялық және санитарлы-эпидемиологиялық ырыс-берекесін, дене шынықтыру және спортты дамытуын, лайықты өмір салтын қалыптастыру қамтамасыз етуі тиіс.

Артық болмас білгенің!

Ұлтқа тілінен қымбат нәрсе болмасқа тиісті. Бір ұлттың тілінде сол ұлттың сыры, тарихи, тұрмысы, мінезі айнадай көрініп тұрады. Қазақ тілінде қазақтың сары сайран даласы, біресе желсіз түндей тымық, біресе құйындай екпінді тарихы сар далада үдіре көшкен тұрмысы, асықпайтын, саспайтын сабырлы мінезі – бәрі көрініп тұр. Қазақтың сайын даласы кең, тілі де бай, осы күнгі түркі тілдерінің ішінде қазақ тілінен бай, орамды, терең тіл жоқ. Түркі тілімен сөйлеймін деген түрік балалары күндерде бір күні айналып қазақ тіліне келмекші, қазақ тілін қолданбақшы... Күндерде бір күні түрік балаларының тілі біріксе, ол біріккен тілдің негізі қазақ тілі болса, сөз жоқ, түрік елінің келешек тарихында қазақ ұлты төрден орын алмақшы. Келешектің осылай болуына біздің иманымыз берік.

­ Мағжан Жұмабаев.


ТЕСТ
1. Қазақ тілі қашан бірінші рет Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі болып қабылданды?

А) 1989 ж 22 қыркүйек;

В) 1993 ж 28 қаңтар;

Д) 1991 ж 16 желтоқсан;

Е) 1997 ж 7 шілде;

С) 1995 ж 30 тамыз.

А) Оңтүстік тобы;

В) Батыс тобы;

Д) Солтүстік тобы;

Е) Шығыс тобы;

С) Орталық тобы.

А) оғыз;

Д) қарлық;

Е) аралық;

С) чуваш.

4. Қазақстан Республикасында мемлекеттік тіл -қазақ тіл екендігі қай заңда айтылған?

А) «ҚР Азаматтық кодексі»;

В) «ҚР Білім туралы» Заңы;

Д) «ҚР Тілдер туралы» Заңы;

Е) «ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Заңы;

С) «ҚР Еңбек туралы» Заңы.

А) 3-бап;

В) 5-бап;

Д) 4-бап;

Е) 1-бап;

С) 2-бап.

Сөздік

Байлық – богатство кіреуке – эмаль

Негіз – основа жүйке талшықтары – нервы

Ауру – болезнь дер кезінде – во время

Дәрігер – врач емдемесе – не лечить

Дәрі – лекарство тістің қызыл еті – десна

Аурухана – больница тістер жегісі – кариес зубов

Емхана – поликлиника азу тіс – коренной зуб

Ауырады – болит қуыс – полость

Бас ауруы – головная боль үстіңгі жағында – с верху

Қан қысымы – давление астында – с низу

Салқын тию – простуда жақ сүйектері – челюсть

Қабыну – воспаление тіс түбірі – корень зуба.

Денсаулық – біздің тәніміздің табиғи қалпы, болмысы. Табиғаттың бар күш-қуаты сол қалыпты сақтауға негізделген. Күйгелектік, жөнсіз ашулану мен болар-болмас нәрсеге шыж-быж болу – аурудың басты себептері. Адам жұмыссыздықтан қолы босап, сары уайымға салынады. Егер ауырып қалса, ол туралы көп айтпау керек. Бұл мәселеде «үштік» деген ұғым бар: дәрігер, ауырған адам, індет.

Денсаулығың мықты болсын десең, үнемі салауатты өмір салтының талаптарын сақтап, күн сайын, қалыпты түрде орындап отыру қажет. Ол үшін қимыл белсенділігін, түрлі дене тәрбиесінің жаттығуларын, шынықтыру рәсімдерін сақтап, күн тәртібін орындау, дұрыс тамақтану, жұқпалы аурулардан сақтану, жағымсыз әдеттерден бас тарту сияқты ережелерді бұлжытпай орындау керек.

Егер сіз күн тәртібін сақтасаңыз, онда бір күнде көп нәрсені жасап үлгересіз. Сонда ғана денсаулықты сақтауға және өмірде көп жақсылықтарға жетуге болады. «Денсаулық – баға жетпес байлық», - деген мақал тегін айтылмаған.

Сұхбаттасайық!

- Қай тісіңіз ауырады?

- Үстіңгі азу тісім ауырады.

- Тісіңізге ас тұрып қала ма?

- Тісіме ас тұрып қалады (тұрып қалмайды).

- Салқыннан ауыра ма?

- Салқын судан, ыстық тамақтан ауырады (ауырмайды)

- Ас жегенде тістің ауырғаны біліне ме?

- Ас жегенде тістің ауырғаны білінеді (білінбейді)

- Тісіңіз қалай ауырады, ұдайы ауыра ма?

- Тісім үнемі ауырады.

- Құрт жеген тісті жұлғызып тастау керек.