l –  өткізгіштің активті ұзындығы ;  v

73
Айнымалы
тоқты
амплитудасымен
сипаттауға
болар
еді
. 
Негізінде
олай
істеуге
болады
, 
іс
жүзінде
өте
ыңғайсыз
, 
себебі
айнымалы
тоқ
амплитудасын
өлшейтін
құрал
жасау
қиын
. 
Айнымалы
тоқты
сипаттау
үшін
тоқтың
бағытына
байланысты
емес
қасиеттерін
пайдаланған
ыңғайлы
, 
ондай
қасиетке
тоқтың
өткізгішті
өту
барысындағы
қыздыратын
қабілеттілігі
жатады
. 
Біршама
өткізгіштен
өтетін
айнымалы
тоқты
елестететің
, 
кедергісі
R-
ден
. 
Біршама
уақытта
тоқ
өткізгіште
белгілі
мөлшер
шамасында
жылу
энергиясын
шығарады
: 
. (2.7) 
Сол
өткізгіштен
тұрақты
тоқ
жібереміз
, 
оны
солай
сұрыптаймыз
, 
дəл
сондай
уақытта
өткізгіште
сондай
мөлшер
шамасында
жылу
энергиясын
шығару
керек
: 
. (2.8) 
Жылу
əсерінен
екі
тоқта
бірдей
, 
сондықтан
тұрақты
тоқты
, 
жылу
санын
өткізгіште
айнымалы
тоқпен
бірдей
шығарса
, 
ол
айнымалы
тоқтың
əсерлік
мəні
деп
аталады
. 
(2.7) 
мен
(2.8) 
теңестіріп
синусоидалды
тоқ
əсерлік
мəнін
табамыз
: 
. (2.9) 
Сонымен
, 
синусоидалды
тоқтың
əсерлік
мəні
кезеңдегі
орташа
квадратталған
болып
табылады
. 
Əсерлі
I 
тоқ
пен
синусоидалды
тоқ
m 
амплитудасы
араларында
мынадай
байланыс
орынатылады
: 


T
Rdt
i
W
0
2
RT
I
W
2




T
T
dt
i
I
Rdt
i
RT
I
0
2
0
2
2
T
1
=
;
m
I








T
m
T
dt
t
T
I
dt
i
T
I
0
2
2
0
2
2
)
(
sin
1
2
)
0
(
2
)]
2
2
cos(
1
[
2
2
2
0
2
m
m
T
m
I
T
T
I
dt
t
T
I









74
Демек
(2.10) 
Синусоидалды
тоқтың
əсерлік
мəні
амплитудасынан
√2
рет
аз
. 
Осыған
ұқсас
синусоидалды
кернеудің
əсерлік
мəні
анықталады
: 
(2.11) 
Электротехникалық
құрылғылардың
номиналды
тоғы
мен
кернеуі
, 
əсерлік
мəні
арқылы
анықталады
. 
Электромагнитті
, 
электро
-
динамикалық
, 
басқа
да
жүйелер
құралдары
, 
тоқ
пен
кернеудің
əсерлік
мəнін
көрсетеді
. 
Синусоидалды
шаманың
орташа
мəнін
кезеңнің
жартысында
есептейді
, 
осы
уақытта
ол
белгісін
өзгертпейді
. 
Функция
кезеңіндегі
орташа
мəні
уақыттың
осіне
қатысты
симметриялы
нөлге
тең
.
Сондықтан
: 
(2.12) 
Ұқсас
: . 
Магнитті
электр
жүйесінің
өлшем
құралдары
кезеңдегі
орташа
мəнін
көрсетеді
. 
2.1.4 
Синусоидалды
 
шаманың
 
векторлы
 
көрінісі
.
Вектор
 
диаграммасы
 
 
Математикада
белгілі
, 
ω
t
аргумент
синусоидалды
функциясы
, 
егер
ол
радиусы
ω
t
радианға
сағат
жүрісіне
қарсы
m
m
I
I
I
707
,
0
2


2
;
1
0
2
m
T
U
U
dt
u
T
U










2
/
0
2
/
0
2
/
0
ср
cos
2
sin
2
2
T
m
T
m
T
t
T
I
tdt
I
T
idt
T
I



.
637
,
0
2
)
1
1
(
m
m
m
I
I
I









m
m
E
E
U
U
2
;
2
ср
ср



айналс
проекц
І
с
айналы
тілінің
синусо
көрсет
бұрыш
тілінің
сағат
т
проекц
t=0
те
бұрыш
қарсы
)
бұрыш
демдег
бұрыш
кордин
функц
I
са
ординат
ос
циясы
ретінде
ан
синусоидалды
ым
сəйкес
келе
ң
жүрісіне
қа
оид
декарт
жүй
тіледі
(2.5-
сурет
векторын
жас
ш
ретінде
алын
ң
айналымына
қ
тілінің
жүрісіне
циясы
тоқтың
д
ең
мезгілінен
, 
ве
шты
жылдамдығ
) 
айналады
. 
t
1
у
шқа
бұрылады
, 
гі
мəніне
тең
бо
шты
жылдамды
нат
осіндегі
про
цияның
демдегі
м
m
75
сіне
түскен
б
нықталады
. 
тоғына
, 
І
m
рад
еді
, 
бұрышты
ж
арсы
. 
Координ
йесінде
(
х
,
у
) 
айн
т
) 
2.5-
сур
сау
үшін
, 
x
абсц
ады
. 
Дұрыс
ба
қарсы
жасалына
е
сəйкес
көрсетіл
демдегі
мəніне
т
ектор
коор
ғын
дұрыс
бағы
ақыт
шамасынд
y 
осіндегі
оны
олады
ықпен
айналып
оекциясы
кез
ке
мəніне
тең
і
m
I
)
(
1

I
t
i
m
)
(
t
i
бірлік
шама
ұ
диус
ұзындығы
жылдамдығы
ω
наты
жазықты
налып
тұрған
ве
рет
цисс
осінің
дұры
астапқы
фаза
x
ады
, 
ал
теріс
бас
леді
.
векто
тең
, 
уақыты
рдинат
0-
ден
ба
ытта
(
сағат
тіл
да
вектор
x 
осін
ың
проекциясы
Со
п
жатқан
елген
уақытта
с
m
I
m
I
)
sin(
1



t
m
m
I
sin(
)



t
I
m
ұзындығының
мен
үздіксіз
ω
=const
сағат
ықтағы
(
і
,wt) 
ектор
түрінде
ыс
бағытынан
осінен
сағат
стапқы
фаза
– 
ордың
y 
осіне
ы
t=0
. 
Мейлі
, 
астап
тұрақты
лінің
жүрісіне
нде
функцияның
ондықтан
,
вектордың
синусоидалды
. 
)
(
1



t

m
)


76
Синусоидалды
функцияны
айналып
тұрған
вектор
түрінде
көрсету
үшін
, 
бастапқы
уақыт
шамасында
x, 
у
 
жазықтығында
көрсетуге
болады
(2.6-
сурет
) 
Бұл
жағдайда
, 
айналып
тұрған
вектор
синусоидты
көрсетеді
, 
яғни
оның
екі
айрықша
параметрлері
туралы
мəлімет
береді
, 
олар
- 
І
m
амплитудасы
жəне
ψ
бастапқы
фазасы
. 
Синусоидтың
қосу
(
алу
) 
есебі
қысқарады
, 
егер
де
вектор
түрінде
жазықтықта
көрсетілсе
, 
функцияны
көрсететін
векторларды
қосады
. 
Мысал
ретінде
екі
тоқты
қосайық
: 
мен
(2.6 
суретте
) 
і
1
мен
і
2
жазықтықта
вектор
түрінде
көрсетілген
. 
модулді
вектор
x
өсіне
ψ
бұрышымен
орналасқан
, 
векторлар
қосындысы
болады
жəне
қосынды
синусоидты
көрсетеді
: 
. 
Қолданбалы
электротехникада
тоқ
пен
ЭҚК
-
ның
əсерлі
мəнін
білген
жөн
. 
2.2. 
Синусоидалды
 
тоқ
 
тізбектегі
 
резистор
,
индуктивті
 
катушка
 
жəне
 
конденсатор
 
 
Тұрақты
тоқ
тізбегінен
синусоидалық
тоқ
тізбегінің
айырмашылығы
элементіне
тек
қана
резистор
емес
, 
индуктивті
катушка
жəне
конденсатор
да
жатады
. 
Нақты
электр
тізбегіндегі
айнымалы
тоқтың
зерттеу
үдерісін
оңайлату
үшін
бұл
тізбек
, 
тұрақты
тоқ
тізбегі
сияқты
, 
осы
элементтерден
тұратын
алмастыру
сұлбасы
түрінде
көрсетіледі
. 
Айнымалы
тоқ
тізбегінің
элементтері
жылу
түрінде
энергия
беретін
, 
активті
кедергі
деп
аталады
. 
)
sin(
1
1
1




t
I
i
m
)
sin(
2
2
2
2




t
I
i
m
m
I



2
1
i
i
i
)
sin(



t
I
m
2.6-
сурет

77
Тізбек
элементтері
, 
электр
жəне
магнит
жазықтығында
мезгіл
-
мезгіл
энергия
сақталса
, 
реактивті
деп
аталады
, 
ал
айнымалы
тоқ
кедергісі
– 
реактивті
кедергі
деп
аталады
. 
Реактивті
кедергімен
катушка
жəне
конденсатор
иемденген
. 
Синусоидалды
тоқ
тізбегі
есебінің
негізін
білу
үшін
, 
жəй
тізбектегі
тоқ
пен
кернеудің
ара
– 
қатынасын
қарастырайық
. 

жүктеу/скачать 0,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: