Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова
жүктеу/скачать 1,92 Mb. Pdf көрінісі
|
Басқару психологиясы оқу құралы by Ахтаева Н.С. (z-lib.org)
| тұлғалық
типтен тұрады [14, 15]: 1. Мотивті - пассивтік тип . Жетекшінің әлсіз кәсіби білік- тілігі, іс-әрекеттің ұзақ мерзімді бағдарламасының бостығы не- месе болмауы, басқарудың жалпы стиліндегі бейқамдық эле- менттері – осы ерекшеліктердің сабақтасуы бұл типті сипат- тайды. Қарапайым жағдайлардағы атқарушылардың тиімді іс- әрекеті оның әлсіздігін өтей алады, бірақ жағдай күрделенген кезде ол өзінің кері жақтарын байқайды. 2. « Қауырт іс - әрекетті бейнелеу » типі . Жетекшілік проце- сінде туындайтын нақты проблемаларға қатысы аз жоғары бел- 169 сенділік; нақты емес немесе баламасы төмен сипаттың көрінуі; қарамағындағыларға тым артық бақылау ағымы; кәсіби емес же- ке сипаттағы бақылау. Бұл тип топ мүддесі емес, жоғары тұрған инстанция талаптарына бағдарланған жетекшіге тән. 3 . « Жалпы жетекшілік » типі . Жетекшінің іске бағдарлануы, бірақ ол шешімдердің нақты орындалуын ұйымдастыру шебер- лігімен бекітілмеген, тапсырманы тұжырымдаумен, қол астын- дағыларға қысым көрсетумен шектелген. 4. Фрустрациялық тип . Шешімдердің бастапқы кезеңдерін- де – жоғары зерделік белсенділік, проблема мәнін жан-жақты түсінуге талпыну. Біліктіліктің жеткіліксіздігі алынбайтындай қиындықтар туғызады, соның нәтижесінде жетекші кикілжіңнің тік («жетекші – бағынышты») бойынша дамуын ынталандыра- тын фрустрация күйіне өтуі мүмкін. Мұндай тип басқару іс-әре- кетіне қарама-қайшы. 5. « Соңына дейін табыссыз қауырт іздеу » типі ерік-жігері жоғары икемсіз типтегі, бірақ зерделік әлеуеті төмен және өзін-өзі бағалауы тым артық жетекшіге тән. Шешімнің алғашқы вариан- ты жалғыз дұрыс шешім деп есептеледі, тек төтенше жағдайлар ғана мұндай шешім барысын өзгертуге мәжбүрлей алады. 6. « Бейресми дұрыс , бірақ тиімсіз шешім » типі . Бұл тип се- німді, бірақ жоғары басқару нәтижелеріне жету тұрғысында тиім- ділігі төмен болады. 7. Ұйымдастырушылық қабілеттің жеткілікті дамуымен сабақтасқан эвристикалық тип . Жоғары зерделік сапалар да- мымаған ұйымдастырушылық қабілеттермен сабақтасады. 8. Эвристикалық - ұйымдастырушылық тип . Бұл практикада сирек кездесетін идеал. Жоғары зерделік пен жетілген ұйымдас- тырушылық қабілеттердің сабақтасуы. Бұл екі жіктеме жеке айырмашылықтардың нақты бар екенін және өздерінің бірнеше негіз бойынша, яғни жалпылама да, нақ- тылай да анықтама алатындығын көрсетеді. Жалпы көрсеткіш - ті таңдау проблемасы теорияда төмендегідей шешіледі. Жалпы көрсеткіш басқару шешімдерінің іргелі ерекшелікте- ріне негізделуге тиіс, олар механизммен , құрылыммен байла- ныста болады. Басқару шешімдерін қабылдау процестер құры- лымының негізгі ерекшелігі – олардың құрылымдық-деңгейлік 170 ұйымдасуы. Оған өз кезегінде басқару шешімдерінің барлық не- гізгі түрлері мен деңгейлерінде өзінде біріктіретін бес негізгі деңгей кіреді. Бұл ерекшелік басқару шешімдерін жүзеге асыру- дың стильдік айырмашылықтарымен байланысқан. Басқару ше- шімдерін қабылдау процестерінің стильдік айырмашылықтары индивидтің әр деңгейіне тиесілі шешімдер қабылдау қабілетінің әртүрлі байқалуымен шартталады. Сондықтан басқару шешімде- рінің стильдерін атап көрсетудің жалпы көрсеткіші – оларды ұйымдастырудағы бес деңгейдің шоғырлануы немесе сабақта- суы. Зерттеулер басқару шешімдерін қабылдау процесін жүзеге асырудың, оларды ұйымдастырудың негізгі деңгейлерімен қа- тынаста болатын бес негізгі стильдерін анықтады. Автократиялық деңгей шешімдері басқару шешімдерін қа- былдаудың диктаторлық стилінің қалыптасуына және бүкіл басқару іс-әрекетінің жүзеге асуына соқтырады. Автономдық деңгей шешімдері іске асырушы ( реализатор ) стилінде тіркеледі. Мұндай жетекшілер барлығын өзіне алады. Жалпы алғанда, мұндай бағдар оңтайлы емес. Шағын-коллегиалдық шешімдер жетекшінің оларды қабыл- даудағы функционалдық рөлінің (коллегиялық шешім процесін үйлестіру, ұйымдастыру және басқару) өзгеруімен сипатталады. Бұл – ұйымдастырушының стилі . Бұл стиль басқару шешімдерін қабылдау процестерін ұйым- дастырудың ингретативтік-коллегиялық деңгейімен қатынаста болатын үйлестіруші стиліне тасымалдануы мүмкін (Басқару шешімдерін қабылдау процестерінде коллегиялық бастау басым бола бастайды). Маргинал - жетекші стилі – жоғарыдан болатын бұйрықтар- ға бағынуға деген бағдар үстемдік алады. Бұл стиль шешімдерді жүзеге асырудың метаколлегиалдық деңгейіне тасымалдау ағы- мын сипаттайды. Бұл стильдердің барлығы дәстүрлі түрде атап көрсетілетін, жетекшіліктің жалпы стильдерімен, яғни авторитарлықпен, демо- кратиялықпен, жауапсыздықпен, сондай-ақ өтпелі формалармен және комбинациялармен ұқсас келеді. Бұл ұқсастықтар заңды, бі- рақ толық болмайды, өйткені басқарудың жалпы функция- лары шешім шығару функцияларына қарағанда ауқымдырақ келеді. |