Ѕож ќолжазба ќђќыѓында
Екі құрамдық бөлшектен тұратын бір тағанды ММ-дер
жүктеу/скачать 452,1 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Үш құрамдық бөлшектен тұратын бір тағанды ММ-дер.
- Төрт құрамдық бөлшектен тұратын бір тағанды ММ-дер.
- «Қос тағанды қазақ -ұйғыр мақал -мәтелдері»
| Екі құрамдық бөлшектен тұратын бір тағанды ММ-дер.
Қазақ тілінде: Сезікті секіреді Тіл тиексіз Ұйғыр тілінде: Тепишмиғичә елишмас Тил сүйәксиз Үш құрамдық бөлшектен тұратын бір тағанды ММ-дер. Қазақ тілінде: Көп тілеуі — көл Естімеген елде көп Ұйғыр тілінде: Әзимәт — әлгә ғәнимәт Әрниң атасы — әл Төрт құрамдық бөлшектен тұратын бір тағанды ММ-дер. Қазақ тілінде: Көп бар жер көңілді Жан сақтағанша, ар сақта. Ұйғыр тілінде: Ана юртниң қойни кәң Туғулған йергә тәғзим әт Жай сөйлем түріндегі бір тағанды ММ-дер екі, үш, төрт құрамдық бөлшектерден тұратындарын көрдік. Ал одан көп құрамды бөлшектерден тұратын ММ-дерде, әдетте, ішкі ұйқас болмайды. «Қос тағанды қазақ-ұйғыр мақал-мәтелдері» деп аталатын екінші тарауда сан жағынан мол тұрақты бірліктер – қос тағанды ММ-дер, олардың табиғаты және құрамы жайлы сөз қозғалады. Негізінен, қос тағанды ММ-дердің құрамды бөлшектерді — қос екі жолдың соңғы сөздері әрқашан дерлік ұйқасты келеді, басқаша айтқанда ұйқассыз қос тағанды мақал жоқтың қасы. Қазақша: Судың жолын құм бөгер, Елдің жолын сұм бөгер. Редифті ұйқаспен өрілген мақалдар ұйғыр тілінде де молынан кездеседі. Ұйғырша: Әлдин әлгә нәп тегәр, Нәп тәгмисә, гәп тегәр. Юрт сөймәсниң имани сус болиду, Юрт сөйгән әр равруст болиду. Қос тағанды ММ-дер болу үшін қосарланған екі тағанның мағыналары бір-бірімен салыстырылуы немесе бір-біріне қарсы қойылуы тиіс. Қазақша: Ел жерге қарап өседі, Құс көкке қарап өседі. Қайта шапқан жау жаман, Қайта қозған дау жаман. Ұйғырша: Өзәңдин төвәндин қиз ал, Өзәңдин үстүнгә қиз бәр. Яхши хиш хумдандин чиқиду, Яхши иш убдандин чиқиду. Міне, бұл мақалдар екі тілде де өзіндік ырғақпен жымдасқан, екі жолы да өзара үндесіп, қиюласып қабысқан. Дегенмен әр тілдің қос тағанды ММ-дер құрамында ара-тұра ерекшеліктер де, ұқсастықтар да байқалып отырады. Аз асқа қарауыл болма, Аз елге жасауыл болма — Аз ашқа бақавул болма, Аз әлгә йасавул болма мақалы екі тілде де әр жолы ұйқасып, болма сөзі қайталанып келген және екеуі де болымсыз етістік тұлғасы арқылы жасалған. Яғни бұл — ұқсастығы. Қос тағанды мақалдардың да құрамы бірнеше бөлшектен тұрады. Олардың жиі қолданылатындарының саны біздің жинаған материалдарымызға негізделетін болса, алты бөлшекті, одан сирек жеті құрамды болуы мүмкін. Он сөзге дейін бір тағанды ММ-дер ғана жете алады. Мұндай көп құрамдылар түркі тілдері ММ-дерінің қорында көп кездеседі. Сондай-ақ еңбекте қос тілде қолданылатын үш тағанды, көп тағанды ММ-дердің сипаты, құрамы қарастырылды. Келесі тарау жүктеу/скачать 452,1 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|