«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»

13 бӛлім. МАЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ НЕГІЗДЕРІ 
13.1. Сиыр малын ӛсіру, азықтандыру, кҥтіп бағу. 
Өсіру, азықтандыру және күтіп бағу. 
Мал шаруашылығында сиыр 
малының аса зор маңызы бар. Ол ӛте бағалы азық-тҥлік ӛнімдері (сҥт, ет) 
ӛнеркәсіп ҥшін тері – терсек шикізатын береді, кӛлік ретінде пайдаланылады.. 
Жеке шаруашылықтар мен мал шаруашылығының алдыңғы қатарлы 
мекемелерінде малды дҧрыс азықтандырып, бағып кҥте отырып, мал басының 
ҧдайы ӛсуін, тӛлдің салмағын арттыру, сиырларды сҥттендіру және малдарды 
бордақылау, семірту жӛнінде аса кӛрнекті кӛрсеткіштерге ие болып келеді. 
Сиыр малын өсіруді ұйымдастыру және оның техникасы 
Жеке шаруашылықтарда мал басын ҧдайы ӛсірудің негізгі шарттарының 
бірі сиыр малын шағылыстыру науқанын дҧрыс ҧйымдастыру және оны дер 
кезінде ӛткізу болып табылады. Сиырлар мен қашарлардың қысырлығы және 
оның қайта кҥйлеуі жеке шаруашылық фермаларында мал санының ӛсуін 
тежейді, сҥт, ет және мал шаруашылығының басқа ӛнімдерін ӛндіруді 
тӛмендетеді. 
Озат Жеке шаруашылықтар мен ғылыми – зерттеу мекемелерінің жҧмыс 
тәжірибесі сиырлардың қысыр қалуының негізгі себептері мыналардан 
болатынын кӛрсетті. 
1) жеке шаруашылық фермаларында тӛлдейтін малдар жақсы бҧқалармен 
жеткілікті қамтамасыз етілмеуі;
2) бҧқалар мен тӛлдейтін малды нашар және жеткіліксіз азықтандыру, 
сол сияқты дҧрыс бағып-кҥтпеу;
3)сиырлар мен қашарлардың шағылысуын дҧрыс ҧйымдастырмау және 
шағ- ылыструды бағалап отырмау;
4) сиырлар мен қашарлардың жыныс системасы аурулары және оны дер 
кезінде емдемеу. 
Сиыр малы тӛлінің жыныс жағынан жетілуі олардың 7-9 айлығында 
басталады. Бірақ жыныс жағынан жетілді деп малды шағылыстыруға ерте 
қосуға болмайды. Тайынша бҧқалармен қашарларды мезгілінен бҧрын 
шағылыстыру олардың ӛсіп -ӛнуін тежейді. Бҧқаларды жақсы ӛскен жағдайда, 
оның 16-18 айлығында шағылыструға қоса бастайды. Қашарларды олардың 
ӛсуіне қарай 18-24 айлығында қашырады. Сиыр малын ӛсіру ісінде сиырлар 
мен қашарларды қолдан шағылыстыру, қолдан ҧрықтандыру қолданылады 
және ӛз бетімен шағылыстырады. 
Шағылыстыру ісіне, осы мақсатқа мамандар іріктеп алған бҧқалар 
пайдаланылады.
Қолдан шағылыстыру
. Шағылыстырудың бҧл әдісінде бҧқаларды 
сиырлардың табына қоспайды. Кҥйлеген сиырды шағылыстыру ҥшін бҧқаға 
алып келеді. 
Жҧқпалы аурулардан сақтандыру мақсатымен барлық сиырларды мал 
дәрігерлік қараудан ӛткізіп отыру керек. Шағылыстырудан бҧрын сиырлардың 

қҧйрығының тҥбін, денесінің соңғы жағын және жыныс органдарының сыртқы 
бӛлігін жуу керек.
Салмағы ауыр бҧқалар ҥшін немесе әлсіз сиырларды қашырғанда бҧқа 
алдыңғы екі аяғымен станоктың бҥйір тақтайына тірейді де ӛз денесінің бҥкіл 
салмағын сиырға тҥсірмейді. Станокты берік етіп жасайды; бағаналардың 
диаметірі 15 см ҥстіңгі бӛрененің жуандығы 10 см кем болмауы тиіс. Бҧқа 
асылатын бҥйірдегі ҥстіңгі тақтайларды асылған уақыта тайғанамауы ҥшін 
бҧдырлы етіп жасайды. 
Қолдан ұрықтандыру
. Бҧл әдіс тҧқымдық бҧқалардан ҧрпақты неғҧрлым 
кӛбірек алуға мҥмкіндік береді. Қолдан ҧрықтандырғанда бір бҧқаның 
ҧрығымен 200-500 сиырды, ал қолдан ҧрықтандыру пунктінің жҧмысын жақсы 
ҧйымдастырғанда жылына 1000 сиырға дейін ҧрықтандыруға болады. Сондай-
ақ қолдан ҧрықтандырылғанда бҧқаларға ауру жҧғу қаупі жойылады және 
сҧрыптауды неғҧрлым дҧрыс ҧйымдастыруға және жоғары сапалы бҧқаларды 
пайдалану жолымен мал табынын жетілдіруді тездетуге, ҧрықты алыс жерге 
жеткізуді жылдамдатуға болады.

жүктеу/скачать 3,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: