Омская гуманитарная академия

1. 
   Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі №319 «Білім туралы» Заңы.
   
2. 
   Мемлекет басшысы Н. Назарбаевтың Қазақстан Халқына Жолдауы «Қазақстан жаңа жаһандық нақты ахуалда: Өсім, реформалар, даму» 2015 жыл, 3 қараша, www.akorda.kz.
   
3. 
   Дайрабаев Е., Дайрабаева А. «Педагогика пәнінің негіздері», Алматы, 2005, 163 - 165 б.
   
4. 
   Селевко Г.К. «Энциклопедия образовательных технологий» 1 том, Мәскеу, Народное образование, 2005, 153 - 158 б.
   
5. 
   Мемлекет басшысы Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты», Астана 2012.
   
6. 
   «Қазақстан білім қоғамы жолында» Қазақстан Республикасы Президенті Н. Назарбаевтың «Назарбаев университетінде» оқыған дәрісі / Егемен Қазақстан, 6 қыркүйек, 2012 жыл, 2 б.
   
7. 
   Әлімов А. «Интербелсенді әдістерді ЖОО қолдану», Алматы 2009, 27 - 28, 157 - 161 б.
   
8. 
   Пиаже Ж. «Избранные психологические труды», Мәскеу 1994, 54 б.
   
9. 
   Ангеловски К. «Учителя и инновации» Книга для учителя. Македон т. ауд. М.-Просвещение, 1991, 37 - 38 б.
   

Каждый ребенок индивидуален, и поэтому у каждого есть свои собственные достижения и свой собственный успех. Еще лучше, когда ученик стремится к достижениям коллективного успеха, нацелен на сотрудничество, способен хорошо взаимодействовать с людьми. Ему присуще такое качество, как чувство ответственности не только за личное дело, но и за коллективный успех и за другого человека. Это развитая в гуманистическом плане личность, обладающая знаниями о человеке и относящаяся к человеку как к наивысшей ценности. Степень научной разработанности проблемы. «В последнее время исследованиям мотивации деятельности, ориентированной на достижения (учебные, профессиональные, спортивные и т.п.), придается все большее значение. И практикам, и теоретикам становится очевидна недостаточность (а порой и неадекватность) использования традиционных тестов интеллекта для определения будущей успешности в учебной деятельности, определения готовности к школе, отбора в специальные классы и при приеме на работу. Мотивация достижения является надежным предиктором достижений в школе и вузе, а также успешности в бизнесе и других профессиях» [1]. Известно, что в поведении человека существуют два взаимосвязанных аспекта: побудительный и регуляционный. Побуждение обеспечивает активизацию и определение направленности поведения, а регуляция отвечает за то, как это поведение складывается в конкретной ситуации. Данные понятия включают в себя представление внутренних факторах деятельности: потребностях, интересах, целях, намерениях, стремлениях, побуждениях, а также о внешних факторах, которые воздействуют на поведение. Среди различных понятий, которые используются в психологии для описания и объяснения побудительных моментов в поведении человека, самыми общими, основными являются понятия мотивации и мотива.

Мотивационный фактор является одним из главных условия включения индивида в процесс определенной эффективной деятельности. Одним из мотивов, которые обеспечивают эффективность деятельности, выступает мотив достижения.

Формирование мотивации учебной деятельности в школьном возрасте называют одной из центральных проблем современного процесса обучения. Проблема формирования мотивации учебной деятельности и достижений лежит на стыке обучения и воспитания, является важнейшим аспектом современного обучения. Изучение мотивов учебной деятельности старших школьников было выбрано потому, что именно эта деятельность является ведущей, а, следовательно, мотивы, побуждающие её, должны иметь существенное значение для младших школьников. Актуальность данной темы заключается в том, что при определении существования взаимосвязи между мотивационной сферой личности ученика и видами внутриличностного конфликта мы можем целенаправленно влиять при помощи воспитательных воздействий на становление мотивации учащихся. Поняв взаимосвязь внутренних конфликтов и развития школьной мотивации учителю будет проще понять ученика. «По свидетельству А. Анастази и С. Урбины, в свою очередь ссылающихся на внушительный список англоязычных работ «имеет место растущее признание роли мотивации учащихся в школьном обучении». Исследуются интересы и установки, эмоциональные реакции на неудачу, разного рода атрибуции и представления индивида о себе как показатели существенно связанные и определяющие достижения в учебе. Стернберг, долгое время изучавший возможности предсказания успеха в разного рода деятельностях (учебной, профессиональной), с помощью тестов интеллекта приходит к выводу, что уровень мотивации является лучшим предиктором успеха, чем интеллект. Он пишет: «Причина, почему мотивация столь важна, заключается в том, что люди в рамках данной среды например, класса - обычно проявляют достаточно малый диапазон способностей по сравнению с диапазоном мотивации. Таким образом, мотивация становится ключевым источником различий в достижении успеха между отдельными людьми, живущими в данной среде».

1. 
   Хекхаузен Х. Психология мотивации достижения. СПб.: Речь, 2001; Хеллер К.А. Диагностика и развитие одаренных детей и подростков // Основные современные концепции творчества и одаренности: Сб. М.: Молодая гвардия, 1997.
   
2. 
   Божович Л.И. Проблема развития мотивационной сферы ребенка // Изучение мотивации поведения детей и подростков. М., 1972. С. 7 - 44.
   
3. 
   Божович Л.И. Проблемы формирования личности. - М; Воронеж, 1995.
   
4. 
   Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии: Питер, 2000. - 53 с.
   
5. 
   Леонтьев Д.А. Жизненный мир человека и проблема потребностей // Психологический журнал, 1992. №2 - 110 с.
   

Қазіргі білім беру саласындағы басты мәселе - білім беру мазмұнына жаңалық енгізудің тиімді жаңа әдістерін іздестіру және оларды жүзеге асыратын болашақ мамандарды даярлау. Қазіргі педагогиканың негізгі мақсаты - білімді сапалы ету, оқушының толыққан жеке тұлға болып қалыптасуына негіз қалау. Жалпы білімнің 3 міндеті бар, олар - баланың өзіндік жалпы дамуы, жан-жақты дүниетанымын қамтамасыз ету, оны болашақ белгілі бір кәсіпке даярлау.

Ұзақ жылдар бойы жалпы білім беретін мектептің негізгі мақсаты - оқушыға білім, іскерлік, дағдыны қалыптастыру болса, ал қазіргі заманғы мектеп алдында өте күрделі мәселе - оқушының жеке тұлғасын мектеп ортасында жан - жақты дамыту (таным процестері, танымдық қабілеттері, шығармашылығы, кәсіби бағдары т.б.). Осыған сәйкес жеке тұлғаның жан-жақты дамуы:

1. 
   Ғылыми дәлелденген, психология мен педагогиканың соңғы жетістіктеріне негізделген болуы керек;
   
2. 
   Жеке тұлғаның дамуын зерттеу біртұтас және жүйелі болуы керек;
   
3. 
   Мектеп ортасында жеке тұлғаның дамуы мақсатқа сәйкес болуы керек.
   

• 
  жасөспірімнің өзіндік кәсібилік мәселесін қабылдау және жандандыру;
  
• 
  психологиялық зерттеу әдістемелерінің көмегімен жасөспірімнің психофизиологиялық ерекшеліктерін, кәсіби бағдарын анықтауға әсер ету;
  
• 
  кәсіптік қызметтердің мағынасын және өмірдегі құндылықтарын сезіндіру;
  
• 
  мамандық бейнесінің адекватты және идеалды қалыптасуына әсер ету;
  
• 
  өзіндік танымын жандандыру;
  
• 
  «Мен» бейнесінің адекватты қалыптасуына әсер ету;
  
• 
  мамандақтың ең маңызды сапаларын ажырата білуін кеңейу;
  
• 
  шешім қабылдай білу дағдыларын дамыту;
  
• 
  рефлексияны дамыту.
  

Зерттеу тәжірибесінің нәтижесінде нысаналы сынып оқушыларының кәсіби қызығушылық әрекетін анықтау мақсатында А. Голомшток сауалнамасы [3] (1 кесте), тиісті мамандық типтерін анықтау мақсатында Климов Е.А. әдістемесі [3] (2 кесте), гуманитарлық, жаратылыстану-математикалық және эстетикалық бағыттағы пәндерге қызығушылығын анықтау тест [4] (Сурет 1), әртүрлі әрекеттердің түріне қарай кәсіби бейімділігін анықтау мақсатында Л.А. Йовайша сауалнамасы [3] (Сурет 2), еліміздің ғалым, мамандарының құрастырған «Психологиялық денсаулық диагностика» компьютерлік бағдарламасы жүйесінің [5] қорытындысы бойынша іріктелініп алынған мәлімет факторлар бойынша «Оқушылардың креативтілік көрсеткішін анықтау» (Сурет 3) зерттеу жұмыстары тәжірибеге дейін және тәжірибеден кейін жүргізіліп, салыстырмалы мониторингісі шығарылды. Бұл психологиялық зерттеу әдістемелерінің көмегімен жасөспірімнің психофизиологиялық ерекшеліктерін зерттеп, кәсіби бейімділігін, қызығушылығын, бағдарын анықтауға мүмкіндік берді.

Қызығушылық әрекеті 10 түрлі бағытта анықталды. ТС оқушыларының БС оқушыларынан қарағанда тәжірибеге дейін қызығушылығы физика-математикаға 12,5%-ға, химия-биология және механика-құрастыруға 9,8%-ға, әдебиет-өнерге 32,6%-ға, саясат-тарихқа 29, 9%-ға, радиотехника-электроникаға 9,1%-ға төмен болса, ал тәжірибеден кейін қызығушылығы физика-математикаға, механика-құрастыруға және әдебиет-өнерге 16,4%-ға, химия-биологияға 9,8%-ға, радиотехника-электроникаға 11%-ға, педагогика-медицинаға 5%-ға, кәсіпкерлік, үй шаруашылығына 7,3%-ға, саясат-тарих және спорт, әскери іске қызығушылығы 7,7%-ға артты (1 кесте).

Кесте 1. Қызығушылық әрекетін анықтау сауалнамасының

салыстырмалы қорытынды нәтижесі

Кесте 2. Оқушылардың тиісті мамандық типтерін анықтау сауалнамасының қорытындысы

Мамандық типтері 5 бағытта анықталды. ТС оқушылары БС оқушыларынан қарағанда тәжірибеге дейін «Адам-табиғат» бағытындағы кәсіпті 7,2%-ға, «Адам-техника» бағытындағы кәсіпті 10,4%-ға, «Адам-өнер» бағытындағы кәсіпті 6,8%-ға, «Адам-адам» бағытындағы кәсіпті 5,4%-ға аз таңдаса, ал «Адам-белгілеу жүйесі» бағытындағы кәсіпті 9, 1%-ы артық таңдаған. Тәжірибеден кейін «Адам-табиғат» бағытындағы кәсіпті 41%-ға, «Адам-техника» бағытындағы кәсіпті 13%-ға, «Адам-өнер» бағытындағы кәсіпті 11,4%-ға, «Адам-адам» бағытындағы кәсіпті таңдауға 29,5%-ға артты (2 кесте).

«Жоғары сынып оқушыларын мамандыққа бейімдеудің педагогикалық-психологиялық жолдары» тақырыбындағы зерттеу тәжірибесінің нәтижесі жасөспірімнің кәсіби өзін-өзі анықтауы тұлғаның кәсіби дамуының бастапқы кезеңі болып табылды. Мұндай даму жасөспірімдерді мамандыққа дайындау, бейімделу, шеберлікті дамытуды қамтиды. Таңдалған мамандықты қанағаттандыратын үш негізгі талап: 1) тұлғаның ықыласы, қызығушылығы және бейімділігі, яғни «қалаймын» терминімен; 2) тұлғаның мүмкіндіктері - білімі, қабілеттілігі, психологиялық ерекшеліктері, денсаулық жағдайы «істей аламын» терминімен; 3) еңбек нарығындағы кадрларға деген сұраныс - «Қажет». Егер адам өзінің «қалаймын», «істей аламын» және «қажетін» қатар қолданса, оның кәсіби таңдауы сәтті және мамандардың зерттеулерінің нәтижесі бойынша мұндай адамның кәсіби іскерлік үрдісіндегі қайтарымдылығы 100% болады. Егер мамандыққа қызығушылық жоқ болса, онда мұндай адамнан пайдалы қайтарымдылық - 85%-ды, ал егер қызығушылық пен қабілеттілігі жоқ, тек жеке дағдылар мен ептілік қана болса, онда қайтарымдылық 30% ғана құрайды [6]. Сонымен, адамның міндеті өзіне қызықты және тартымды, еңбек нарығында сұранысқа ие, қабілетіне сәйкес келетін кәсіп таңдау қажет. Сонда ғана оның таңдауы сәтті болмақ. Дұрыс таңдалмаған кәсіптің зардабы тек адамға ғана емес, бүкіл қоғамға да әсерін тигізеді. Кәсіпті ауыстыру, жұмыспен қанағаттанбау адамның таңдаған кәсіби жолындағы қателіктің салдары болып табылады. Сондықтан оқушыларға кәсіби бағдар беру және болашақ мамандығын анықтап алуға ықпал жасау мектеп алдында тұрған басты міндеттердің бірі.