Основная образовательная программа основного общего образования муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения

• 
  анализировать состояние личного здоровья и принимать меры по его сохранению, соблюдать нормы и правила здорового образа жизни для сохранения и укрепления личного здоровья;
  

• 
  классифицировать знания об основных факторах, разрушающих здоровье; характеризовать факторы, потенциально опасные для здоровья (вредные привычки, ранние половые связи и др.), и их возможные последствия;
  

• 
  систематизировать знания о репродуктивном здоровье как единой составляющей здоровья личности и общества; формировать личные качества, которыми должны обладать молодые люди, решившие вступить в брак;
  

• 
  анализировать основные демографические процессы в Российской Федерации; описывать и комментировать основы семейного законодательства в Российской
  

79
80

Федерации; объяснить роль семьи в жизни личности и общества, значение семьи для обеспечения демографической безопасности государства.

• 
  анализировать возможные последствия встречающихся в быту повреждениях и неотложных состояний в случаях, если не травмах.
  

будет своевременно оказана первая помощь;

• 
  характеризовать предназначение первой
  

помощи пострадавшим; классифицировать средства, используемые при оказании первой помощи; соблюдать последовательность действий при оказании первой помощи при различных повреждениях, травмах, наиболее часто случающихся в быту; определять последовательность оказания первой помощи и различать ее средства в конкретных ситуациях;

• 
  сүзләргә фонетик анализ ясарга өйрәнү;
  
• 
  татар теленең орфоэпик кагыйдәләрен саклап сөйләшүнең мөһимлеген аңлый;
  

• 
  татар теленең орфоэпик сүзлегеннән төрле белешмәләрдән кирәклек мәгълүматны табып, аларны тиешле урында дөрес итеп кулланырга өйрәнү.
  

Укучыга түбәндәгеләрне үзләштерү мөмкинлеге бирелә:

• 
  фонетиканың төрле сәнгатьле уку чараларын аеру;
  
• 
  проза һәм поэзия жанрына караган текстларны сәнгатьле итеп уку;
  

• 
  мультимедия формасындагы орфоэпик сүзлек һәм белешмә материаллардан кирәкле мәгълүматны эзләп табып, аны үзенә кирәк вакытта файдалана белү.
  

“Морфемика һәм сүз төзелеше” бүлегендә укучы түбәндәгеләрне өйрәнү:

• 
  сүзне морфемаларга бүлү;
  
• 
  өйрәнелгән сүз ясау ысулларын билгели;
  

• 
  морфемика һәм сүз ясалышын өйрәнү укучыны дөрес язарга, сүз төркемнәрен һәм
  

80

81

җөмлә кисәкләрен танырга ярдәм итү.

Укучыга түбәндәгеләрне үзләштерү мөмкинлеге бирелә:

• 
  тамырдаш сүзләр арасындагы мәгънә бәйләнешен һәм чылбырын күрү;
  

• 
  әдәби текстларда сүз ясау элементларының сурәтләү чарасы буларак та әһәмиятен аңлау;
  

• 
  сүз ясалуга караган сүзлекләр һәм белешмә материалдан (мультимедия чараларыннан) кирәкле мәгълүматны табу;
  

• 
  сүзнең дөрес язылышын һәм лексик мәгънәсен аңлату өчен, аның этимологик ягына игътибар итү.
  

“Лексикология һәм фразеология” бүлегендә укучылар түбәндәгеләрне үзләштерү:

• 
  сүзләргә лексик анализ ясый (мәгънәсенә бәйле позицияләрне ачыклый; аңа килеп чыгышы, кулланылу өлкәсе һәм кулланылу дәрәҗәсе ягыннан чыгып бәя бирү);
  

• 
  сүзләрне тематик төркемнәргә берләштерү;
  
• 
  сүзләрнең синонимнар һәм антонимнар таба;
  
• 
  фразеологик әйтелмәләрне таный;
  
• 
  телдән һәм язма сөйләмдә лексик нормаларны саклый;
  

• 
  лексик синонимия күренешен кирәкмәгән кабатлаулардан саклау һәм сөйләмне бәйләнешле итү чарасы буларак файдалана;
  

• 
  сүзнең күчерелмә мәгънәсенә бәйле сурәтлү чараларын – метафора, эпитет, сынландыруны билгели;
  

• 
  төрле лексик сүзлекләрдән (аңлатмалы, синонимнар, антонимнар, фразеологик) тиешенчә файдалана; Укучыга түбәндәгеләрне үзләштерү мөмкинлеге бирелә:
  
• 
  татар теленең сүзлек составына гомуми классификация ясау;
  
• 
  сүзнең лексик һәм грамматик мәгънәләрен аеру;
  
• 
  төрле омонимнарны тану;
  

• 
  үзенең һәм иптәшләренең сөйләмен төгәллеге, сүзләрне урынлы һәм сәнгатьле итеп куллана белүе ягыннан бәяләү;
  

• 
  публицистик һәм әдәби жанрдагы текстларда лексик-фразеологик чараларны таный, фәнни һәм махсус эш стилендә кулланыла торган лексик чараларны белү;
  

• 
  төрле лексик сүзлекләрдән (аңлатмалы, синонимнар, антонимнар, чит тел сүзләре, фразеологик) һәм мультимедия чараларыннан кирәкле мәгълүматны эзләп табу. “Морфология” бүлегендә укучы түбәндәгеләрне өйрәнә:
  
• 
  татар телендәге сүз төркемнәрен аера белү;
  
• 
  аерым сүз төркеменә керүе ягыннан (морфологик яктан) сүзләрне тикшерү;
  

• 
  сүз төркемнәренең төрле формаларын хәзерге татар әдәби теле нормалары кысаларында куллана;
  

• 
  морфологик белем һәм күнекмәләрне сүзләрнең дөрес язылышына, башка төрле анализларга бәйле рәвештә куллана.
  

Укучыга түбәндәгеләрне үзләштерү мөмкинлеге бирелә:

• 
  укучы морфологиянең сүзлек составын тикшерү;
  
• 
  грамматик омонимнарны аеру;
  

• 
  публицистик һәм әдәби жанрдагы текстларда морфологик берәмлекләрне тану, фәнни һәм махсус эш стилендә кулланыла торган морфологик формаларны белү;
  

• 
  төрле сүзлекләрдән һәм мультимедия чараларыннан морфологиягә кирәкле мәгълүматны эзләп табу.
  

“Синтаксис” бүлеге түбәндәгеләрне күз алдында тота:

• 
  укучы синтаксисның төп берәмлекләреннән сүзтезмә һәм җөмләләрне, аларның төрләрен аерырга өйрәнү;
  

• 
  сүзтезмә һәм җөмләләрне төзелеше һәм мәгънәләре, кулланылу үзенчәлекләре ягыннан тикшерү;
  

81

82

• 
  сүз төркемнәренең төрле синтаксик формаларын хәзерге татар әдәби теле нормалары кысаларында куллана;
  

• 
  укучылар синтаксистан булган белем һәм күнекмәләрен башка төрле анализлар вакытында да куллана белү.
  

Укучыга түбәндәгеләрне үзләштерү мөмкинлеге бирелә:

• 
  публицистик һәм әдәби жанрдагы текстларда синтаксик чараларны тану, фәнни һәм махсус эш стилендә кулланыла торган синтаксик чараларны белү;
  

• 
  синтаксик конструкцияләрне функциональ-стилистик үзенчәлекләре ягыннан тикшеү, аларның сөйләмне сәнгатьле итү чарасы булуын аңлау.
  

“Орфография һәм пунктуация» бүлегендә укучы:

• 
  язуда орфографик һәм пунктуацион нормаларны өйрәнелгән күләмдә файдалана;
  
• 
  сүзнең дөрес язылышын телдән сөйләү яки язма рәвештә аңлата;
  
• 
  орфографик һәм пунктуацион хаталарны таба һәм төзәтә;
  

• 
  орфографик сүзлекләрдән һәм белешмәләрдән кирәкле мәгълүматны таба һәм аларны язуда куллана.
  

Укучыга түбәндәгеләрне үзләштерү мөмкинлеге бирелә:

• 
  сөйләмдә орфографик һәм пунктуацион нормаларны саклауның әһәмиятен күрсәтү;
  

• 
  орфографик сүзлекләрдән һәм белешмәләрдән (мультимедия чараларыннан) кирәкле мәгълүматны табу һәм аларны язуда урынлы итеп куллану.
  

“Стиистика” бүлегендә укучы:

• 
  функциональ (фәнни, махсус эш һәм публицистик) стильләр белән таныша, аларның жанр үзенчәлекләрен билгели;
  

• 
  аудитория (иптәшләре) алдында чыгыш ясарга өйрәнә: аның темасын билгели, максат һәм бурычларын күрсәтә;
  

• 
  тел чараларын тыңлаучыларның яшь, психологик үзенчәлекләрен һәм сайланган темангың белем дәрәҗәсенә туры килүен һ.б. истә тотып сайлый.
  

Укучыга түбәндәгеләрне үзләштерү мөмкинлеге бирелә:

• 
  телдән һәм язма сөйләм арасындагы үзенчәлекләрне аңлый һәм аңлата белү;
  

• 
  төрле стиль һәм жанрга караган текстлар белән эшли (аларны билгеләнгән максаттан чыгып укый, мәгълүмати яктан кисәкләргә бүлеп эшкәртә);
  

• 
  төрле характердагы текстларны татар теленнән рус теленә тәрҗемә итә, бу вакытта телдән һәм язма сөйләм нормаларын саклап эш итү.
  

“Тел һәм мәдәният” бүлегендә укучы:

• 
  милли-мәдәни компонентка ия булган тел берәмлекләрен халык авыз иҗаты әсәрләреннән, тарихи темаларга язылган һәм матур әдәбият әсәрләреннән аерып ала;
  

• 
  телне өйрәнү ил тарихын һәм мәдәниятен яхшырак белергә ярдәм итә дигән фикерне раслардай мисаллар таба;
  

• 
  көндәлек тормышта һәм укуда татар сөйләм әдәбе кагыйдәләрен белеп һәм тиешенчә куллана.
  

Укучыга түбәндәгеләрне үзләштерү мөмкинлеге бирелә:

• 
  телнең халык мәдәнияте һәм тарихы белән аерылгысыз бәйләнештә булуын аерым мисаллар ярдәме белән тасвирлау;
  

• 
  татар сөйләм әдәбе кагыйдәләрен Россиядә яшәүче башка халыкларның сөйләм әдәбе кагыйдәләре белән чагыштыру, аларга характеристика бирү.