Басқа автоматтандырылған жүйелер арасындағы ГАЖ орны

2 Басқа автоматтандырылған жүйелер арасындағы ГАЖ орны

4 Эксперттік жүйені ГАЖ қолдану. ЭЖ сипаттамасы.

№3-4 дәріс

Тақырып: Географиялық ақпарат жүйесінің (ГАЖ) құрылым, құрамдық бөліктер, міндеті мен мақсаты (2 сағат)

Дәріс жоспар

1 ГАЖ мәліметтер моделін құру негізгі принціптер

2 Мәліметтер моделінің негізгі түсінік

3 Жіктелген есептер

4 Мәліметтер моделін қарастыру аспекттер

ГАЖ-де объектілер, жер бетінің сипаттамасы туралы әр түрлі мәліметтер, объектілер арасындағы байланыс және түрлер туралы ақпараттар, әр түрлі бейнелеу мағлұматтар қолданады.

Қазіргі ГАЖ-де мәліметтер моделінің құралдары мен ұйымдастыруға арналған әр түрлі әдістер қолданылады. Әр модель белгілі мәліметтер түріне және қолдану аймақтарына жарамды болады, сондықтан көп санды есептерді шешу қажеттілігі болған кезде әр түрлі моделдер жиынтығын қолданады.

2 Мәліметтер моделдердің негізгі түсініктер

Пәндік аймақ деп мәліметтер жиынтығы анықталатын және олар мен нақты есептер немесе зерттеулерді шешуге арналған іске асыратын әдістерді айтады.

Мәліметтер және құрылымын ұйымдастыру негізін құрайтын ақпараттық бірліктерін қарастырайық:

• белгі – құрылым ұйымдастырылған белгі жүйесінде алдын-ала белгіленген, объектінің қасиетін іске асыратын қарапайым ақпарат бірлік;

• тип – жалпы белгі жиынтығы мен, немесе сондай белгілер тобы мен біріктірген, моделдер немесе объектілер жиынтығы. Жоғары да көрсетілген мысалдар үшін бірінші белгі жүйесінде түрі “толық”, екінші белгілер топтар үшін түрі “заттық”, үшінші және төртінші топтар үшін “символдық” немесе “тексттік” болады. Мәліметтер түрлер түсінігі мәліметтерді бейнелеу бойынша бағдарлауда қолданылады;

• типтеу – түрлерін бөлу үшін қолданылатын, белгіленген критерия бойынша қанағаттандыратын берілген белгілер жиынтығы бойынша мәліметтерді біріктіру.

Белгіні түрді іске асыру, түрді белгілердің жиынтығын жинақтау ретінде қарастыруға болады.

Құрылатын түрдегі объект моделдерін құру үшін және осы бөліктер арасындағы байланысты анықтау үшін толық түсініктер жиынтығын құрастыратын келесі абстракция әдістерін қолданады:

• абстракцияс – мәліметтерді құрылымдау процедурасы. Абстракцияның екі түрі бар: жинақтау және агрегация;

• жинақтау екі категоряға бөлінеді: өзіндік жинақтау және жіктеу;

• өзіндік жинақтау – деп бір түрлік көп түрлердің қатынасы процедурасы;

• жіктеу – деп бір түрдегі көп белгілердің қатынас процедурасы;

• экземпляция – деп белгілі жіктеу негізінде шыққан процедурасы;

• мамандандыру – деп жалпы кластар түрлер негізінде шыққан процедурасы;

• агрегация – басқа базалық объектілерден объектіні құрастыру процедурасы;

• интенсионал – түрлер қасиет деңгейіндегі агрегациясы;

• экстенсионал – белгілер қасиет деңгейіндегі агрегациясы.
3 Жіктеу есептері

Мәліметтерді ақпараттық негізі және талдауын құру кезде талдауды жіктеу әдістер қолданылады.

Бірінші түрдегі жіктеу міндетіне бастапқы өлшемдеріне тұрақты топтарына бөлуді талап ететін түрлер кіреді.

Екінші түрдегі жіктеу есептер бастапқы мәліметтер топталған және оларды белгілі эталондар жиынтығына қатынасты ақпаратталғанды бағалауға талап етеуі мен сипатталады.

Үшінші түрдегі жіктеу есептер – ажырату есептер. Оларда бастапқы өлшемдерді немесе олардың функциясын шамасына байланысты тұрақты топтарға бөлуді талап етеді.

Төртінші түрдегі жіктеу есептер – процедуралық. Оларда мәліметтерді емес талдау және жіктеу процедурасын қайта пайда болуы орындалады.

Төртінші түрдегі жіктеу есептер – құрылымды-аналитикалық. Олардың көмегі мен жүйедегі, алгоритм және бағдарламадағы талдау мен жіктеудің аналитикалық логикалық байланыстары өндіріледі. Осындай жіктеудің негізін құрылымдық және жүйелік талдау әдістері құрайды.
4 Мәліметтер моделін қарастыру аспекттілер

Модель объектінің немесе зерттелетін үдірістің жалпы қасиетін көрсетеді. Мәліметтер моделін бағалау әр түрлі критериясы және қарастыру аспектілерін қолдануы пайда болатын проблемаларды шешуге араналған салыстыру талдаудың негізінде қолайлы моделін таңдау мүмкіншілігі береді.

Семотика. Модель белгілер жүйесі ретінде келесі үш негізгі сипаттамасы болу қажет: синтаксис, семантика және прагматика. Осы өзіне құру ережесін, объект атауын, объект қасиетін, қасиеттер мәнін еңгізетін элементарлық мәліметтер бірлік ретінде элементарлық моделдер мазмұнын анықтайды.

Типтеу. Бір жағынан объектілер класының жалпы қасиетін, екінші жағынан шағын және нақты объектілердің жеке белгілерін көрсететін қарама-қайшылықтары моделдердің бірі. Осы жағдай мәліметтер моделдерін екі класқа бөлуді талап етеді:

1. Қатты типтелген – деп көп мәліметтері шағын кластағы шарттары мен шектерін қанағаттандыратын моделдерді айтады. Егер бастапқы мәліметтерді бір типке қарастыруға болмаса, онда жасанды тәсілдердің көмегімен типтер жинағына типтер процедурасы мен кіргізуге болады. Қатты типтелген моделдер бір типтік мәліметтер ағымын өңдеуге тиімді. ГАЖ қатты типтелген мәліметтер мысалы ретінде координаттық мәліметтер мен барлық кестелік мәліметтер қызмет етеді.

2. Әлсіз типтелген – деп формат, құрылым бойынша әр тектес мәліметтер моделін айтады. Олар белгілі салыстырмалы типтер шарты мен нашар байланысқан. Әлсіз типтелген моделдер мәліметтер категориясын интеграциялауды қамтамасыз етеді. ГАЖ қатты типтелген мәліметтер мысалы ретінде көрсету сипаттамалар болу мүмкін.

1. Цветков В.Я. Геоинформационные системы и технологии.–М.:СИНТЕГ.Интерфейс ПРЕСС, 1996. – 226 с.

2. Королев Ю.К. Общая геоақпарат. Часть 1.Теоретическая геоақпарат. – М.: СП ООО Дага +, 1998. - 118 с.

3. Тикунов В.С., Капралов Е.Г., Заварзин А.В. и др. Сборник задач и упражнений по геоинформатике - М.: Издательский центр «Академия», 2005.-560 с.1

СДЖ арналған бақылау тапсырмалары (2 тақырыбы) [1, 2]

1 ГАЖ құрылым және құрылым бөліктер