ОҚУ-Әдістемелік кешенің ОҚУ-Әдістемелік материалдары
жүктеу/скачать 2,39 Mb.
|
Гиповитаминоз В2 - ауру тотығу – тотықсыздану үрдістерінің бузылуымен сипатталады. Көбінесе бұзау торайлар ауырады. Этиологиясы. Сүттен ерте айрса болады. Симптомы. Утекут часты алопеции ( облысения ) области поясницы и тазовых конечностий, у собак выпадение волоса и дерматтиты вокруг глаз ( ногти ). Гиповитаминоз РР ( пеллагра ) – ауру тотығу – тотықсыздану үрдісінің бұзылуымен және терінің асқорту, жүйке жүйесінің зақымдалуымен. Көбіне торайлар және ит жануарлар сирек ауырады. Гипокальбатоз. Ауру көмірсу және белок алмасуының бұзылуымен сипатталып, кобальт витамин В12 жетіспеушілігінен гипопластикалық анемия дамиды. Этиология. Эндемиялық ауру түрінде кобальт ( 2 мг/кг төмен ) мөлшері су аймақтарда кездеседі. Наблюдается это главным образом в местных с преобледанием почв песчанных, супесчанных, торфяно – болотостых, дерново – подзолистых ( Прибалтика, Украина, Белоруссия, Урал ). Симптомы. Дамуы созылмалы. Лизуха ( жолақ ) азыққа тәбеті, төмен қабырғаны жалайды, кеміру, жайылымда жерді жеу. Осыдан барып анемия, артофия, гипотония преджелужков, түлеуінің кешігуі. У овец жиропот приобретают ржаво – бурую окраску. Гиповитаминоз К. Қанның ұюының бұзылуымен сиптатталады. Этиологиясы. Негізгі себеп – азықпен филлохионның жеткіліксіздігі, дизбактериоз кишечника, гастроэнтеронолит, бұзылған азықтан дамиды. Гипокобальтоз. Көмірсу және белок алмасу бұзылуымен сипатталады, гипопластикалық анемия дамиды. Барлық жануар түрі және жасына қарамай ауырады. Эндемический зоб. Организмдегі йод алмасуының бұзылуымен сипатталады, қалқанша без гиперплазиясы, өмірлік маңызыды мүшелер қызымет бұзылады. Эндемический кариес. Заболевание харектеруется нарушением остеосинтеза зубной ткани, декальцикацией повышенной воспримчивостого зубной эмали к действию кислот и механических факторов, что проивляется кариесем. Болеют животных всех видов. Эндемический флюороз. При избытке фтора в организме происходит тормажение углеводного и жирвого обмена, угнетение фермента костной фосфатазы, что проивляется нарушением ассификация костей зубов. Борный энтерит. При избытке бора в организме происходит угнетение инфузорий в рубце, понижение активности притеолитический ферментов желудочно – кишечного тракта, накопление в кишечнике продуктов распада и гниения, что проивляется энтеритами, болеют преимущественно овцы. Молибденовый токсикоз. Организмде молибден көп болса симпатикалық жүуке жүйесі жабырқайды, жалпы токсикоз. Мыс және Р алмасуы бұзылады. Күйіс қайыратын малдар ауырады. Симптомы. Продолжительный сукрительный понос, истощение, анемия, симптомы остеодистрофия. Никеллевая слепота. Заболевания проивляется дистрофией роговицы, что ведет к потере зрения. Болеют преимущественно телята и ягната. Щелечного болезнь – избыток селена. Беломышечная / миопатия. Экзема.
Зат алмасу процестерінің бұзылуы, алдын алу. Белок, көмірсу және май алмасуының бұзылуы. Остеодистрофия Гиповитаминоз түрлері Гипокобальтоз. Гипокобальтоз. Эндемический кариес. Эндемический флюороз. Борный энтерит Молибденовый токсикоз. Негізгі әдебиеттер 1. Жануарлар ауруларының клиникалық диагностикасы. оқу құрал – Алматы, 2007. / М.А. Молдағулов, А.Н. Ермаханов, Ө.К. Есқожаев, А.З. Дюсембаева т.б. 2. Малдәрігерлік тәжірибеде ауруларды анықтау және емдеу техникалары / Қожанов, К.Н. – 2013 3. Төл ауруларын емдеу және олардан сақтандыру шаралары / Қожанов, К.Н. – 2005 4. Терапевтикалық техника малдәрігерлік тәжірибеде / Қожанов, К.Н. – 2006 Қосымша әдебиеттер 1. Клиническая диагностика внутренних незаразных болезней животных. // А.М. Смирнов, П.Я. Конопелько, Р.П. Пушкарев, В.С. Постников, Н.А. Уразаев, И.М. Беляков, Г.Л. Дугин, В.С. Кондратьев Москва ВО «Агропроминиздат» 1988 2. Лабораторные исследования в ветеринарии/Под редакцией В.Я. Антонова и П.Н. Блинов.- М.: Колос, 1979 3. Сандық тасымалдағыш құрылғыдағы оқу, оқу-әдістемелік және ғылыми әдебиеттер 4. Малдың ішкі жұқпалы емес аурулары / Қожанов, К. – 2005. // http: // rmeb.semgu.kz/ebooks/ebook_212 5. Терапевтикалық техника малдәрігерлік тәжірибеде. // Қожанов, К.– 2006. // http: // rmeb.semgu.kz/ebooks/ebook_92
ІІІ пәнінен №9Дәріс Модуль 3 Зат алмасу аурулары Тақырыбы: кетоз Жоспары: Ірі қара малдың кетозы. Буаз саулықтар кетозы Алиментарлық дистрофия. Профилактика және емі. -Ketosis – ауруы, белок, көмірсу және май алмасуының бұзылуы салдарынан – гиперкетономия, кетонурия, кетонолактия және гипогликемия белгілерімен сипатталады. Кетоз негізінен ірі қара және ұсақ мал, шошқа және терісі бағалы аңдарда кездеседі.Жалпы кетоз қыс кезінде байлауда болған кезде байқалады. Этиологиясы: Біріншілік себептің (метоболикалық) негізі- рациондағы глюкоза және гипопластикалық заттардың(клетчатка,крахмал) жетіспеуінен немесе шамадан ты көп болуынан және кетогенді әсері болуы салдарынан пайда болады.Сондай-ақ құнарсыз және біртекті азық беруден және өте құнарлы азықтың, ұзақ уақыт азықтандырса, сапасыз пішен беру, қант протеин қатынасының 0,8:1 төмен болуы себепті. Патогенез: Рационда жеңіл сіңірілетін көмірсулардың жетіспеуінен ашу процесін тудырады және асқорыту бұзылады. Мес қарында май қышқылы 2 есе артады және пропион қышқылы кемиді де,пирожүзім және изовалериан қышқылы пайда болады.Бауырда гликоген синтезінің азаюы оның қорының таусылуына әкеп соғады да май қорынан май қышқылдарының кемуіне себеп болады.Трикарбон цикл кребст бұзылады да көп мөлшердегі кетон денешіктері түзіледі(ацетоуксус, бета-оксимаслукн қышқылы және ацетон).Толық тотықпаған өнімдер және кетон денешігі дистрофиялық өзгеріс тудырып ол бауыр париенхимасында айқын білінеді. Бауырдағы гликоген синтезінің бұзылуы мен оның жинақталуына гиперкетономияға соқтырады.Осыдан барып жануар организімінде кетондық денешіктің жиналуынан (300мг дейін және жоғары болады) қалыпты жағдайда 2,5- 6 мг болуына: қанда, тінде көп болады.Белокты азықпен шамадан тыс азықтандырса және рациондағы көмірсудың төмен болуынан месқарында көп мөлшерде аммиак түзіледі. Бұл өз кезегінде пропион қышқылының түзілуіне тежеу болады. Гипперкетогенез - экзогенді интоксикациядан пайда болады.Осы құбылыстан бауырдағы кетон, фермент, белок түзу, бейтараптау функциялары бұзылып, оның паренхимасында дистрофия пайда болады. Мүше мен тіндегі функционалдық және органикалық өзгерістер жалпы организмде күйзелісті тудырады. Патологиялық өзгерістер. Бауыр ұлғайған 1,5-2 есе. Кейде 18-20кг жетеді. Жоғарғы деңгейдегі майлы дистрофия. Бауыр кесіндісі суға батпайды, өкпе сияқты қалқыған. Бүйректе дистрофиялық өзгеріс, гломерулонефрит белгісі байқалады. Миокардта дистрофия, қалқанша және қалқанша маңы безі және бүйрек үсті безінде зернисті дистрофия, атрофия, ареактивті некроз байқалады. Симптомы. Ірі қара кетозы әртүрлі дәрежеде өтеді. Негізінен 4 айқын белгісі байқалады. - ацетонемикалық - гепототоксикалық -гастроэнтеральді және невротикалық синдромы болады. -субклиникалық дәрежесін анықтау, бұл кезде сүт беру өнімділігі төмендеуге және сүтте қышқылдық артады, сүттің жағымсыз ацетон исі және ащы дәмі болады. Клиникалық –физиологиялық зерттеу – кейбір сиырларда тәбеті төмендейді, жалау (лизуха) тыныстау жиілейді, тахикордия (80 нен жоғары минутына) месқарын гипертониясы, сиырлар жиі терлейді.Қанда кетон денесі 26мг дейін артады. Тапсырма: Гепатотоксикалық синдром. Гастроэнтериальді синдром(энтерит, энтероколит). Невротикалық синдром. Емі: прецшественники глюкозы: лактат натрия 400-500гр ішке 5-10күн бойы. Пропиленгликоль 500 г ішке 5-6 күн. Лактат тамырға енгізу, 40% ертіндісін 300-500мл құрсақ қуысына енгізу нәтижелі. Жүрек қызметін қалыпты ұстау үшін –тері астына 1-2 г кардиозол (кардиомин). Кетоздық невротикалық сатысында тері астына 1-2мг/ кг аминозин немесе 15-30гр хлоралгидротты слизисті ертінді қолданады. Слизисті ертінді 2-3күн бойы 5% двууглекислой среды терең клизма қояды. Кетоз овец. ( ketosis ovium) ауыр жағдайда өтеді, әсіресе саулық (суягных) буаз қойлар аурады. Этнология. Ірі қара мал сияқты ақпан, наурыз және сәуір айында мезгілдік белгісі байқалады. Патогенез. Қойлардың организімінде жоғары сапада ауысады. Симптомы. Биязы жүнді қойларда 20% кездеседі. Дамуы 3-7күн, емедемесе 100% шығын болады. Диагноз. Топтап және жекелей табын синдроматикасына сүйенеді, клиникалық белгілері, биохимиялық әсері ахықты талдау. Емі. Диетотерапия. Сақт. Кетоз свиней. Ketosis-негізінен буаздығының 2 жартысында кездеседі. Этиологиясы. Біртекті азықпен азықтандыру басты себебі болып табылады. Бұл азықтағы дәндә дақыл 85-90% ды құрыап, жеңіл сіңірілетін көмірсулар, минералды немесе витаминдер жетіспеушілігінде, май қышқылы болған жағдайда сондай ақ, рационда белок жетіспеушілігі себептің бірі болып табылады. Бұл жағдайда мационның болмауы да басты фактордың бірі және зоогигиеналық жағдайы бұзылуынан. Патогенез. Шошқалар ұзақ уақыт азықтанбай өз денесіндегі май шығындалады. Май қышқылдарының организмде К – тотығуынан кетон денелері көптеп түзіледі де бастапқыда бүйрек арқылы үдемелі бөлінеді. (кетонурия) одан кейін өкпеден бөлінеді. Шошқалардың күйіс қайыратын малдан айырмашылығы бауырдың белок , кетон және ферментті бейтараптау функциясын түзу қызметі бұзылады. Бүйрек қалқанша асқазан асты дистрофия пайда болады. Шу арқылы торайға кетон денелері өтіп кетеді. Бұл жағдай бұзауға қарағанда көп кездеседі. Симптомдары. Кетозбен ауыратын мегежіндер күйлеуі болады,бірақ іш тастау және толық жетілмеген өмірге бейімделмеген немесе өлі торайлар туады. Қанда, несеп және сүтте кетон денесі көбейеді. Гипогликемия пайда болады.
Ірі қара малдың кетозы. Буаз саулықтар кетозы Алиментарлық дистрофия. Профилактика және емі. Ацетонемикалық Гепатотоксикалық Гастроэнтеральді және невротикалық синдром Гепатотоксикалық синдром. Гастроэнтеральді синдром (энтерит, энтероколит). Невротикалық синдром. Негізгі әдебиеттер 1. Жануарлар ауруларының клиникалық диагностикасы. оқу құрал – Алматы, 2007. / М.А. Молдағулов, А.Н. Ермаханов, Ө.К. Есқожаев, А.З. Дюсембаева т.б. 2. Малдәрігерлік тәжірибеде ауруларды анықтау және емдеу техникалары / Қожанов, К.Н. – 2013 3. Төл ауруларын емдеу және олардан сақтандыру шаралары / Қожанов, К.Н. – 2005 4. Терапевтикалық техника малдәрігерлік тәжірибеде / Қожанов, К.Н. – 2006 Қосымша әдебиеттер 1. Клиническая диагностика внутренних незаразных болезней животных. // А.М. Смирнов, П.Я. Конопелько, Р.П. Пушкарев, В.С. Постников, Н.А. Уразаев, И.М. Беляков, Г.Л. Дугин, В.С. Кондратьев Москва ВО «Агропроминиздат» 1988 2. Лабораторные исследования в ветеринарии/Под редакцией В.Я. Антонова и П.Н. Блинов.- М.: Колос, 1979 3. Сандық тасымалдағыш құрылғыдағы оқу, оқу-әдістемелік және ғылыми әдебиеттер 4. Малдың ішкі жұқпалы емес аурулары / Қожанов, К. – 2005. // http: // rmeb.semgu.kz/ebooks/ebook_212 5. Терапевтикалық техника малдәрігерлік тәжірибеде. // Қожанов, К.– 2006. // http: // rmeb.semgu.kz/ebooks/ebook_92
ІІІ пәнінен №10 Дәріс Модуль 3 Зат алмасу аурулары Тақырыбы: Төлде жиі кездесетін аурулар. Рахит, сүйек дистрофиясы Жоспары: Зат алмасуы бұзылуының алдын алу шаралары. Төлдерді аурулардан сақтандыру шаралары. Төлдерде ретинолдың (А витаминінің) жетіспеушілігінің алдын алу. Аскорбин қышқылы(С витаминінің) жетіспеушілігін алдын алу Төлдерді аурулардан сақтандыру шаралары. Төлдердің денсаулығы олардың жатырда дұрыс дамуына туғызатын жағдайлар мен туғаннан бастап оларды дұрыс күтіп-бағуға байланысты. Төлді енесінің сүтінен айыру кезеңіне дайындау, оның ары қарай жетілуін, сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына өз әсерін тигізері сөзсіз. Әсіресе ветеринар дәрігерінің төлдердегі әрбір өсу кезеңінде аурудан сақтандыру шараларын дұрыс жүргізудің маңызы өте зор. Тұқымның жатырда дұрыс өспеуінен сақтау. Аналық малдағы өқажеттіліктерді толық ету. Буаз малдың қанын және қан-сарысуын – зат алмасуының дұрыстығын анықтау үшін тексеру. Азық құрамындағы- Протеин Са, Р, каротиннің мөлшерін, жалпы сапасын тексеру. Жаңа туған төлге зоогигиеналық жағдай туғызу. Төлдің кіндігін залалсыздандыру бірінші ему рефлексі пайда болысымен оларға емшекті емізіпғ уыз сүтке тойғызу керек. Енесінің емшек бөліктерімен тұтастай жерінің қабынуынан сақтандыру. Мысалы, сиырдың әр бөлігін кезек емуін қадағалау керек. Төлге қосымша берілетін азықтың қоспаларды беру. Ең негізгі аналық буаз малдың азық мөлшеріндегі каротинді қадағалау. Сиырдың азығында 100кг салмағына есептегенде 60-80мг----------------------20-30мг, буаз биелерге 40-50мг, буаз шошқаларға 30-40мг каротин болуы керек. Жақсы уызға сүтке қарағанда 10-100 есе артық болады. Сүттегі каротин июнь айында көп -------1:4- 1:5, қысқа қарай 1:6-1:8 азаяды. Неғұрлым витаминді қоспаны малдарға ертерек берсе , соғұрлым пайдасы зор. Төлдердің ас қорыту жүйесінің аурулары бола қалған жағдайда олардың ішектерінің кілегей қабығы арқылы сору процесі бұзылатындықтан ратиколдың майлы ерітінділерін ет ішіне жіберген жөн. Витаминдерінің 3-5 күндік мөлшерін бір жолы бірақ жіберуге болады. Төлдердің азық құрамына каротині бар тағамдарды енгізу керек: қызыл сәбіз, сәбіздің не сүрлемнің сөлі, шөптің не қылқан жапырақтың тұнбасы, көк шөптің ұны, уыздан жасалған ірімшіктерді беруге болады. Аскорбин қышқылы С витамині жетіспеушілігінің алдын алу. Төлге және аналық мал ра------- витаминді азықтарды кіргізу, шөп, сәбіз, пісірілген сүт.т.б. қышқылдардың Д витамині. Са-Р алмасуының бұзылуы, организмге ең қажетті қызметтерінің терең бұзылумен сипатталатын жас төлдердің созылмалы ауруы. Жабайы жануарлар табиғи жағдайда бұл аурумен ауырмайды. Аурудың жыл мезгіліне тікелей қатысы бар екендігі байқалады. Әсіресе күздің, қыстың аяқ кездерінде малдар ауа райының құбылысына байланысты жайылымға шықпай, тұрып қалған кезде байқалады. Бұл ауру төлдерде ең көп аурулардың бірі болып саналады. Кальциферон ультракүлгін сәулесі әсері арқылыА3 провитамин 7-дегидрохолестединнен түзіледі. Сондықтан да ультракүлгін сәулесін толық пайдаланбаған жағдайжда бұл ауру жиі кездеседі. Мал азығында белоктың жетіспеушілігі, не артық болуы, микроэлэменттердің(мыс, иод, марганец) жетіспеушілігінен не артық болуы аурудың қозуына өз сбептерін тигізеді. Негізгі сақтық шаралары. Жалпы және әдейі арналған сақтық шараларын қадалаған жөн. Белокты-витаминді тағамдардың, буаз аналыө малдың күтімінің дұрыс болуын қадағалау. Буаз малдардың ультракүлгін сәулесін алып тағамдарында балық майының, бапталған дрождың, -------------------------, үш витамин дәрілердің болуын қадағалау керек. Мұның бәрі ұрықтың дұрыс өсіп, дамуына өз әсерін тигізері сөзсіз. Сүтті Д витаминімен байытып отыру керек. Төлдерді жұмасына бір-екі рет ультракүлгін сәулесімен баптап әдейілеп дайындалған, құрамында балық майы, үш эргокальциферон, дрождалған тамақ, минералды заттар бар азықпен қамтамасыз ету керек. Алиментарлы анемия. Сақтық шаралары ең алдымен аурудың себептерін анықтап оны жою керек, одан кейін ауру ------------ барлығы да уақытында, құрамында темірі бар қосымша тамақпен қамтамасыз етілуін қадағалау керек. Оның құрамы белоктарға, витаминдерге, минералды заттарға, микроэлэменттерге(темір, мыс, кобальт) бай болуы керек. Сондай-ақ, 5-6 күннен бастап, ------------------- құрамында темірі бар дәрілерді еттерінің ішіне, жылқының қанын терісінің астына жіберген дұрыс Экротикалық атакция (параплегия) 10-15 күндік қозылардың ішінде кездесетін жұқпалы емеси ауру. Ол малдың бағытты қозғалысының бұзылуымен, сал болуымен сипатталады. Бұл ауру бұзаулардада кездесуі мүмкін. Себептері: құрамында мыс бар ферменттердің қызметіне байланысты организмде мыстың алмасуының бұзылуы болып табылады. Ксантиноксидазаның белсенділігі артып, дифенолоксидаза цитохромоксидаза және сульфоксидазалардікі нашарлайды. Мысалы: мал азығында мыс аз болғанда, немесе онда қорғасын қалыптан тыс болып мысты одан ығыстыратын жағдай туғанда, клеткалардағы тотығу- тотықсыздану реакциясы бұзылып, мыс азайып, өсіп келе жатқан ұрықтың нерв жүйесі мен қан тамырларының жетілмеуіне өз әсерін тигізеді. Олардағы гистохимиялық өзгерістер, әсіресе бастың миы мен жұлынның қоректенуін нашарлатады.
Зат алмасуы бұзылуының алдын алу шаралары. Төлдерді аурулардан сақтандыру шаралары. Төлдерде -------- ротиколдың (А витаминінің) жетіспеушілігінің алдын алу. Аскорбин қышқылы(С витаминінің) жетіспеушілігін алдын алу Төлдердің ас қорыту жүйесінің ауруларында Аскорбин қышқылы С витамині жетіспеушілігінің алдын алу. Негізгі сақтық шаралары Торайлардың гипогликемиясы Негізгі әдебиеттер 1. Жануарлар ауруларының клиникалық диагностикасы. оқу құрал – Алматы, 2007. / М.А. Молдағулов, А.Н. Ермаханов, Ө.К. Есқожаев, А.З. Дюсембаева т.б. 2. Малдәрігерлік тәжірибеде ауруларды анықтау және емдеу техникалары / Қожанов, К.Н. – 2013 3. Төл ауруларын емдеу және олардан сақтандыру шаралары / Қожанов, К.Н. – 2005 4. Терапевтикалық техника малдәрігерлік тәжірибеде / Қожанов, К.Н. – 2006 Қосымша әдебиеттер 1. Клиническая диагностика внутренних незаразных болезней животных. // А.М. Смирнов, П.Я. Конопелько, Р.П. Пушкарев, В.С. Постников, Н.А. Уразаев, И.М. Беляков, Г.Л. Дугин, В.С. Кондратьев Москва ВО «Агропроминиздат» 1988 2. Лабораторные исследования в ветеринарии/Под редакцией В.Я. Антонова и П.Н. Блинов.- М.: Колос, 1979 3. Сандық тасымалдағыш құрылғыдағы оқу, оқу-әдістемелік және ғылыми әдебиеттер 4. Малдың ішкі жұқпалы емес аурулары / Қожанов, К. – 2005. // http: // rmeb.semgu.kz/ebooks/ebook_212 5. Терапевтикалық техника малдәрігерлік тәжірибеде. // Қожанов, К.– 2006. // http: // rmeb.semgu.kz/ebooks/ebook_92
ІІІ пәнінен №11 Дәріс Модуль 3 Зат алмасу аурулары Тақырыбы: Миоглобинурия, диабеттер, бұлшық еттің ағарып ауруы Жоспары: Кіріспе «Жылқының миоглобинуриялық салдануы» Дерттің патогенезі мен оның алдын алудағы ветеринариялық іс шаралар Кіріспе Мақалада - Қарағанды облысына қарасты Ақтау селолық елді мекеннің Шет баз жайлауының тұрғыны қарт жылқышы Икен ағайдың жылқы табынында жəне сол аумақтағы ветеринар мамандарының айтуы бойынша бұрын соңды кездеспеген миоглобулинуриялық салдану ауруы мəлімделеді. Жылқының миоглобулинуриялық салдануы – қалың бұлшық еттердің құрылымдық өзгерістерімен сипатталынатын, əсіресе дененің артқы бөлігінің салдануымен жəне миоглобиннің несеппен бөлінуімен ерекшеленетін жіті түрде кездесіп кенеттен пайда болатын ауру. Бұл ауру негізінен семіз, саяқ (флегматиктер) жылқыларда сондай-ақ ауыр жəне орташа жүк тасымалдауға лайықты тұқым тектес жануарларда жəне 4-20 жас аралығында кездескенімен 9-13 жас шамасында жиі, мезгілсіз жер аймағына байланыссыз əртүрлі мезгілде кездесуімен ерекшеленетін көбінесе ұрғашы жылқылар ауырады. Себебі жылқыларды қозғалыссыз жəне құнарлы азық түрлерімен азықтандыру жағдайында ұстау аурудың ең басты себебі болып табылады. Сондай-ақ жануарға тəн мешкейлік, саяқтық ауруға шалдықтырудың алғы шарты. Ет дистрофиясы ‘Миопатия тауық еті’ – минералды заттардың ,белоктардың ,углеводтардың алмасуының бұзылуынан қаңқа сүйек еттері мен жүрек еттерінің биохимиялық,функциональдық қабілеттерінің өзгеруімен сипатталатын төлдердің өте ауыр ауруы.Қозылар,лақтар,торайлар,бұзаулар,үйректердің балапандары жиі ауырады.ауру аналық буаз малдардың азық мөлшерінің құрамы дұрыс болмағанда,әсіресе қыстың екінші жартысында алынған төлдердің ішінде туа салысымен не туғаннан кейін жиі кездеседі.Кейбір ғалымдар ауру малдың азығында селен микроэлементтінің болуынан болады деген тұжырымға келеді.ауру көбінде жайылымдық жерлері төмен,судың астында қалып қоятын ,топырақтарында ,селеннің қосылысы көп шаруашылықтарда кездеседі.Топырақтың ылғалды болуы ондағы күкірт ертіндісінің концентрациясын көбеәтіп,өсімдектердің өзіне селенді сіңіруіне кедергі жасайды.Бұл аурумен ауырған малдар өспей қалады және дұрыс сақтық шаралары мен емдеу әдістері қолданылмағанда ауырған малдың 50-70 % өлім-жітімге ұшырайды. Себептері: Аурудың себептері толық зерттелмеген ,солай бола тұрсада аурудың пайда болуына буаз аналық малдың дұрыстап тамақтанбауы,оларды бұрын су басып жататын ойлы жерге жаю немесе сондай –ақ жерлерден дайындалған азықтардан,-протеиннің,минералды заттардың селен,кобальд,йод,марганец,витамин ,каратин,ретинол және құрамында күкірт бар амин қышқылдарының ( метионин,цистин) жеткіліксіздігі өз әсерін тигізеді.Малдардың зоогигеналық жағдайларының дұрыс болмауы,оларды тығыз,ылғалды және дұрыс желдетілмейтін қораларда ұстау өз әсерін тигізеді. Дамуы . Бұл ауру белоктын ,углеводтың ,майдың,сондай-ақ минералды тұздар мен судың организмде алмасуының бұзылуымен сипатталады.Негізгі зат алмасуына қатысатын белоктар азаяды.Қанның сары суында органикалық емес фосфор көбейеді.Мұның бәрі ауру малдың бұлшық етінің құрылысында терең өзгерістер бар екенін дәлелдейді. Өлекседегі өзгерістер. Кілегейлі қабықтар қан-сөлсіз,еттер піскен тауық еті тәрізді.Әсіресе жүрек еттерінің бұзылуы ерекше. Жүрек етінде нүктеге ұқсас ,жолақты немесе түстес қан құйылғаны юаәқалады. Мұндай өзгерістер аурудың ұзақтығымен ауырлығымен байланысты болады.Жеңіл түрінде негізгі өзгерістер дененің бұлшық еті мен жүрек астында ғана кездеседі. Себептері .Төлдер туа салысымен ,сүт ему және сүттен айырғаннан кейін де 2-3 айлық уақыттарда ауырады. Аурудың жедел,жедел емес ,созылмалы түлері болуы мүмкін.Жүрген кезде шатқаяқтау,бұлшық еттердің дірілдеу,әлсіреуі . Жедел түрі 2 айлық аралығында болады. Созылмалы түрі 2-3 айлық төлдер ішінде кездеседі.Кейіннен аяқтары тартылып,мойын еттері сіресіп қалады.Ит тәрізді шоқиып отырады. Саралау.Қозыларда энзоотикалық атаксиядан ажырату керек.Ол ауруда жүрек еттері мен бұлшық еттерінде өзегрістер болмайды,тек нерв жүйесі жарақаттанады. Емі. Селені бар дәріні қолданып жақсы нәтиже алуға болады.Сондай-ақ токоферолдың майлы ерітіндісін, “ Эреван” қанттағы ерітіндісін,күкірті бар аминқышқылдарын ( метион.цистин) ,белокты гидролызаттарды үшвитаминды (ретинол,кальциферол,токоферол) қолдану керек. Селеннің организмге әсері толық зерттелмеген.Ауру малдарға токоферолды 10-20мг.нан күнінне 3рет тамақ бередің алдында,5-7 күндей береді.Е витаминін ( эревитті) 1мг мөлшерінде күн аралатып 6-10күннің ішінде 3-5 реттен еттің ішіне жібереді. Метионин мен цистинды 0,1-0,2г мөлшерінде 4 күн еттің ішіне ,ал белокты гидролазатты күніне 40-50мл мөлшерінде 4-8 күндей еттін ішіне жібереді. Сақтық шаралары .Буаз аналық малдарға натриц селен мен токоферолды уақытында ,белгілі бір мөлшерде етінің ішіне жіберіп отыру керек. Қант диабеті (Diabetes mellitus) Ауру углеводты алмасуының бұзылуымен сипатталады.Инсулин жеткіліксіздігінен организмнің глюкозаны сіңіруі төмендейді.Жануарларды өте сирек кезедеседі,негізінен итте болады. Этиологиясы .Ұйқы безінің инсулин гормонынжеткіліксіз бөлінуінен.Панкретинді диабет туберкулездің асқынуынан және иттің қабынуынан ,улануынан кейінгі дистрофиялық өзгерістер,ісікті зақымдану. Гипофизарлы диабеті- гиплфизінің алдыңғы бөлігінің гиперфункциясынан дамуы мүмкін,өте қатты күйзеліс, және невротикалық жағдайлардан,әсіресе қантпен шамадан тыс азықтандырудан.Иттер обамен және инфекциялық гепатитпен ауырған кезде шалдыққан. Симптомы.Дамуы созылмалы .Жануар тез шаршағш келеді,әлсіздік,жиі зір бөлу.Адамда анемия және шырышты қабықтар құрғайды,гастроэнтроколит,бронхит,экзема және жүні түседі. Диагноз. Клиникалық көрініс.зәрде қант ,қанда 100-150мг%.2-3есе көп.зәрде 5-10% оданда көп болуы. Емі. Негізінен бағалы асылтұқымды және декоративті жануарларды емдейді. Рационында –углеводты азықты шектейді.Ет қоректілерді –пысқан етпен,балық ,ет сорпасы,суды +гидрокарбокат натрий.Жылқы-30-50г тәулік,итке1-3г. Противодиабетчкские средетсва:инсулин,хлорпропамид,цикламид,бутамид. Итке.Rp: Insulini proinjest .( a 40ED) 10мл D.S. По 1мл утром и вечером Жылқы: Insulini proinjest .( a 80ED) 40мл D.S По 5мл ут. и веч. Дерттену. Аурудың дамуы жөнінде бірнеше тұжырымдамалар бар: Марек, Герт, Вестер, Карлстрем сынды зерттеушілердің пікірлерінше бұлшық етке сүт қышқылының гликогендік қордан түзіліп шоғырлануынан бастау алатын көрінеді. Осы сүт қышқылының əсерінен бұлшық ет талшығы домбығып қылтамырларға қысым түсіп, бұлшық етке келетін қан ағысы баяулайды. Осы үрдіске байланысты сүт қышқылының жойылуы жəне кері түзілуінің баяулауы салдарынан бұлшық еттің қайтымсыз өзгерістерге ұшырауына əкеп соғады. Несептің қоңырқай-қошқыл (кофейный) түске енуі, ацидоздық жəне гидрофильдік əсер мен миоглобиннің қаннан несепке өтуіне байланысты туындайды. С.Г.Гжицкий сүт қышқылын ауруға шалдығудың себебі ретінде қарастырмайды. Автор басты себеп, жануарды шамадан тыс азықтандыру мен шектеулі қозғалыс салдарынан бұлшық еттегі гликогендік метоблолизм бұзылып, бұл кератин жəне фосфор қышқылдарының алмасуы бұзылуының туындауын негізгі себеп деп есептейді. А.В.Синев., О.Г.Смирнов деректерінше организмнің миоглобинді шығындауы миоглобинуриялық салданудың басты себебі емес дейді. Тағы бір дерекке қарағанда (Верболович, Александрович, Мережковский) қозғалыстың шектелуі бұлшық еттегі миоглобиннің азаюына, оттегінің жеткіліксіздігіне əкеп соғады. Ал миоглобин гемоглобинге қарағанда бүйрек арқылы 6 есе жылдам бөлінеді екен. Бұл көзқарас бойынша: 1) 30-50/минут мөлшерінде ақ несеп түсінің қошқылдануы бұл ауруды анықтаудағы айырықша белгісі екенін көрсетеді; 2) 100 мл қандағы қанттың алғашқы көрсеткіші аурудың түріне қарай – ауыр халдегі түрінде 166,3 мг, орташа жағдайында 140,9 мг, жеңіл түрінде 128,5 мг. Бұдан кейінгі сынамаларда қанттың мөлшері əртүрлі деңгейде болуы мүмкін; 3) Бұлшық еттің көлемді аумағындағы зат алмасудың бұзылуынан орталық жүйке жүйесі жəне паренхиматоздық мүшелер қызметі бұзылуы салдарынан келіп қант мөлшерін реттеу тетігінің де бұзылуына əкеп соғады екен; Сурет (ауруға лайықты клиникалық көрінісі негізіндегі суреттен алынған) 303 4) Қандағы сүт қышқылы мөлшерінің жоғарылауы 100 мл қандағы орташа көрсетілген дерттің ауыр халдегі жағдайында 20,8-22,4; орташа халдегі жағдайында 20,2- 21,8 ал жеңіл түрінде 18,9-20,3 мг көрсеткішінде болады екен. Қанға түскен қышқыл өнімдер тыныс алу, жылу орталығы, жүрек қызметін тітіркендіруі салдарынан бұлшық етте қайтымсыз өзгерістермен қоса, жүрек етінде, бүйрек, бауыр, бел, сегіз көз бөлімдеріне дейін жетіп жұлында, дененің артқы бөлігі, қуық жəне тік ішектің салдануына əкеп соғады. Клиникасы. Жылқының кенеттен əр үйірден бірер басының ауыруы. Алғашқы сəттерде терлеу, аяғын шалыс басу, қиналу байқалады. Жүругек ұмтылыс жасауда артқы аяқтары лажсыз бүгіліп құлауға мəжбүр болады. Құлаған жылқы тұруға ұмтылыс жасағанымен көпшілік жағдайда тұра алмай, ит сияқты аз уақытқа шоқиып отыру қалпын қайталайды. Осы сəтінде жылқының орынынан тұруына көмек көрсеткенімен артқы аяқтың салдануына байланысты ұзақ тұра алмай құлайды. Дене қызуы жүйкенің қозуына байланысты алғашқыда аздап жоғары болады, уақыт өте лихорадка пайда болады, уақыт өте жиілеп минутына 100 жəне одан да жоғары болады екен. Кілегей қабықтары қанталап аздап сарғаяды, нəжіс жəне несептің шығуы қиындайды. Дерттің өзгеріссіз белгісі несептің қара қошқылдануы сондай-ақ созылыңқы түрде ағуымен, тұндырғанда түсінің бөлектенбеуімен сипатталады. Қан сары суының қызғылтым түске енуі бұлшық еттен миоглобиннің қанға келіп түсу мөлшеріне байланысты. Дерттің жеңіл түрінде миоглобинмен бұлшық ет байланысы жылдам қалпына келіп қан сарысуы кəдімгі сабан түске ие болады. Бұны да диагностикалық ерекшелік ретінде қарастыру керек. Дамуы. Егер дерттік үрдіс бұлшық етте шамалы ғана болса, жануардың жағдайы жылдамырақ жақсара бастайды. Дерттің ауыр түрінде декубитальдық өлі еттену, миокардит, нефрит, гипостатикалық пневмония мен ауру асқынады, сепсистен немесе жүректің салдануынан мал өлім-жітімге ұшырайды. Дерттің ауыр түрі 1-9 күн, орташа 5-6 күнге жəне дерттік үрдістің жылдам таралуына байланысты көпшілік жағдайда өлім- жітімге ұшырауымен аяқталады, кейде алғашқы күні ақ өліп кетеді, орташа деңгейдегі түрі 3-4 күнге созылып мал жазылады. Жеңіл түрі жануардың өздігінен жүріп тұра алуымен ерекшеленіп 2-3 күндей ауруға тəн белгілер болады. Патологоанатомиялық өзгерістер. Негізгі морфологиялық өзгерістер етті жəне паренхиматоздық мұшелердегі үрдістердің дəрежесі мен ұзақтығына байланысты айқындала жəне асқына түседі. Дерттің ауыр түрінде зақымданған еттің түрі піскен етке ұқсас болуы, қан тамырларының қансыздануымен, пигментсізденуіне жəне қайтымысыз үрдіске байланысты. Мый, жұлын, өкпе, бауырдың қан тамырлары шамадан тыс қанға толы болады. Диагноз. Ауруды дертке тəн клиникалық белгілеріне байланысты анықтай отырып ұқсас аурулардан ажыратады. Мысалы: жылқы несебінде муциннің болуына байланысты зəрі сілемейлі (слизистая) жəне жануардың қатты қиналып, терлеуіне байланысты диурездік жағдай туындап, несебі қоюлануы байқалады. Бұлшық еттің тығыздануы, бұлшық еттік ревматизм жəне сіреспе /столбняк/ ауруларына ұқсас болып келеді. Сондай-ақ сіреспеде қатты елегізіп мазасызданады. Бұлшық еттік ревматизмде – бұлшық еттің ауырсынуы болады. Травматикалық зақымданудан ажырату керек. Миоглобинуриялық салдану ауруының басты себебі қозғалыстың аз болуы жəне құнарлы азықтарды үздіксіз пайдалану болса, энзоотикалық миоглобинурияда мұндай жағдай басты себеп ретінде қарастырылмайды жəне энзоотикалық миоглобулинуриядағыдай құлындармен арық малдар ауырмайды. Миоглобинуриялық салдану ауруы ауа-райы жəне аймақтық ерекшеліктерге байланыссыз жылдың əр 304 мезгілінде кездеседі. Энзоотикалық миоглдобинурияда үрпі, тіл еті, жұтқыншақ бастың бұлшық еттерінің ісінуіне тəн белгілердің байқалуымен басталады. Болжам. Ауырған жылқы қосымша көмек арқылы түрегеліп өз аяғымен тұра алса жақсы үміт ретінде қарастыруға болады. Емі. Ауру малға тыныштық, жайлы төсеніш, тұра алмайтын малды əр 3-4 сағат сайын екі жағына кезек аударып жатуын ыңғайлап отыру керек. Кешенді түрде – диетотерапиялық, патогенетикалық, симптоматикалық, гормональдық, дəрі дəрмектер жəне физиотерапиялық əдістерді қолдану ұсынылады. Алдын алу шаралары. Жылқылардың қозғалыста жəне азық балансы болуы шарт. Өзіндік пікір. Миоглобулинуриялық салдануға қыстан күйлі шығып, құлын тастаған, қысыр қалған жəне əртүрлі себептермен құлынынан айырылып, суалып кеткен биелердің ерте көктемнен шөбі құнарлы жайлауға шығуымен басталып, шыбынсыз жаз немесе масасыз жаздың жайлы шуағында емін-еркін тойынып жайылуын аурудың басты себебі ретінде қарастырғанымыз жөн. Өйткені ауру шыққан жəне өзіміз – куə болған жылқы табыны үнемі мекенді далада бағылып ұсталып келе жатқанын ескере келе жоғарыдағыдай пікірге келіп отырмыз. Сонымен қатар жер жағдайын сипаттайтын болсақ- иісі қазақтың ертеден жайлау еткен қасиетті «Сарыарқа» төскейі ал, жерінің шүйгіндігін «Шайыр» атты шөптің өсуімен қысқаша дəріптеу жеткілікті деп есептейміз. Ауруды миоглобулинурияық салдану ерекшелігімен сипатталуын ауруды басқадай аурулардан ажыратудағы басты белгі ретінде қарастыру ғылыми дəйектемелерде мəлімделген. Біздің ойымызша несептің түсі мал азығына ішкен суына жəне ауырған кездегі организмнің өзіндік ерекшелігіне де байланысты əрқилы болуы мүмкін. Ал еркек жылқылардың семіз болсадағы ауырмауы, еркек организмге тəн физологиялық ерекшілігіне байланысты жəне жас малдардың ауырмауы ересек малға қарағанда қимыл қозғалысының көп жасауының арқасы деп пайымдаймыз. Емдеу дерттің ауыр, орташа жағдайында тиімсіз болуы бұлшық еттердегі қайтымсыз үрдістердің пайда болуымен жəне кейбір дəрілердің емдеу барысында мысалы, ең қажетті инсуллиннің ветеринариялық дəріханаға қолжетімді болмауынан. Алдын алу шарасы ретінде əр үйірдегі семіз биелер мен қысырақтарды бөлектеп жайлы қозғалыста ұстап күйін төмендету керек. Аталмыш ауру жоғарғы курс студенттеріне ветеринариялық терапия жəне элективті пəні (Жылқылардың жұқпалы емес аурулары) барысында оқытылып малдəрігерлік тəжірибеде сирек болса да кездескені жайы оқытылуда екендігін айта отырып, өз көзқарасымыз ветеринариялық медицина тəжірибесінде жəне бұл бағыттағы ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізуге қажетті дəйектемелерді нақты дəлелдей түседі деп айта аламыз. Бақылау сұрақтары: Кіріспе «Жылқының миоглобинуриялық салдануы» Дерттің патогенезі мен оның алдын алудағы ветеринариялық іс шаралар Аурудың клиникасы. Патологоанатомиялық өзгерістер және алдын алу шаралары Негізгі әдебиеттер 1. Жануарлар ауруларының клиникалық диагностикасы. оқу құрал – Алматы, 2007. / М.А. Молдағулов, А.Н. Ермаханов, Ө.К. Есқожаев, А.З. Дюсембаева т.б. 2. Малдәрігерлік тәжірибеде ауруларды анықтау және емдеу техникалары / Қожанов, К.Н. – 2013 3. Төл ауруларын емдеу және олардан сақтандыру шаралары / Қожанов, К.Н. – 2005 4. Терапевтикалық техника малдәрігерлік тәжірибеде / Қожанов, К.Н. – 2006 Қосымша әдебиеттер 1. Клиническая диагностика внутренних незаразных болезней животных. // А.М. Смирнов, П.Я. Конопелько, Р.П. Пушкарев, В.С. Постников, Н.А. Уразаев, И.М. Беляков, Г.Л. Дугин, В.С. Кондратьев Москва ВО «Агропроминиздат» 1988 2. Лабораторные исследования в ветеринарии/Под редакцией В.Я. Антонова и П.Н. Блинов.- М.: Колос, 1979 3. Сандық тасымалдағыш құрылғыдағы оқу, оқу-әдістемелік және ғылыми әдебиеттер 4. Малдың ішкі жұқпалы емес аурулары / Қожанов, К. – 2005. // http: // rmeb.semgu.kz/ebooks/ebook_212 5. Терапевтикалық техника малдәрігерлік тәжірибеде. // Қожанов, К.– 2006. // http: // rmeb.semgu.kz/ebooks/ebook_92
ІІІ пәнінен №12 Дәріс Модуль 3 Зат алмасу аурулары Тақырыбы: Макроэлементтердің жеткіліксіздігінен туындайтын аурулар Жоспары: Макроэлементтердің жеткіліксіздігінен туындайтын аурулар. Биогеохимиялық жағдайда байланысты аурудың дамуы Жекелеген микро, макроэлементтердің жетіспеушілігінен туындайтын аурулар. Мал шаруашылығы өндірісініңдамуына байланысты азық дайындау технологиясы да күрделі өзгерістерге ұшырап, мәдени азықтың шөптер дайындалуы себепті, әртүрлі эндемиялық аурулар пайда бола бастаған. М: белгілі бір ауданда қажетті микроэлементтердің жеткілікті болғанның өзінде бұндай аурулар пайда болады. Жалпы микроэлемент жетіспеушілік салдарынан азықтағы қоректік заттар сезілмейді, өнімділігі төмендеп, көбейеді бұзылады.Төл әлсіз болып туады, организм резистенттілігі төмендейді. Осы себепті рационды микроэлементтермен байытқан кезде зат алмасу үрдісі артады. Ал көп пайдаланудан да жағымсыз дерттік жағдайлар пайда болады. Сондықтан да эндемиялық аурулардың алдын алу мақсатында сол аймақта минеральды тыңайтқыштарды қолдануы керек. Кобальт жетіспеушілігі. Топырақта 2мг/кг кем болса сол жерде өскен өсімдікті пайдаланудан жануарларда эндемиялықаурулар пайда болады. Бұны гипокобальтоз дейді. Кобальттын аз болуы негізінен на песчаных, суспенчатых, дерково-подзолистых, торофяно-болотных почвах. Этиология және патогенез.Кобальт цианкобаламин В12құрамына кіреді, негізінен анемияға қарсы зат болып табылады. Екі валентті катион ретіндегі зат түрінде, тракарбон қышқыл және гликоз реакциясына қатысады. Кобальт сүйек және ішектік фосфотаза, каталаза, карбонсилазаны белсендіреді, қанның гликолитикалық белсенділігін арттырады, тіндік дем алуды жақсартып және организмдегі көмірсу, азот ассимиляция және ет белогі синтезін үдетеді. Сондай-ақ организмге кобальттың жеткіліксіз түсуінен цианкобальттын синтезі төмендейді, бұлорганизмнің зат алмасу үрдісіне кері әсер етеді. Қан түзу бұзылады, көмірсу және белоктың алмасу да өзгереді, жануаар төменділігі төмендеп, жүдейді. Ауру қыста байқалып, наурыз-сәуірде күшейеді. Патологоанатомиялық өзгеріс. Жануар өлексесіне тән белгілер байқалмайды. Ұлтабардың созылмалы қатады және аш ішекте, бауырды майбасу. Қалқанша без атрофиясы, созылмалы нефрит. Симптомдары. Ірі жануарларда кобальт жетіспеушілігі тек қана күйіс қайыратын малдарда болады. Нәжісі қатты, тығыз, кейде шырышпен қапталған. Ал мал қатты жүдеп арығанда тұрақты іш өту болады. Малда темірлік жолақ пайда болады.Көп жағдайда жас ағу және терлеу болады. Қанды зерттеу барысында: олигоцитемия, кобальт төмен, 4,5г/100мл-ге дейін.Соңына макроцитарлық анемия полихромазиялық түрде дамиды. Лейкоцит қалыпты, эозинофилия 10 % дан жоғары. Гипокобальтоз. Ірі қойларда анемия пайда болады, жүдеп ариды. Шайыры – жиропот аурудың басында ржаво-буруго-окраску, соңынан жоғалады. Жүні құрған, үзілгіш болады, түсе бастайды. Кобальт жеткіліксіздігіне төлдер сезімтал. Клиникалық белгісі авитаминозсимптомдары сияқты. Жүйкелік түрі (судороги, қатты қозу). Бұл салдардан-диспепсия, гастроэнтерит дамиды, пневмония, бронхит пайда болады. Төлде жалақ, шемірлік байқалады. Диагноз: клиникалық гематология, топырақ және азықта кобальт тексереді. Дифференциальды диагноз: Следует иметь ввиду паратуберкулез. Емі. Кобальт тұзымен азықтандырады: ІҚМ-20 /40мг, төлде 10-20мг/кг Йод жетіспеушілігі(эндемический зоб)-созылмалы ауру, қалқанша безі кішірейіп, семеді. Этиология.Сулы, ылғалды жерде, тұщы известь сулардан да болады. Кобальт және молибден жеткіліксіздігінен марганецтің көбеюі. Патогенез.Барлық белсенді микроэлементтердің дербес анионы йодболып табылады. Организмге түскен барлық йод қалқанша безінде концент рацияланады және оның гормоны тироксин түзілуіне қолданылады. Йод жеткілікті жағдайда зат алмасудың ассимияляторлық фазасы жылдамдайды. Бұл тіннің азот, Са, Р, Ғе, Со сіңіруі артады. Тапсырма: Патологиясы, сиптомдары, дамуы, диагноз. Недостотачность меди (гипокупроз). Іріқарада – лизуха, анемия, іш өту және қойда, шошқада сирек болады. Этиология: Жануар организмінде мыс биотикалық элемент болып табылады, негізінен өсіп дамуға қажетті. Қан түзілудің қалыпты жүруіне, тотығу-тотықсыздану үрдісіне сондай-ақ кератизация және пигментизация үрдісіне қатысады. Мыс организмдегі маңыздылығы көміртегі және күкірт аралығындағы байланысты ажырату және түзу мүмкіндігімен ерекшеленеді. Мыс азықтық безі сіңіруге қажет. Патогенез. Қанның оттегін тасымалдауы төмендейді. Организмде тотықпаған өнімдер (ацидоз) дамиды.Іш өту, тәбеті төмендейді. Мыс жеткіліксіздігі кальциферон және кератизация биосинтезіне әсер етеді. Остеодистрофия дамиды және жүні өзгереді. Патологиялық өзгеріс. Жүні буырланады, көмескі,қатты, түсе бастайды. Кейбір жерлері депигментизацияланады.Жүн сапасы төмендейді. Гипохромды анемия пайда болады. Эритроцит төмендейді, өнімділігі төмендейді. Диагноз: Нақты диагноз- азықты, қанды биохимиялық зерттеулер арқылы. Өлекседен бауырды тексереді, 50мг/кг бауырда көрсеткіш жетіспеушілік болып табылады. Емі. ІҚМ рационға мыс сульфатын 250-300мг, төлге 50-150мг, қой және ешкі – 10-20мг, шошқа-20-30мг басына тәулігіне. Сақтандыру шаралары. 1кг құрғақ азықта (рацион 8-10мг) кемболмауы керек. Цинк жетіспеушілігі. Барлық жануарларда әсіресе шошқаларда болады. Себебі шошқаларда құрғақ азық, жүгері, протеинді шөптермен азықтандырудан жиі паракератоз ауруына шалдығады. Этиологиясы. Мырыштың микроэлемент ретіндегі маңызы. Пептид биосинтезі және гидролиз оның ионы қатысады.Мырыш көптеген ферменттердің- карбонгидраза, аминопептидаза, энолаза, глютаминдегидрогеназажәне т.б. компоненті табылады. Патогенез. Мырыш белок және фермент биосинтезіне қатысады. Осы себепті рационда мырыш жетіспесе паракератоз пайда болады. Сондай-ақ Са жетіспеушілігінде тудырады. Негізгі клиникалық белгісі ретінде- паракератоздан басқа, анемия пайда болады. Каталаза мөлшері азаяды, ішектен сарысу төмендейді, жетілуі бәсеңдеп, күйі төмендейді. Патологиялық өзгеріс. Сойып тексергенде өзіне тән белгілер байқалмайды. Тек терісінен басқа, тері тығызданады, әрең кесіледі. Кескен жер ақ, жылтырайды, салы тәріздес болады. Гистологиялық тексеру барысында терінің үстінгі беткейінін мүйізденуі бұзылады, эпидермис торшасы мүйізденбейді. Симптомдары. Паракератоздың алғашқы белгісі-танау, құлақ, көз, аяқтарында пайда болып, одан басқа бөліктерге ауысады. Диагноз. Решающим в диагнозе является низкое содержание цинка в сыворотке крови больных животных 15-20мкг. Емі. Азыққа мырыш сульфатын қосып беру. 1кг құрғақ азыққа 100мгколдану кең пайдаланады. Марганец жетіспеушілігі. Құмды және торфты жайылымдарда марганец жеткіліксіздігінен биогеохимиялық провинция қалыпт. Негізінен шошқа және ІҚМ анықталған. Патогенез. Марганец көптеген ферменттерді белсендіріледі, әсіресе сілтілік фосфотаз, дипептидоз және арганазды. Олар гормондар қызметімен қатынаста: инсулин әсерін күшейтеді және көмірсу алмасуындағы адреналин әсерін бәсеңдетеді. Марганец орталық жүйке жүйесі қызметін қалыпты жүруіне сүйек түзілу үрдісіне, өсіп және дамуға қатысады. Патологиялық өзгерістер. Бұлшықет және май тінінің атрофиясы, жіліктер деформациясы, эпофизі қалыңдайды.Сүйек қабырғасы жұқарады. Симптомдары. Өсіп даму тежеледі, жүрісі бұзылады, ірі бұқалар ит сияқты шоқиып отыру болады. Бақылау сұрақтары: Макроэлементтердің жеткіліксіздігінен туындайтын аурулар. Биогеохимиялық жағдайда байланысты аурудың дамуы Жекелеген микро, макроэлементтердің жетіспеушілігінен туындайтын аурулар. Кобальт жетіспеушілігі. Этиология және патогенез. Патологоанатомиялық өзгеріс. Гипокобальтоз. Йод жетіспеушілігі Негізгі әдебиеттер 1. Жануарлар ауруларының клиникалық диагностикасы. оқу құрал – Алматы, 2007. / М.А. Молдағулов, А.Н. Ермаханов, Ө.К. Есқожаев, А.З. Дюсембаева т.б. 2. Малдәрігерлік тәжірибеде ауруларды анықтау және емдеу техникалары / Қожанов, К.Н. – 2013 3. Төл ауруларын емдеу және олардан сақтандыру шаралары / Қожанов, К.Н. – 2005 4. Терапевтикалық техника малдәрігерлік тәжірибеде / Қожанов, К.Н. – 2006 Қосымша әдебиеттер 1. Клиническая диагностика внутренних незаразных болезней животных. // А.М. Смирнов, П.Я. Конопелько, Р.П. Пушкарев, В.С. Постников, Н.А. Уразаев, И.М. Беляков, Г.Л. Дугин, В.С. Кондратьев Москва ВО «Агропроминиздат» 1988 2. Лабораторные исследования в ветеринарии/Под редакцией В.Я. Антонова и П.Н. Блинов.- М.: Колос, 1979 3. Сандық тасымалдағыш құрылғыдағы оқу, оқу-әдістемелік және ғылыми әдебиеттер 4. Малдың ішкі жұқпалы емес аурулары / Қожанов, К. – 2005. // http: // rmeb.semgu.kz/ebooks/ebook_212 5. Терапевтикалық техника малдәрігерлік тәжірибеде. // Қожанов, К.– 2006. // http: // rmeb.semgu.kz/ebooks/ebook_92
ІІІ пәнінен №13 Дәріс Модуль 3 Зат алмасу аурулары Тақырыбы: Микроэлементтер балансының ауытқуынан туындайтын аурулар Жоспары: Бордың артықшылығы Никелдің артықшылығы Селеннің артықшылығы Фтордың жеткіліксіздігі мен артықшылығы Бордың артықшылығына әсіресе қой сезімтал, организмге шамадан тыс түсуі эндемиялық ауруды тудырып, “Борный энтерит” ауруын туғызады. Этиологиясы. Бордың негізгі әсеріне азоттық немесе көмірсулы алмасуға әсері бар деген дәйек тіркелген. Бірақ бұл алмасу үрдісіне нақты әсері барын дәріптей алмайды. Дегенменде бор анион ретінде энзиммен қосылады. Өзі ауыр металды ығыстырып шығарады да бірқатар ферменттер әсерін тежейді. Кейбір өсімдіктер (семейства маревых, жусан және солянки бордың концентраты болып табылады, борлы геохимиялық аудандарда 1г/кг болды. Басқа аудандардағы өсімдіктерден 20есе артық болып табылады. Ондай жердегі ауыз суда барға байытылған болып табылады. Бор негізінен ішкі органдардағы фермент белсенділігін төмендетеді. Патогенез. Борды жоғарғы концентрациядағы әсерінен мес қарындағы инфузория мөлшерін жылдам азайтады. Қозғалысы төмендеу себепті мес қарындық метаболизм толықтай бүлінеді. Пролитикалық ферменттер (пепсин, трипсин) белсенділігін төмендетеді, белоктық заттардың қорытылуы әлсірейді, токсиндік заттар түзіледі азықтың бактериальды ыдырауынан (скатол, индол, амин, фенол) барлық энтериттің пайда болуына әкеп соқтырады. Ішектегі қан айналысы бұзылады, іркілмей гиперемия пайда болады. Белок, қалдық азот, эритроцит азаяды, мочевина түзу бұзылады да алкалоз дамиды. Патологиялық өзгеріс. Ішектердегі қабыну, нефрозонефрит, ми гидратациясы, жұмсақ ми қабығының серозды инфильтрациясы, миокард, вегетативті жүйке жүйесінде ганглийінде кей кезде бүйректе пролиферативті өзгерістер байқалады. Симптомдар. Қой жабырқау, арық, тәбет сақталған. Қызба және іш өту. Зәрде қан және шырыш араласқан. Кейде будан кейін бронхопневмонияға шалдығады. Танаудан шырышты іріңді ақпа, жөтел, демікпе, пайда болады. Дененің төменгі жағында ісіктер пайда болады. Қызба болады. Буындар зақымданады.Қабыну үрдісі пайда болады. Ауыр жағдайда тұрақты диарея тонда өте ауыр түрде байқалады. Қозу, салдану, сіресу пайда болады. Диагноз. Азықты зерттеу, тексеру, жергілікті жердің геохимиялық жағдайды ескереді. Дифференциальды диагноз. Энтериттен ажырату (құм жеу, азықтанудың кенет өзгеруі, гельминттер, азықпен улану және т.б.) Емі. Антагонист бор-мыссульфаты 5-10мг тәулігіне. Хлортетрациклин,гидрохлорид және сульфаниламид препараттары. 2. Молибден артықшылығы. Молибденнің шамадан тыс түсуі жіті түрде ауыр гастроэнтеритті тудырады немесе созылмалы молибдендік токсикозға шалдықтырады. Мыс, Р.р. алмасу бұзылады (анемия, остеодистрофия). Бір камералы жануарлар молибден артықшылығына сезімтал емес. Этиология. Молибден жануарлар организмде зат алмасуда маңызды қызмет атқарады. Өзі темірфлавопротеиндік, ксантинангидраза және альдегидроксидаза құрамына кіреді. Бірақ жануар 1кг құрғақ затқа 5мг артық емес. Патогенез. Зат алмасулар бұзылады. Созылмалы токсикозда Р және мыс алмасу бұзылады. Патологиялық өзгерістер. Шырышты қабыну гиперемия, нүктелі қанталау, төндер сүйектері жетілмейді, ересек малда остеодистрофия байқалады. Симптомдар. Іш өту, жүдеу, нәжіс сулы, көпіршікті, сарғыш жасыл түсті, жағымсыз иісті. Емі. Жайылымды ауыстыру, мыс сульфаты және метионинмен қосымша азықтандырады. Несеп артықшылығы. Энзоотикалық ауру(никелдік соқырлық) көздің қасаңы (роговицы глаз) зақымданады. Этиологиясы. Сартаң (каштанды, суглинистых и солонцеватых) биогеохимиялық аудандарда болады. Бұндай жердегі өсімдіктерде 20есе никель көп болады. Төлді көз ауруына шалдықтырады, коньюктивит, кератит, кератоконьюктивит пайда болады. Патогенез. Никелдің жануарлардың өсуіне, қан түзуіне гормондар белсенділігіне әсер туралы біршама зерттеулер белгілі. Никель организмде негізінен эктодермальды тінде шоғырланады: тері, жүн, мүйіз,сондай в роговице глаз. Патологиялық өзгеріс. Роговица қалыңдаған, инфильтрленген, мөлдір емес, сұр ақшыл түсті. Роговица тіні ыдыраған кезде жара (язвы) пайда болады. Шеті және түбі әртүрлі көріністе байқалады. Симптомдар. На роговице появляются изъязвления, ведущие к прободению ее или к возникновению бельма. Развивается экзема. Диагноз. Клиникалық белгісіне, азықты никельге тексереді. Дифференциальды диагноз. Необходимо исключить инфекционный кератоконьюктивит, телязиоз и сопутствующие кератоконьюктивиты, развивающиеся при А гиповитаминоза. Емі. Азықты өзгерту, никелі аз азықты беру. Арнайы ем жоқ, мыс тұзын қосып беру ұсынылған және симптоматикалық емдеу әдісі қоладанады. Селен артықшылығы.Кейінгі кезге дейін селен биоткалық элемент болып саналды және токсикалық әсері ғана қарастырылып келді. Селеннің биологиялық маңызын оқу, ауруды анықтауға мүмкіндік берді. (Беломышечная болезнь) так и его субыточным содержанием в кормовых растениях (щелочная болезнь). Этиология. Селеннің жоғарғы концентрациясы сартаң топырақта және борлы борбас топырақта болады. Бұршақ тұқымдас, крестоцветных және күрделі түлділер, әсіресе жаңбырлы жылдары кг/5-10мг селен шоғырланады. Бұндай мөлшер жануарға токсиндік әсер етеді. Патогенз. Селен адреналин белсенділігін төмендетеді. Инсулин белсенділігін жоғарылатады, гипогликемиялық әсерге ұшыратады және бұлшықетте гликогеннің шоғырлануына душар етеді. Аэробты тотығуды бәсеңдетеді, тотығу үрдісінің дамуын реттейді. Көптеген зат алмасуда маңызды қызмет атқарады. Селеннің көпшілігі қан эритроцитінде болады. При избыточном поступлении селена часть его, вытесняя серу, фиксируется в устойчивом соединении с белком, образуя селеногемоглобин, что очевидно, обусловливает возникновение гипохромной анемии. Патологиялық өзгеріс. Қан қошқыл (темная) ұйымаған. Бауырда бүйрек, көкбауыр, жүрек етінде дистрофиялық және некротикалық өзгерістер. Мүше және тіндегі селен қалыпты жағдаймен салыстырғанда 8-10 есе көп болады. Симптомдары. Жіті және созылмалы түрде, ауру жануарға 3-5мг/кг азыққа қосып береді. Фтор артықшылығы және жетіспеушілігі(эндемиялық кариес және флюороз зубов) тіс сүйек дамуының үрдісіне қатысады, фтор алмасуына. Фтор ингибатор түрінде әсер етеді. Көмірсу, май және тіндік тыныс алу үрдістерін тежейді. Жетіспеушілігінде тіс тіні фторапатит орнына апатит гидоркись түзіледі. Бұның әсерінен қышқылға сезімталдық артадыда декальцинация дамиды және биологиялық резистенттілік және тістің механикалық беріктігі төмендейді. Кариес-кариозные полости, эмаль бұзылады, тістер үлкейеді, қажалады-пеиодонтит және гиперцементоз. Шайнау бұзылады. Мал жүдейді. Сақтандыру шаралары. Сумен бірге кремнефтористый натрий, фтористый натрий қосып береді. Эндемиялық флюороз. Негізінен артезиандық суды пайдаланатын жануарларда пайда болады.Сүйектік фосфотаза және біршама басқа да ферменттерді бұзады. Сүйек беріктігі төмендейді. Бақылау сұрақтары: Бордың артықшылығы Никелдің артықшылығы Селеннің препараттары. Молибден артықшылығы Фтордың жеткіліксіздігі мен артықшылығы Этиологиясы. Патогенез. 5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған мамндығының «Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен» ІІІ пәнінен №14 Дәріс Модуль 3 Зат алмасу аурулары Тақырыбы: Зат алмасу бұзылуының алдын алу шаралары Жоспары: Остеодиетрофия-Osteodystrophia Зат алмасуы бұзылуының алдын алу шаралары. Төлдерді аурулардан сақтандыру шаралары. Төлдерде кортиколдың (А витаминінің) жетіспеушілігінің алдын алу. Аскорбин қышқылы(С витаминінің) жетіспеушілігін алдын алу. Зат алмасу бұзылыуының алдын алу шаралары Төлдерді аурулардан сақтандыру шаралары. Төлдердің денсаулығы олардың жатырда дұрыс дамуына туғызатын жағдайлар мен туғаннан бастап оларды дұрыс күтіп-бағуға байланысты. Төлді енесінің сүтінен айыру кезеңіне дайындау, оның ары қарай жетілуін, сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына өз әсерін тигізері сөзсіз. Әсіресе ветеринар дәрігерінің төлдердегі әрбір өсу кезеңінде аурудан сақтандыру шараларын дұрыс жүргізудің маңызы өте зор. Тұқымның жатырда дұрыс өспеуінен сақтау. Аналық малдағы өқажеттіліктерді толық ету. Буаз малдың қанын және қан-сарысуын – зат алмасуының дұрыстығын анықтау үшін тексеру. Азық құрамындағы- Протеин Са, Р, каротиннің мөлшерін, жалпы сапасын тексеру. Жаңа туған төлге зоогигиеналық жағдай туғызу. Төлдің кіндігін залалсыздандыру бірінші ему рефлексі пайда болысымен оларға емшекті емізіпғ уыз сүтке тойғызу керек. Енесінің емшек бөліктерімен тұтастай жерінің қабынуынан сақтандыру. Мысалы, сиырдың әр бөлігін кезек емуін қадағалау керек. Төлге қосымша берілетін азықтың қоспаларды беру. Ең негізгі аналық буаз малдың азық мөлшеріндегі каротинді қадағалау. Сиырдың азығында 100кг салмағына есептегенде 60-80мг----------------------20-30мг, буаз биелерге 40-50мг, буаз шошқаларға 30-40мг каротин болуы керек. Жақсы уызға сүтке қарағанда 10-100 есе артық болады. Сүттегі каротин июнь айында көп -------1:4- 1:5, қысқа қарай 1:6-1:8 азаяды. Неғұрлым витаминді қоспаны малдарға ертерек берсе , соғұрлым пайдасы зор. Төлдердің ас қорыту жүйесінің аурулары бола қалған жағдайда олардың ішектерінің кілегей қабығы арқылы сору процесі бұзылатындықтан ратиколдың майлы ерітінділерін ет ішіне жіберген жөн. Витаминдерінің 3-5 күндік мөлшерін бір жолы бірақ жіберуге болады. Төлдердің азық құрамына каротині бар тағамдарды енгізу керек: қызыл сәбіз, сәбіздің не сүрлемнің сөлі, шөптің не қылқан жапырақтың тұнбасы, көк шөптің ұны, уыздан жасалған ірімшіктерді беруге болады. Аскорбин қышқылы С витамині жетіспеушілігінің алдын алу. Төлге және аналық мал ра------- витаминді азықтарды кіргізу, шөп, сәбіз, пісірілген сүт.т.б. Қышқылдардың --------------------------------Д витамині. Са-Р алмасуының бұзылуы, организмге ең қажетті қызметтерінің терең бұзылумен сипатталатын жас төлдердің созылмалы ауруы. Жабайы жануарлар табиғи жағдайда бұл аурумен ауырмайды. Аурудың жыл мезгіліне тікелей қатысы бар екендігі байқалады. Әсіресе күздің, қыстың аяқ кездерінде малдар ауа райының құбылысына байланысты жайылымға шықпай, тұрып қалған кезде байқалады. Бұл ауру төлдерде ең көп аурулардың бірі болып саналады. Кальциферон ультракүлгін сәулесі әсері арқылыА3 провитамин 7-дегидрохолестединнен түзіледі. Сондықтан да ультракүлгін сәулесін толық пайдаланбаған жағдайжда бұл ауру жиі кездеседі. Мал азығында белоктың жетіспеушілігі, не артық болуы, микроэлэменттердің(мыс, иод, марганец) жетіспеушілігінен не артық болуы аурудың қозуына өз сбептерін тигізеді. Негізгі сақтық шаралары. Жалпы және әдейі арналған сақтық шараларын қадалаған жөн. Белокты-витаминді тағамдардың, буаз аналыө малдың күтімінің дұрыс болуын қадағалау. Буаз малдардың ультракүлгін сәулесін алып тағамдарында балық майының, бапталған дрождың, -------------------------, үш витамин дәрілердің болуын қадағалау керек. Мұның бәрі ұрықтың дұрыс өсіп, дамуына өз әсерін тигізері сөзсіз. Сүтті Д витаминімен байытып отыру керек. Төлдерді жұмасына бір-екі рет ультракүлгін сәулесімен баптап әдейілеп дайындалған, құрамында балық майы, үш-----------------, эргокальциферон, дрождалған тамақ, минералды заттар бар азықпен қамтамасыз ету керек. алиментарлы анемия. Сақтық шаралары ең алдымен аурудың себептерін анықтап оны жою керек, одан кейін ауру ------------ барлығы да уақытында, құрамында темірі бар қосымша тамақпен қамтамасыз етілуін қадағалау керек. Оның құрамы белоктарға, витаминдерге, минералды заттарға, микроэлэменттерге(темір, мыс, кобальт) бай болуы керек. Сондай-ақ, 5-6 күннен бастап, ------------------- құрамында темірі бар дәрілерді еттерінің ішіне, жылқының қанын терісінің астына жіберген дұрыс Экротикалық атакция (параплегия) 10-15 күндік қозылардың ішінде кездесетін жұқпалы емеси ауру. Ол малдың бағытты қозғалысының бұзылуымен, сал болуымен сипатталады. Бұл ауру бұзаулардада кездесуі мүмкін. Себептері: құрамында мыс бар ферменттердің қызметіне байланысты организмде мыстың алмасуының бұзылуы болып табылады. Ксантиноксидазаның белсенділігі артып, дифенолоксидаза цитохромоксидаза және сульфоксидазалардікі нашарлайды. Мысалы: мал азығында мыс аз болғанда, немесе онда қорғасын қалыптан тыс болып мысты одан ығыстыратын жағдай туғанда, клеткалардағы тотығу- тотықсыздану реакциясы бұзылып, мыс азайып, өсіп келе жатқан ұрықтың нерв жүйесі мен қан тамырларының жетілмеуіне өз әсерін тигізеді. Олардағы гистохимиялық өзгерістер, әсіресе бастың миы мен жұлынның қоректенуін нашарлатады.
Қандай да болсын зат алмасу бұзылуларының алдын алу үшін негізгі этнологиялық факторды анықтау мақсатында диагноз қойылуы керек. Негізінде-кешенді түрде жүргізіліп рационға талдау жасалып:Ca,P,Вит,D микроэлементтер талданады. Сондай-ақ дискансеризация барысында сүйек қанқасына басты назар аударылады. Алдын ала диагноз (субклиникалық түрі) қою үшін қаңға биохимиялық зерттеу жүргізіліп Ca,P тексеріледі және құйрық омыртқаларына рентгенофотометрия жүргізіледі. 16-қандағы неорганикалық фосфор сілті қоры, сілтілік фосфор таза белсенділігі, сүт қышқылдығының артуы сияқты басты көрсеткіштерді тексеру маңызы. Профилактика и лечение-бұл ауру бөліп қарастырылмайды. М:Алдын алуға Са үшін-люцерка,вика,эспарцет,клевер Р-пшеничные отрубы жмыхи. Рацион балансы үшін-минералды қоспа,сүйек ұны,мел,дикальцийфосфат,трикальцифосфор. Егер тағыда алиментарлы диетафия белгісі анықталатын болса,1-2 карм.ед с содержанием в каждой из них 100 г переваримого протеина 7-8г кальция 5г фосфора и 40мг каратина. Сондай ақ белок таншылығын жою үшін рационға азықтық дрожжи,могевина синтетикалық азотты зат. В качестве восполняющего и средства для профилактики остеодитрофии и других нарушений белково минералного и витаминного обмена рекамендуют хлореллу в виде суелензии,пасты или сухого порошка Биомасса хлореллы содержат легкоуевоямые углеводы,полный набор аминокислот,витамины A,D,B и др. Супензию хлореллы приготовление в соответствии с инетрукцией используют в виде не позднее 10 дней со дня приготовления вводят в реакцию постопенно,доводя до следующих договорах литров в сутки коровам 10-15,телятам старше года 7-8,телятам до года2-5, овцам2-3, свиньям взрослым 5-7,паросятам до 6мес 0.3-0,2 Корове
Rp:Phosphosani 200,0 D.t.d.N 3 in flac S.Внутривенно Вводить по мг гз день в течение двух недель Корове.Rp Sol.Calcii glucanotis 10%100,0 Storiliseturl S. Внутривенно На 1 введение Вводишь через день в течение двух недель Корове Rp: Tetrasani 200,0 D.in flac S.Внутривенно На введение Вводить гз день в течение двух недель Гиповитаминоздың жағдай вит.жет түріне жан ң биологиялық физиологиялық және жыл мезгілі ерекшеліктерін ескере отырып жүргізеді. Гинокобальтоз- Hypocobaltosis ауру көмірсу және белоктың алмасуларының бұзылуымен Профилактика и лечение Болезнь можно предупредить в том случае,если выполняется комплекс игротехнических,зоотехнических и ветеринарных мероприятий направленных на создание в ? кормах оптимального содержания кобальта. Большому молодняку при появление анемии показано параллельно ? кобальта парэнтефально назначать препараты витамины В Эндемииялық зоб.Организмдегі йод алмасу бұзылуымен қалқанша безінің гиперплазиясының өмірлік маңызы функцияларының бұзылуымен сипатталады. Профилактика и лечение.Эндемиялық зобқа қалайсыз аймақта стандартты йодталған тұзы қолданады 1-25мг калия йодида, что обеспечивает суточную потребность животных в йод(в среднем 3мкг-кг) Гипокупроз-Hypocuprosis Болезнь проявляется нарушением синтеза гемоглабина,анемией,расстройством оксиметельно востановительных процессов и тканевого дыхания поражением костней и нервной ткани. ? преимущественно крс и овцы. Профилактика и лечениею Рационға сульфата меди премикс немесе азықпен ерітінді ретінді. Содержание меди в реционе животных должно быть в среднем 8-10мг на 1кг сухого вещества.С лечебной целью в рацион добавляют сульфат меди в сутки:взрослому крс 250-300 мг молодняку 50-150мг овцами козам 10-20 мг свеньям 20-30мг на голову Паракератоз-Parakeratosis.Зат алмасудың бұзылуы карбоангидроза тыныс алу ферменттін белсенділігінің төмендеуімен жетілуі кешігіп терісі зақымдалады.Терілер аурады. Профилактика и лечение.Для профилактики заболевания вводят в рацион сульфат цинка из расчета в среднем 100мг на 1кг сухого корма.Устроняют избыточное поступление с рационом кальция.Больным поросятам и ? назначают ежедневно с кормом цинка сульфат или цинка карбокат в дозах 0,2-0,8г в сутки а течение месяца. Пероз-Perosis.Негізінен құстар ауруы.Минерал алмасудың бұзылуы басымырақ,жілік сүйектерінің өсуі тежеледі.Расслаблением связаного аппарата.Шошқа,крса аурады. Профилактика и лечение.Добавление в рацион сернокислого или хлористого марганца с жидким кормом из расчета:свиньям в среднем 40мг крс 20мг на 1кг сухого вещества в сутки.Рацион должен быть сбалансирован по кальцию,фосфору,холику.
Профилактика.Обеспечение рационом,сбаланмированным по протеину фосфору,кальцию,витаминам питьевую воду обогащают фтором до оптимальной концентрации (1мг-л) путем добавления фтористого или кремнефтористого натра. Эндомический флюроз.При избытке фтора в организме происходит тормошение углеводного и жирового обмена,угнечение фермента костной фосфатозы,что проявляется нарушением оссификации костей и зубов. Профилактика.Деофторирование питьевой воды сульфатом или хлоридом аммония гидрокисью магния или добавление их корма. Корный энтерит.При избытка бора в организме происходит угнетение инфузорий в рубце,понижение активности протеолитических ферментов желудочно кишечного тракта,накопление в кишечнике продутов распада и гниения,что проявляется энтеритами.Қойлар аурады. Профилактика и лечение.Окультурование ?пастбищ,посевы злаковых,не обладающих свойством концентрировать бор.Овцам задают с кормом меди сульфат в дозах 5-10мг в сутки медь антогонист бора. При тяжелых формах болезни(энтерит,бронхоневмония)проводят соотвественно этиатропную,патогенетическую и симтоматическую терапию.
Остеодиетрофия-Osteodystrophia Зат алмасуы бұзылуының алдын алу шаралары. Төлдерді аурулардан сақтандыру шаралары. Төлдерде кортиколдың (А витаминінің) жетіспеушілігінің алдын алу. Аскорбин қышқылы(С витаминінің) жетіспеушілігін алдын алу. Зат алмасу бұзылыуының алдын алу шаралары Негізгі әдебиеттер 1. Жануарлар ауруларының клиникалық диагностикасы. оқу құрал – Алматы, 2007. / М.А. Молдағулов, А.Н. Ермаханов, Ө.К. Есқожаев, А.З. Дюсембаева т.б. 2. Малдәрігерлік тәжірибеде ауруларды анықтау және емдеу техникалары / Қожанов, К.Н. – 2013 3. Төл ауруларын емдеу және олардан сақтандыру шаралары / Қожанов, К.Н. – 2005 4. Терапевтикалық техника малдәрігерлік тәжірибеде / Қожанов, К.Н. – 2006 Қосымша әдебиеттер 1. Клиническая диагностика внутренних незаразных болезней животных. // А.М. Смирнов, П.Я. Конопелько, Р.П. Пушкарев, В.С. Постников, Н.А. Уразаев, И.М. Беляков, Г.Л. Дугин, В.С. Кондратьев Москва ВО «Агропроминиздат» 1988 2. Лабораторные исследования в ветеринарии/Под редакцией В.Я. Антонова и П.Н. Блинов.- М.: Колос, 1979 3. Сандық тасымалдағыш құрылғыдағы оқу, оқу-әдістемелік және ғылыми әдебиеттер 4. Малдың ішкі жұқпалы емес аурулары / Қожанов, К. – 2005. // http: // rmeb.semgu.kz/ebooks/ebook_212 5. Терапевтикалық техника малдәрігерлік тәжірибеде. // Қожанов, К.– 2006. // http: // rmeb.semgu.kz/ebooks/ebook_92 5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған мамндығының «Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен» ІІІ пәнінен №15 Дәріс
Құстардың зат алмасуын анықтау және құс организміндегі витаминдердің маңыздылығы. Ретинол жеткіліксіздігі Кальциферольдың жеткіліксіздігі Витаминдердің құс организміндегі маңыздылығына келетін болсақ, Витамин А иммундық жүйені бекіту, ас қорыту, жоғарғы тыныс алужәне көздің қасаң қабығының шырышты қабық регенерациясына мүмкіндік туғызу құстың жетілуіне қажетті болып табылады. Витамин А сәбіз, асқабақ, жүгері, сарымсақ көгінде, қызылшада жеткілікті болып келеді. Витамин жеткіліксіздігінен бөденелер тәбеті төмендеп, ас қорытуы бұзылады, көзі былшықтану, қасаң қабық құрғауы, кейде көру қабілеті жоғалып, өсіп-жетілуі, балапандардың қауырсындауы баяулайды. Ересек құстардың жұмыртқалауы төмендеп, жұқпалы ауруларға шалдығуға бейімделеді. Кейде салдану, тері аурулары мен табандары ауырсынады. Емдеу үшін балық майы немесе А витамині концентратын суға қосып беру пайдалы. Бірақ, А витаминінін таңертеңгң азықтандыруда берген жөн. Авитаминоз D (рахит) Д тобы витаминдерін емдеуге де алдын алуға да қолданады. Эргокальциферол (D2) және холекальциферол (D3) бірдей қасиеттерімен ерекшеленеді бірақ, D3 витамині құстар үшін 30-40 пайдалы болып есептеледі. Витамин негізінен сүйек тінінің жетілуіне және скорлупаның жақсы түзілуіне, қан ұюына және Р Са алмасуын реттеуге қажетті болып табылады. Бұл витаминдер ашытқыда, балық майында жеткілікті. Витамин жеткіліксіздігінен бөденелерде мешел, анемия, жетілуі кеш, сүйек деформациясы, минеральды заттар мен протеин балансының бұзылуына әкеп соқтырады. Балапандардың (жас құс) тұмсығы және тырнақ саусақтары жұмсаруы, кеуде аяқ сүйектерінің қисайып, буындары ісіп, аз қозғалуы және көбіне жата береді. Ересек құстардың жұмыртқалауы төмендеп, жұмыртқа скорлупасы азғынданып кейде онсыз түізілуі байқалады. Жұмыртқа арқылы экспрес-балауда түсінің қанықтығы жоғалады. 1 кг азықта витамин D3 3000 ИЕ, кем болмауы және витамина D2 —30 есе көп болуы қажет.
Бұл витаминнің жеткіліксіздігінен бөдене әтештердің ұрықтандыруы төмендеп жоғалуы кейде стерильдікке әкелуі, еннің (семенников) семуіне әкелуі мүмкін және бөденелер ұрықтанбаған жұмыртқа табады. Сондай-ақ, құс организміндегі май алмасудың токсиндік өнімдерін ұстап қалады. Созылмалы энцефаломаляция бұлшық ет дистрофиясына қимыл қозғалыстың бұзылуына және салдануына әкеп соқтырады. Жас құстарда бұлшық ет дистрофиясынан басқа қалшылдау, мойынының қайырылуы байқалады. Егер тиісті ем уақытылы жүргізілмесе бас, мойын және қанаттары ісіп кетеді. Жыныстық қызметті қалпына келтіруі үшін азыққа 40 ИЕ витамин Е 1 г азыққа қосып екі апта бойы беру керек. бұл жағдайда сапасыз майдың берілмеуін қадағалау қажет, үйткені ол, Е витаминінің сіңіуіне бөгет жасайды. Авитаминоз К Витамин К (мепадион, филлохион) дәнекер тіннің зат алмасуы және қан ұюына қажет болып табылады. әсіресе жұмыртқалайтын бөденелер үшін өте қажет және витамин сәбіз, шпинат, қызанақ, жасыл бұршақта, қалақай, жоңышқа клеверде және осы шөптер ұнында болады. Витамин жеткіліксіздігінен капиллярлар беріктігі, қан ұюы төмендейді. Бұл өз кезегінде қан талауға әкеп соқтырады әсіресе тері астында қанталау дақтары байқалады, ас қорыту жолдарында қан құйылудан нәжісте қан байқалады. Емдеу үшін 1 кг азыққа 3 г витамин (викасол немесе синковит) қосып 3—4 күн бойы беру керек. Авитаминоз B1 (полиневрит) Тиамин (витамин В1) организмнің физиологиялық қарсы тұруын жоғарлатады сондай-ақ, көмір су алмасу және жүйке жүйесінің қалыпты жұмыс істеуі үшін қажет. Барлық үй құстарына қарағанда бөдене оны өте қажет етеді. Ол сүт сары суында, бұршақ, балық және ет ұнында, ашытқы, кебек, шротта болады. Витамин жеткіліксіздігінен өсіп-жетілуі, қауырсындануы баяу болып, қалшылдау, салдану белгілері байқалып, сылбыр қозғалуы тыныстанудың жиілеуі қауырсындар морт сыңғыш болады. Бұл жеткіліксіздіктің орынын толтыру үшін1 кг азыққа 2,5 мг кристалды тиамина (синтетикалық витамин В1) қосып беру қажет. Егер бөлме жылуы жоғары болса витамин В1 көп шығындалады да көмір суды рационда азайту қажет болады. Авитаминоз В2 Рибофлавин (витамин В2) бөдене өнімділігі мен өсіп-өну және жас құстардың жетілуіне үшін ең қажетті. Ересек құстар әсіресе жұмыртқалау барысында 30% витамин жұмыртқа түзілуге жұмсалады. Витамин балық және ет-сүйек ұны, сыра ашытқысында, сүт өнімдері қалдықтары, көк шөп және өнген дәнде болады. Витамин жеткіліксіздігінен жас құстар тәбеті төмендеп, ас қорытуы бұзылып, жетілуі баяу, қимылы бұзылып, жұмыртқалау және балапан болып жетілііп жарып шығуы төмендеп алғашқы күні ақ өліп кетуі байқалады. Емдеу үшін 1 кг азыққа 6 мг рибофлавин қосып береді және азықтандырар алдында ғана қосу қажет себебі, жарыққа сезімтал. Авитаминоз В3 Витамин В3 жүйке жүйесі қызметі, белок және май алмасу, токсиндік заттарды бейтараптау үшін қажет. Витамин В3 жануар текті майда, шөп ұны, ашытқы жмықта жеткілікті. Витамин жеткіліксіздігінен қаруырсындануы нашарлап, тері құрғап, қалыңдай түседі, дерматит, коньюнктивит және қабақтың жабылуы, клока және тұмсық айналасында струпьев және әлжуаз балапандар шығады. Емдеу үшін 1 кг азыққа 16 мг пантотенат кальциін (кристаллды азықтық препарат). Авитаминоз В4 (холиндік жеткіліксіздік) Витамин В4 немесе холин-хлорид буын таюының немесе перозистің алдын алады (утолщения запястного сустава, сухожилий и связок, расслабления сухожилий мышц ног). Витамин дақылдарда, бобовые, қызыла, ашықтқыда жеткілікті. Витамин жеткіліксіздігінде перозистан басқа балапан жетілуі мен жұмыртқалау мен балапан пайда болуы төмендейді. Емдеу үшін 1 кг азықтық қоспаға 2 г холин-хлори қосып беру қажет. Авитаминоз РР (В5) (пеллагра) Витамин В5 немесе никотин қышқылы зат алмасу, жүйке функциясы, жүрек-қан тамыр және ас қорыту қызметтері үшін қажет. өзі кейбір көкөністерде – сәбіз, орамжапырақ, картопта көк шөп, кебек және ашықтқыда болады. Витамин жеткіліксіздігі перозиске ұшыратып, жас құстардың буындары және сіңірлері босап, теріде ақ қабыршақтар пайда болады. өсуі баяулап, шырышты қабықтары қошқыл-қызыл тске енеді. Егер организмде никотин қышқылы толықтай жоғалса 9-шы күні жас құстар өледі. Емдеу үшін 1 кг азыққа 30—40 мг витамин В5 қосып беру керек. Авитаминоз В6 Витамин В6 (пиридоксин) қантамыр жүйесі қызметі, белок алмасуын іске асыру, терінің қоректенуі үшін қажет. Бұл витамин әсіресе рационда жануар текті азық болғанда өте қажет. өзі сыра ашытқысында болады. Витамин жетіспеушілігінен анемия, жетілуінің бөгелуі, қалшылдауы, жүрісінің бұзылуы байқалып, созылмалы жеткіліксіздігінен құс жүдеп және өлімге ұшырайды. Емдеу үшін 1 кг азыққа 5 мг пиридоксин қосып береді. Авитаминоз В12 Витамин В12 (цианокобаламин) қан түзу функциясын, май және көмірсу алмасу реакциясын, нуклеин және аминқышқылы синтезін; балапандардың өмірге бейімділігін және жұмыртқада жетіліп тууын және ересек құстардың жұмыртқалағыштығын қамтамасыз етеді. Витамин жануар текті азықтарда, балық ұнында болады. Витамин жеткіліксіздігінен бұлшық ет атрофиясын тудырады, қан түзу бұзылып, балапандардың өсіп-жетілуі төмендейді. Кей жағдайда аяқтары салданады. Емдеу үшін 1 кг азық қоспасына 0,05 мг цианокобаламин қосып береді. Авитаминоз Вс (фолии жеткіліксіздігі) фолии қышқылы В12 витаминімен торшалық зат алмасуды реттейді. Витамин өсімдіктің жасыл бөлігінде күн сәулесі әсерінен түзіліп және шоғырланады. Термоөңдеу барысында бұзылады, негізінен бұршақ шротында, жасыл шөпте және көкөністе көп болады. Фолии қышқылы жеткіліксіздігінен эмбрион дамуының соңғы сатысында өлуі, балапандардың жетілуі баяулап, ас қорыту жүйесі бұзылады, мойынының қайырылуы, қанат және аяқтары әлсізденеді де иммунитет төмендейді. Аурудың алдын алу мақсатында фолии қышқылы тапшылығында 1 кг азыққа 1 мг витамин В12 қосып беру қажет.
Жалпы құстардың зат алмасу аурулары негізіне азықтандыру талабының сақталмауынан бастау алады. Гиповитаминоз А. – негізінен организмдер ретиколдың жеткіліксіздігінен туындайды(көбінесе құстардың барлық түрінде) Патогенез. Ретикол қара бауырға жинақталып біртіндеп жұмсалынады да 3-4 аптаға шығындалады. Ретикол жеткіліксіздігінен белоктық май (жиров--) фосфорлық және басқадай алмасулар бұзылады. Жалпылай авитаминоз және гиповитаминоз А. 10-15 күндікжасында пайда болады. Осы себептен жұмыртқа сапасы өзгеріп, сары уызда (желток) ретикол және каротин мөлшері азаяды. Пат.өзн. тері атрофиясы, бауыр дистрофиясы, танау кілегей қабықтары қабынады, пневмония дамиды. Симптомы. Ауру біртіндеп дамиды. Алғашында тәбет жоғалады; жетілуі нашарлайды. Қауырсына үйкеленеді. Осыдан барып асқорыту, тыныс алу жүйелері зақымдалады. Зоб, ішек, клоака, ринит, лариктотрахлат және т.б. дамиды. Кейбір құстардың көзі зақымданады, жасаурау, коньюнктивы ісиді, үшінші қабақ ісінеді. Жүйкелік зақымдануда: шатқаяқтан жүру, тексеру, шалқасынан құлау. Жұмыртқалайтын құстар ауру салдарынан жұмыртқа бермейді. Ымырттық көруі әлсірейді. Ослабление сумеречного зрения. Диагноз. Клиникалық симптомы, лаб.өзг. азық рационы. Инкубациялық жұмыртқаларды тексеру ретикол және каротинге. Диф.диагноз. созылмалы инфекциялық аурулар, коньюнктивті тыныс алу аурулары (инфекциялық ларинтотрахит, мазек ауру.т.б.) Проф.емі. каротинді шөп ұны, ретикол, майлы концентрат немесе активал-хиноин, бұлар құрама жем құрамында болады. Жем ↓-да 7-8 шөп ұны ---------------. Ал суда жүзгіш құстарда 13-15% шөп ұны қанға жүгері дәнінің ұны, 1грамм жүгері дәні, 5-12мкм каротин болады. Сәбіз, асқабақ, диеталық силос. тап. Құс риционын қарау. Гиповитаминоз Д. (кальциферон. Са/Р алмасуының бұзылуымен сипатталады. Ересек құстарда декальцинация кестесі, жұмыртқа скорлунасы бұзылып, рахит дамиды. Этиология. Азықтың, жарық жетіспеушілігі, ультракүлгін сәулесінің жеткіліксіздігінен). Патогенез. Кальциферон құс организмінде негізінен бауырда құйрық (копгиковай железе) безде жинақталады. Витамин жетіспеушілігінен сүйек дұрыс жетілмейді. Деформация, жұмсару, эпифиздің қалыңдауы, буын, сіңірлер патологиясы байқалады. Көбінесе зілді (злокачественно) рахатжас құста кальциферон және Са, Р, тұздарының бірдей (суховременный) жетіспеушілігінен болады. Лаб. сүйектерінің қисаюы, жұмсаруы, пористость, буындарында шеміршектік өскін, көбінесе көктемдегі жалпы әлсіздік, іш өту, жәй жетілу, жүре алмай қалады. Симптомы. Суда жүзгіш құстарда ауыр зардапты көбінесе шығын/ды. Бас сүйек жұмсақ, саусақпен басқанда білінеді. Жас құстарда жай дамиды, ақсау, аяқтары дірілдеп, бас сүйегі ұлғаяды. Остеомаляция. Диагноз. Ерте анықтау үшін сүйекке ренггенофотометрия, биохимиялық тексеру, сүйектегі Са, Р анықтау. Емі. Рацили. Балық майы. Кальциферон концент 2-3 көп беру. Токоферон. Гип-з Е. Жас шөп (зеленые корма). Патогенез. Тотығу – тотықсыздану үрдісі бұзылып, жұмыртқа клеткасының ұрықтануы (--------), ұрық белсенділігі (активность спермиев) төмендейді. Пат.ми қанталау, мишықта ұсақ қан құйылу. Симптомы. Энцефаломаляция бұлшық ет әлсіреуі, асқорыту жолы зақымданады. Диагноз. Клин.рац. Тап: тиамин, рабофловин, пиридоксин т.б.
Құстардың зат алмасуын анықтау Ретинол жеткіліксіздігі Кальциферолдын жеткіліксіздігі Негізгі әдебиеттер 1. Жануарлар ауруларының клиникалық диагностикасы. оқу құрал – Алматы, 2007. / М.А. Молдағулов, А.Н. Ермаханов, Ө.К. Есқожаев, А.З. Дюсембаева т.б. 2. Малдәрігерлік тәжірибеде ауруларды анықтау және емдеу техникалары / Қожанов, К.Н. – 2013 3. Төл ауруларын емдеу және олардан сақтандыру шаралары / Қожанов, К.Н. – 2005 4. Терапевтикалық техника малдәрігерлік тәжірибеде / Қожанов, К.Н. – 2006 Қосымша әдебиеттер 1. Клиническая диагностика внутренних незаразных болезней животных. // А.М. Смирнов, П.Я. Конопелько, Р.П. Пушкарев, В.С. Постников, Н.А. Уразаев, И.М. Беляков, Г.Л. Дугин, В.С. Кондратьев Москва ВО «Агропроминиздат» 1988 2. Лабораторные исследования в ветеринарии/Под редакцией В.Я. Антонова и П.Н. Блинов.- М.: Колос, 1979 3. Сандық тасымалдағыш құрылғыдағы оқу, оқу-әдістемелік және ғылыми әдебиеттер 4. Малдың ішкі жұқпалы емес аурулары / Қожанов, К. – 2005. // http: // rmeb.semgu.kz/ebooks/ebook_212 5. Терапевтикалық техника малдәрігерлік тәжірибеде. // Қожанов, К.– 2006. // http: // rmeb.semgu.kz/ebooks/ebook_92
Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты ауру жануарға балауды қояр алдында оның клиникалық дәйектемелеріне көз жеткізу үшін осы оқу-әдістемелік материалдарының соңында беріліп отырған әдістемеліктер негізінде қарап ауру жануарға берілген ауру тарихында көрсетілген мәліметтермен салыстыруға және қоысша өздері тараптарынан тексеруге міндетті. Сонымен қатар тақырыпқа қатысты тапсырмаларды орындау барысында үйретілетін зертханалық зерттеу әдістемеліктерімен байланыстыра бағалауды меңгеру. Зертханалық сабаққа рұқсат беру үшін сұрақтар: Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты зерттеу жұмыстарын жүргізуден бұрын қауіпсіздік іс шараларының сақталуына қаса көңіл аударып, атқарылатын жұмыстардың дұрыс жүргізілуіне сенімді түрде кірісеге қажеттіліктер. Жұмыстың негізгі мақсатын атқару сәтінен бастап аяқталуына дейінгі іс қимылдарды аудиторияға естірте отырып, ретімен көрсету керек және болуы мүмкін қатерлерді алдын ала ескерте отырып, сақтану белгісін айтып жеткізудің жүргізілуін мәлімдеңіз. Эксперименттік жұмыстарды жүргізу және алған мағлұматтарды өңдеу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар: Тапсырма №1 Студенттерге тақырыпқа байланысты жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен қатар оны оған ұқсас аурулардан ажырату және негізгі дәйектемелік зертханалық зерттеулерді жүргізу. Қан сарысуындағы билирубиннің мөлшерін анықтау. (Ендрашик, Клеггорн және Гроф бойынша) 3 пробиркаға 0,9 % хлорлы натриймен 2 рет араластырылған 0,5 мл сарысу құяды. 1-інші пробиркаға 1,75 мл кофе реактиві мен 0,25 мл 0,9 % хлорлы натрий ерітіндісін қосып, колориметрлейді, 2-інші пробиркаға (тікелей билирубин) 1,75 мл 0,9 % хлорлы натрий ерітіндісін және 0, 25 мл диазоқоспасын қосып, 5 мин. кейін колориметрлейд; үшінші пробиркаға (жалпы билирубин) 1, 75 кофе ерітіндісін құйып, 0, 25 дизоқоспасын қосып, 20 мин кейін колориметрлейді. Колориметрлеуді жасыл жарық фильтрде 5 мм кюветпен қарсы дистильденген сумен жүргізеді. Тікелей және жалпы билирубинді зерттеу кезінде алынған оптикалық тығыздық көрсеткіштерінен бақылаудың оптикалық тығыздығының көрсеткіштерін шығарып алады. Колибрлы кесте бойынша, жалпы және тікелей билирубиннің мөлшерін тауып, (мг/ 100 мл немесе ммоль/ л) ал олардың арасындағы айырмашылықтан тікелей емес билирубиннің мөлшерін (мг/ 100мл немесе ммоль/л ) алады.
Асқазан заттарының физикалық қасиетін анықтауды; 2. Жалпы қышқылдықты, бос және қосылған тұз қышқылын асқазан сөлінің әртүрлі патологиялық секрециясын түсіну үшін анықтауды үйрету.
1) Асқазан заттарының физикалық қасиетін: түсін, мөлдірлігін, иісін, консистенциясын, қосындыларын, салмағын ареометрмен анықтайды; 2) Асқазан зататрын тексеруді оның лакмус қағазымен әрекеттенуін тексеруден бастайды. Реакция қалыпты болса, онда асқазанда келесі заттар бар екенін білдіреді: а) бос тұз қышықылы; б) жалпы қышқылдық; в) қосылған тұз қышқылы.
Асқазан ішіндегі заттарды алуға жануарды қалай дайындайды? Жылқының асқазан ішіндегі заттарын алу техникасын айтыңыз. Оның диагностикалық мәні қандай? Асқазан бездерінің секрецияларының патологиялық түрлері асқазанның қандай ауруларында кездеседі? Тікелей және жалпы билирубинді зерттеу. Бұзаулардағы жұқпалы емес ас қорыту жолдарының аурулары анықтау тәсілдері және арнайы ветеринариялық іс шаралар Гастроэнтериттер 5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған «Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен» ІІІ пәнінен №2 зертханалық сабақ Тақырыбы: Жылқының шаншу ауруын емдеу, анықтау техникасын меңгеру. Сабақ мақсаты: Сабақ барысындағы негізгі талаптар мен күнтізбелік тақырыбына сәйкес зерттеулерді жүргізіге қажетті жұмыс үстелінің дайындығы мен қауіпсіздік алғы шарттарымен танысу, жұмыстың жүргізілуіне негізгі нұсқаулықпен жұмыс істеуді сақтау. Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты ауру жануарға балауды қояр алдында оның клиникалық дәйектемелеріне көз жеткізу үшін осы оқу-әдістемелік материалдарының соңында беріліп отырған әдістемеліктер негізінде қарап ауру жануарға берілген ауру тарихында көрсетілген мәліметтермен салыстыруға және қоысша өздері тараптарынан тексеруге міндетті. Сонымен қатар тақырыпқа қатысты тапсырмаларды орындау барысында үйретілетін зертханалық зерттеу әдістемеліктерімен байланыстыра бағалауды меңгеру. Зертханалық сабаққа рұқсат беру үшін сұрақтар: Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты зерттеу жұмыстарын жүргізуден бұрын қауіпсіздік іс шараларының сақталуына қаса көңіл аударып, атқарылатын жұмыстардың дұрыс жүргізілуіне сенімді түрде кірісеге қажеттіліктер. Жұмыстың негізгі мақсатын атқару сәтінен бастап аяқталуына дейінгі іс қимылдарды аудиторияға естірте отырып, ретімен көрсету керек және болуы мүмкін қатерлерді алдын ала ескерте отырып, сақтану белгісін айтып жеткізудің жүргізілуін мәлімдеңіз. Эксперименттік жұмыстарды жүргізу және алған мағлұматтарды өңдеу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар: Тапсырма №1 Студенттерге тақырыпқа байланысты жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен қатар оны оған ұқсас аурулардан ажырату және негізгі дәйектемелік зертханалық зерттеулерді жүргізу. Жылқы асқазанындағы заттардың физикалық және химиялық қасиетін анықтау. Қажетті құралдар. Мұрын - өңеш зонды, асқазан зататрын алуға арналған аспап. Химиялық стақандар. Бюретка, әртүрлі пипеткалар. Реактивтер. Күйдіргіш натрийдің 10% ерітіндісі, диметиламидоазобен-золдың 0,5 % спирттік ерітіндісі, ализарносульфоново қышқыл натрийдің 1% сулы ерітіндісі. Асқазанның ішіндегі заттар. Жануарлар. Жылқы. Сабақтың мақсаты. Студенттерге асқазан ішіндегі заттарды алу процесін және ара қарай тексеруге дайындауды студенттерге үйрету: Асқазан заттарының физикалық қасиетін анықтауды; 2. Жалпы қышқылдықты, бос және қосылған тұз қышқылын асқазан сөлінің әртүрлі патологиялық секрециясын түсіну үшін анықтауды үйрету.
1) Асқазан заттарының физикалық қасиетін: түсін, мөлдірлігін, иісін, консистенциясын, қосындыларын, салмағын ареометрмен анықтайды; 2) Асқазан зататрын тексеруді оның лакмус қағазымен әрекеттенуін тексеруден бастайды. Реакция қалыпты болса, онда асқазанда келесі заттар бар екенін білдіреді: а) бос тұз қышықылы; б) жалпы қышқылдық; в) қосылған тұз қышқылы.
Асқазан ішіндегі заттарды алуға жануарды қалай дайындайды? Жылқының асқазан ішіндегі заттарын алу техникасын айтыңыз. Оның диагностикалық мәні қандай? Асқазан бездерінің секрецияларының патологиялық түрлері асқазанның қандай ауруларында кездеседі? Шаншу ауруларының этиологиялық ерекшелігі. Шаншу белгісімен өтетін аурулардың симптомокомплексі және классификациясы. Аурудың анықтамасы, балау және ұқсас аурулардан ажырату 5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған «Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен» ІІІ пәнінен №3 зертханалық сабақ Тақырыбы: Ауруды анықтау, түрлерін ажырату Сабақ мақсаты: Сабақ барысындағы негізгі талаптар мен күнтізбелік тақырыбына сәйкес зерттеулерді жүргізіге қажетті жұмыс үстелінің дайындығы мен қауіпсіздік алғы шарттарымен танысу, жұмыстың жүргізілуіне негізгі нұсқаулықпен жұмыс істеуді сақтау. Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты ауру жануарға балауды қояр алдында оның клиникалық дәйектемелеріне көз жеткізу үшін осы оқу-әдістемелік материалдарының соңында беріліп отырған әдістемеліктер негізінде қарап ауру жануарға берілген ауру тарихында көрсетілген мәліметтермен салыстыруға және қоысша өздері тараптарынан тексеруге міндетті. Сонымен қатар тақырыпқа қатысты тапсырмаларды орындау барысында үйретілетін зертханалық зерттеу әдістемеліктерімен байланыстыра бағалауды меңгеру. Зертханалық сабаққа рұқсат беру үшін сұрақтар: Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты зерттеу жұмыстарын жүргізуден бұрын қауіпсіздік іс шараларының сақталуына қаса көңіл аударып, атқарылатын жұмыстардың дұрыс жүргізілуіне сенімді түрде кірісеге қажеттіліктер. Жұмыстың негізгі мақсатын атқару сәтінен бастап аяқталуына дейінгі іс қимылдарды аудиторияға естірте отырып, ретімен көрсету керек және болуы мүмкін қатерлерді алдын ала ескерте отырып, сақтану белгісін айтып жеткізудің жүргізілуін мәлімдеңіз. Эксперименттік жұмыстарды жүргізу және алған мағлұматтарды өңдеу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар: Тапсырма №1 Студенттерге тақырыпқа байланысты жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен қатар оны оған ұқсас аурулардан ажырату және негізгі дәйектемелік зертханалық зерттеулерді жүргізу. Билирубинды анықтау. Қажетті құралдар: Фонендоскоп, плессиметр, балғашық, руминограф, мата. Жануарлар: Жылқы, сиыр, қой. Сабақтың мақсаты: Студенттерге аурулар кезінде диагнозды дұрыс қою мақсатында зәр шығару жүйесін тексеруін дұрыс жүргізу. Қан сарысуындағы билирубиннің мөлшерін анықтау. (Ендрашик, Клеггорн және Гроф бойынша) 3 пробиркаға 0,9 % хлорлы натриймен 2 рет араластырылған 0,5 мл сарысу құяды. 1-інші пробиркаға 1,75 мл кофе реактиві мен 0,25 мл 0,9 % хлорлы натрий ерітіндісін қосып, колориметрлейді, 2-інші пробиркаға (тікелей билирубин) 1,75 мл 0,9 % хлорлы натрий ерітіндісін және 0, 25 мл диазоқоспасын қосып, 5 мин. кейін колориметрлейд; үшінші пробиркаға (жалпы билирубин) 1, 75 кофе ерітіндісін құйып, 0, 25 дизоқоспасын қосып, 20 мин кейін колориметрлейді. Колориметрлеуді жасыл жарық фильтрде 5 мм кюветпен қарсы дистильденген сумен жүргізеді. Тікелей және жалпы билирубинді зерттеу кезінде алынған оптикалық тығыздық көрсеткіштерінен бақылаудың оптикалық тығыздығының көрсеткіштерін шығарып алады. Колибрлы кесте бойынша, жалпы және тікелей билирубиннің мөлшерін тауып, (мг/ 100 мл немесе ммоль/ л) ал олардың арасындағы айырмашылықтан тікелей емес билирубиннің мөлшерін (мг/ 100мл немесе ммоль/л ) алады.
Ccт Е оп С оп = -------------- Е ст Мұндағы Сст-глюкозаның стандарттық концентрациясы (мг/100 мл немесе ммоль/л); Е оп- сынаманың оптикалық тығыздығы; Е ст- стандарттың оптикалық тығыздығы. Сау ересек малдарда қандағы глюкоза мөлшері мынадай болады ( мг/ 100мл): ІҚМ-40-70, қойда- 35-60, шошқада –45-75, жылқыда-55-75, итте-60-80, тауықта- 80-140. 0,0555 мөлшерде глюкоза концентрациясының көбеюі СИ (ммоль/ л) бірліктегі концентрацияны алады. Глюкоза мөлшері мынадай болады: ІҚМ-2,22-3,88, қойда-2,05-3,33, шошқада-2,5-4,16, жылқыда-3,05-5,27, итте-3,33-4,44, тауықта-4,44-7, 77. Қандағы глюкоза мөлшерінің көбеюі (гипергликемия) қант диабетінде, В1С гиповитаминозында, бүйрек жетімсіздігінде, нефритте және т. б. байқалады. Ал қандағы глюкозаның азаюы кетозда, ашығуда, диспепсияда, А-гиповитаминозында, лейкозда, қалқанша бездің қызметінің төмендеуінде, бүйректің қатты зақымдануы және т. б. болуы мүмкін.
Күйіс қайыратын малдардың төлдерінің ас қорыту жүйесінің анатомо- физиологиялық ерекшелктері. Кейінгі гастроэнтериттер Асқазан ішіндегі заттарды алуға жануарды қалай дайындайды? Жылқының асқазан ішіндегі заттарын алу техникасын айтыңыз. Оның диагностикалық мәні қандай? Асқазан бездерінің секрецияларының патологиялық түрлері асқазанның қандай ауруларында кездеседі? 5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған «Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен» ІІІ пәнінен №4 зертханалық сабақ Тақырыбы: Зертханалық зерттеу дәйектемелері Сабақ мақсаты: Сабақ барысындағы негізгі талаптар мен күнтізбелік тақырыбына сәйкес зерттеулерді жүргізіге қажетті жұмыс үстелінің дайындығы мен қауіпсіздік алғы шарттарымен танысу, жұмыстың жүргізілуіне негізгі нұсқаулықпен жұмыс істеуді сақтау. Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты ауру жануарға балауды қояр алдында оның клиникалық дәйектемелеріне көз жеткізу үшін осы оқу-әдістемелік материалдарының соңында беріліп отырған әдістемеліктер негізінде қарап ауру жануарға берілген ауру тарихында көрсетілген мәліметтермен салыстыруға және қоысша өздері тараптарынан тексеруге міндетті. Сонымен қатар тақырыпқа қатысты тапсырмаларды орындау барысында үйретілетін зертханалық зерттеу әдістемеліктерімен байланыстыра бағалауды меңгеру. Зертханалық сабаққа рұқсат беру үшін сұрақтар: Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты зерттеу жұмыстарын жүргізуден бұрын қауіпсіздік іс шараларының сақталуына қаса көңіл аударып, атқарылатын жұмыстардың дұрыс жүргізілуіне сенімді түрде кірісеге қажеттіліктер. Жұмыстың негізгі мақсатын атқару сәтінен бастап аяқталуына дейінгі іс қимылдарды аудиторияға естірте отырып, ретімен көрсету керек және болуы мүмкін қатерлерді алдын ала ескерте отырып, сақтану белгісін айтып жеткізудің жүргізілуін мәлімдеңіз. Эксперименттік жұмыстарды жүргізу және алған мағлұматтарды өңдеу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар: Тапсырма №1 Студенттерге тақырыпқа байланысты жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен қатар оны оған ұқсас аурулардан ажырату және негізгі дәйектемелік зертханалық зерттеулерді жүргізу. Қан сарысуындағы сілті қоры мен каротинді анықтау. Қандағы сілті қорын анықтау. Қышқылды сілті тепе-теңдігінің көрсеткіштерін анықтау үшін Астрип әдісін ( 1956), Зиггард Андерсеннің (1963 ) модифицирлеуі бойынша РН мөлшерін, СО2-нің қысымын, сілті қорын, нағыз бикарбонатты, қалыпты бикарбонатты, буферлік негіздерді, плазманың жалпы көміртегі қышқылының мөлшерін анықтайды. Қышқылды- сілті тепе-теңдігін қан плазмасындағы сілті қорын Ван –Слайкс әдісі бойынша анықтап, соның нәтижесімен бағалайды. Немесе И. П. Кондрахин әдісі бойынша сарысудың мөлшерін белгілейді. Сарысуды вазелин майының астында сақтайды. Сау малдардағы қан сарысуындағы сілті қорын Ван –Слайкс әдісі бойынша анықтағанда былайша болады: ІҚМ-50-62; қойда-45-54; ешкіде-48-52; жылқыда 50-65; шошқада-42-60; итте –40-60; тауықта-40-52. Қан сарысуындағы сілті қорын Кондрахин әдісі бойынша анықтағанда 0,5 мл сарысу құяды, сұйықтықтың қалған мөлшерін пипеткамен үрлеуге болмайды, тек бетін мықтап жауып қояды. Колбаның екінші натрий гидроокисінің 2мл 0,01 н ерітіндісін қосып бетін жабады. Содан кейін колбаның бірінші бөлігін ашып, ондағы қан сарысуына 5 пайызды 1мл күкірт қышқылының ерітіндісін қосып дереу қақпағын жабады. Айналдыра отырып, сарысумен қышқылдарды араластырады, реакция жүріп жатқан уақытта 3-4 рет араластырады. Бақылау колбасына натрий гидроокисі ерітіндісінің 0,01н 2 мл қосып, бетін мықтап жабады. Шағылыстырылған шыны сауыттың екінші бөлігіне күкірт қышқылының 5 пайызды 1мл ерітіндісін қосып тағы да бетін жауып қояды. Жабардың алдында қақпағын дистильденген сумен ылғалдайды. Нақты нәтиже алу үшін сарысудың әрбір түрін шағылыстырылған екі шыны ыдыста зерттейді. Екі –алты сағаттан кейін (12 сағатқа шейін рұқсат етілген ) натрий гидроокисінің ерітіндісі бар шыны ыдысты ашып, фенол фталеиннің 1 пайызды спирт ерітіндісінің бір тамшысын қосып араластырады.(түсі қызылға айналады). Бұдан кейін шыны ыдыстағы сұйықтықты түссізденгенге дейін 0,01 н күкірт қышқылының ерітіндісімен титрлейді. Титрлеуді мұқият барлық шыны ыдыста бірдей жүргізу керек. Сілті қорының мөлшерін х=(а-в) х0,224х 200=(а-в) х 44, 8 формуласымен есептейді. Мұндағы а –тәжірибе жасаған шыны ыдыстағы титрлеуге шығарылған күкірт қышқылының 0,01 н ерітіндісінің мөлшері; в- бақылау шыны ыдысын титрлеуге шығындалған күкірт қышқылы 0,01 н ерітіндісінің мөлшері; 0,224-аталған реакция кезіндегі 0,01Н күкірт қышқылы ерітіндісінің СО2-ге есептеу факторы; 200-100мл (0,5) мөлшеріндегі қан сарысуының анализге алынған мөлшерін есептеуге арналған коэффициент. Ірі малдағы қан сарысуындағы сілті қорының мөлшері Кондрахин әдісі бойынша есептегенде 45-55об пайыз СО2 –ні, ал плазмада –46-66 об пайыз СО2 –ні құрады. Қышқылды сілтілік тепе-теңдік бұзылған уақытта ацидоз қышқылдардың өте көп болуы немесе негіздердің жетіспеушілігі және алколиз (сілтілік заттардың көптігі) дамуы мүмкін. Егер ацидоз немесе алколиз РН –тың итеруінсіз ақса, компенсирленген, ал РН-тың итеруімен болса, компенсирленбеген деп атайды. Ацидоз бен алколиз газы (тыныс алу) және газды емес болуы мүмкін. Газды ацидоз ағзадағы көмір қышқылының өкпенің ауа алмастыруды азайтуының (ауа тамырлық астма, өкпенің эмфиземасы) нәтижесінде пйда болады. Газды алколиз өкпенің ауа алмастыруды азайтуының (Энцефаломиелит) нәтижесінде болады. Метаболикалық алколиз ағзада құсу кезінде көп мөлшерде негіздердің жиналуы, фибриноздық пневмония силикоз, кант қызылшасын артық мөлшерде жеу, пироплазмада және т.б. болады. Метаболикалық ацидоз жануарларды қышқыл және ашып кеткен жеммен, концентраттармен көп қоректендіргенде дұрыс тамақтандырмағанда, қораны дұрыс желдетпегенде, күн сәулесі аз түсіп, өте аз қозғалғанда, рахитте, сұйық құрамының бұзылуында, алдыңғы қарынның әлсіреуінде, ауа тамырларының қабынуында дене қызуының көтерілуі мен қабыну процестерінде, кетозда, туудан кейінгі жартылай салдануда, іш өтуде, жүрек қантамырлары мен тыныс алу жолдарының ауруында, сәуле ауруында, қант диабетінде, бүйрек қабынуында, талма ауруында және т. б. болады. Мазмұнды бейінелейтін негізгі кестелер, формулалар және т.б өзін-өзі текеру үшін және зертханалық жұмыстарын қорғау сұрақтары. Бауырдың қызметі Бауыр ауруларын зерттеудегі қысқаша тарихы мағлұматтар Бауыр ауруларының түрлері Бауыр патофизиологиясы. Бауыр қызметінің жеткіліксіздігі 5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған «Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен» ІІІ пәнінен №5 зертханалық сабақ Тақырыбы: Клиникалық тексеруді тұжырымдау. Сабақ мақсаты: Сабақ барысындағы негізгі талаптар мен күнтізбелік тақырыбына сәйкес зерттеулерді жүргізіге қажетті жұмыс үстелінің дайындығы мен қауіпсіздік алғы шарттарымен танысу, жұмыстың жүргізілуіне негізгі нұсқаулықпен жұмыс істеуді сақтау. Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты ауру жануарға балауды қояр алдында оның клиникалық дәйектемелеріне көз жеткізу үшін осы оқу-әдістемелік материалдарының соңында беріліп отырған әдістемеліктер негізінде қарап ауру жануарға берілген ауру тарихында көрсетілген мәліметтермен салыстыруға және қоысша өздері тараптарынан тексеруге міндетті. Сонымен қатар тақырыпқа қатысты тапсырмаларды орындау барысында үйретілетін зертханалық зерттеу әдістемеліктерімен байланыстыра бағалауды меңгеру. Зертханалық сабаққа рұқсат беру үшін сұрақтар: Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты зерттеу жұмыстарын жүргізуден бұрын қауіпсіздік іс шараларының сақталуына қаса көңіл аударып, атқарылатын жұмыстардың дұрыс жүргізілуіне сенімді түрде кірісеге қажеттіліктер. Жұмыстың негізгі мақсатын атқару сәтінен бастап аяқталуына дейінгі іс қимылдарды аудиторияға естірте отырып, ретімен көрсету керек және болуы мүмкін қатерлерді алдын ала ескерте отырып, сақтану белгісін айтып жеткізудің жүргізілуін мәлімдеңіз. Эксперименттік жұмыстарды жүргізу және алған мағлұматтарды өңдеу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар: Тапсырма №1 Студенттерге тақырыпқа байланысты жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен қатар оны оған ұқсас аурулардан ажырату және негізгі дәйектемелік зертханалық зерттеулерді жүргізу. Тауықтың қандағы гемоглобин мөлшерін, түс көрсеткішін және эритроциттегі гемоглобинің орташа мөлшерін анықтау. Қандағы гемоглобин мөлшерін анықтау. Гематинді және гемоглобинцианидті әдістер қолданылады.
Гемиглобинцианидті әдіс (М. Л. Пименова мен Г. В. Дервиз әдісі). Зерттеуге тәжірибелік және қалыпты сынама қолданылады. Тәжірибелік сынама былайша жасалады. 5 мл трансформирленген ерітіндіге 20 мкл (0,02 мл) қан қосып, мұқият араластырып, 10 мин. қойып қояды да, 10мл қалыңдықтағы кюветте жасыл жарық сүзгішімен, колориметрмен өлшейді. Қалыпты проба- бұл транформинленген ерітіндісіз тәжірибелік зерттелген гемоглобинцианидтің қалыпты ерітіндісі. Гемоглобиннің (Нв, г/ 100 мл) мөлшерін мына формула бойынша анықтайды:
Нв_______________ = _____________ Ест Ест Мұндағы Еоп-тәжірибелік сынаманың оптикалық тығыздығы, Ест –қалыпты сынаманың оптикалық тығыздығы; С- қалыпты ерітіндідегі (59, 75 мг/100 мл) гемиглобинцианидтің концетрациясы; К-қанды (251) араластыру коэффициенті; 0,001-есептеу коэффициенті (граммен есептеу үшін формула бойынша анықталған гемоглобиннің мөлшерін 10 коэффициентіне көбейтеді). Сау жануарлардың қанындағы гемоглобиннің мөлшері (г/ 100 мл): ірі қара малда-9,9-12,9; қойда-9-13, 3; ешкіде-10-15; жылқыда-8-14; шошқада –9-11; итте-11-17; тауықта – 8-12. Гемоглобиннің (г/л) мөлшері мынадай болады: ірі қара малда-100-130; қойда-90-135; ешкіде-100-150; жылқыда-80-140; шошқада-90-110; иттерде-110-170; тауықтарда-80-120. Қандағы гемоглобин мөлшерінің көбеюі (гиперхромемия) іш өту, тершеңдік, экссудат пен трансссудат бөлінгенде, миоглобинурин бөлінгенде, өкпе эмфиземасы кезінде болады. Қан құрамындағы гемоглобин мөлшерінің азаюы (олигохромемия) әр түрлі себептен қан азайғанда байқалады.
Бауыр ауруларының түрлері Бауыр патофизиологиясы. Бауыр қызметінің жеткіліксіздігі Этиологиясы мен патогенезі Гемолитикалық сарғаю. 5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған «Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен» ІІІ пәнінен №6 зертханалық сабақ Тақырыбы: Анықтау әдістері, арнайы құралдарды ажырату, зертханалық жағдайда анықтау тәсілдерін меңгеру Сабақ мақсаты: Сабақ барысындағы негізгі талаптар мен күнтізбелік тақырыбына сәйкес зерттеулерді жүргізіге қажетті жұмыс үстелінің дайындығы мен қауіпсіздік алғы шарттарымен танысу, жұмыстың жүргізілуіне негізгі нұсқаулықпен жұмыс істеуді сақтау. Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты ауру жануарға балауды қояр алдында оның клиникалық дәйектемелеріне көз жеткізу үшін осы оқу-әдістемелік материалдарының соңында беріліп отырған әдістемеліктер негізінде қарап ауру жануарға берілген ауру тарихында көрсетілген мәліметтермен салыстыруға және қоысша өздері тараптарынан тексеруге міндетті. Сонымен қатар тақырыпқа қатысты тапсырмаларды орындау барысында үйретілетін зертханалық зерттеу әдістемеліктерімен байланыстыра бағалауды меңгеру. Зертханалық сабаққа рұқсат беру үшін сұрақтар: Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты зерттеу жұмыстарын жүргізуден бұрын қауіпсіздік іс шараларының сақталуына қаса көңіл аударып, атқарылатын жұмыстардың дұрыс жүргізілуіне сенімді түрде кірісеге қажеттіліктер. Жұмыстың негізгі мақсатын атқару сәтінен бастап аяқталуына дейінгі іс қимылдарды аудиторияға естірте отырып, ретімен көрсету керек және болуы мүмкін қатерлерді алдын ала ескерте отырып, сақтану белгісін айтып жеткізудің жүргізілуін мәлімдеңіз. Эксперименттік жұмыстарды жүргізу және алған мағлұматтарды өңдеу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар: Тапсырма №1 Студенттерге тақырыпқа байланысты жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен қатар оны оған ұқсас аурулардан ажырату және негізгі дәйектемелік зертханалық зерттеулерді жүргізу. Тауықтың қандағы гемоглобин мөлшерін, түс көрсеткішін және эритроциттегі гемоглобинің орташа мөлшерін анықтау. Қандағы гемоглобин мөлшерін анықтау. Гематинді және гемоглобинцианидті әдістер қолданылады.
Гемиглобинцианидті әдіс (М. Л. Пименова мен Г. В. Дервиз әдісі). Зерттеуге тәжірибелік және қалыпты сынама қолданылады. Тәжірибелік сынама былайша жасалады. 5 мл трансформирленген ерітіндіге 20 мкл (0,02 мл) қан қосып, мұқият араластырып, 10 мин. қойып қояды да, 10мл қалыңдықтағы кюветте жасыл жарық сүзгішімен, колориметрмен өлшейді. Қалыпты проба- бұл транформинленген ерітіндісіз тәжірибелік зерттелген гемоглобинцианидтің қалыпты ерітіндісі. Гемоглобиннің (Нв, г/ 100 мл) мөлшерін мына формула бойынша анықтайды:
Нв_______________ = _____________ Ест Ест Мұндағы Еоп-тәжірибелік сынаманың оптикалық тығыздығы, Ест –қалыпты сынаманың оптикалық тығыздығы; С- қалыпты ерітіндідегі (59, 75 мг/100 мл) гемиглобинцианидтің концетрациясы; К-қанды (251) араластыру коэффициенті; 0,001-есептеу коэффициенті (граммен есептеу үшін формула бойынша анықталған гемоглобиннің мөлшерін 10 коэффициентіне көбейтеді). Сау жануарлардың қанындағы гемоглобиннің мөлшері (г/ 100 мл): ірі қара малда-9,9-12,9; қойда-9-13, 3; ешкіде-10-15; жылқыда-8-14; шошқада –9-11; итте-11-17; тауықта – 8-12. Гемоглобиннің (г/л) мөлшері мынадай болады: ірі қара малда-100-130; қойда-90-135; ешкіде-100-150; жылқыда-80-140; шошқада-90-110; иттерде-110-170; тауықтарда-80-120. Қандағы гемоглобин мөлшерінің көбеюі (гиперхромемия) іш өту, тершеңдік, экссудат пен трансссудат бөлінгенде, миоглобинурин бөлінгенде, өкпе эмфиземасы кезінде болады. Қан құрамындағы гемоглобин мөлшерінің азаюы (олигохромемия) әр түрлі себептен қан азайғанда байқалады.
Бауыр ауруларының түрлері Бауыр патофизиологиясы. Бауыр қызметінің жеткіліксіздігі Этиологиясы мен патогенезі Гемолитикалық сарғаю. 5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған «Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен» ІІІ пәнінен №7 зертханалық сабақ Тақырыбы: Қуық және несеп жолдары және бүйрек ауруларына байланысты жүргізілетін зертханалық тексеру түрлері. Аралық бақылау Сабақ мақсаты: Сабақ барысындағы негізгі талаптар мен күнтізбелік тақырыбына сәйкес зерттеулерді жүргізіге қажетті жұмыс үстелінің дайындығы мен қауіпсіздік алғы шарттарымен танысу, жұмыстың жүргізілуіне негізгі нұсқаулықпен жұмыс істеуді сақтау. Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты ауру жануарға балауды қояр алдында оның клиникалық дәйектемелеріне көз жеткізу үшін осы оқу-әдістемелік материалдарының соңында беріліп отырған әдістемеліктер негізінде қарап ауру жануарға берілген ауру тарихында көрсетілген мәліметтермен салыстыруға және қоысша өздері тараптарынан тексеруге міндетті. Сонымен қатар тақырыпқа қатысты тапсырмаларды орындау барысында үйретілетін зертханалық зерттеу әдістемеліктерімен байланыстыра бағалауды меңгеру. Зертханалық сабаққа рұқсат беру үшін сұрақтар: Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты зерттеу жұмыстарын жүргізуден бұрын қауіпсіздік іс шараларының сақталуына қаса көңіл аударып, атқарылатын жұмыстардың дұрыс жүргізілуіне сенімді түрде кірісеге қажеттіліктер. Жұмыстың негізгі мақсатын атқару сәтінен бастап аяқталуына дейінгі іс қимылдарды аудиторияға естірте отырып, ретімен көрсету керек және болуы мүмкін қатерлерді алдын ала ескерте отырып, сақтану белгісін айтып жеткізудің жүргізілуін мәлімдеңіз. Эксперименттік жұмыстарды жүргізу және алған мағлұматтарды өңдеу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар: Тапсырма №1 Студенттерге тақырыпқа байланысты жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен қатар оны оған ұқсас аурулардан ажырату және негізгі дәйектемелік зертханалық зерттеулерді жүргізу. Тауықтың қандағы гемоглобин мөлшерін, түс көрсеткішін және эритроциттегі гемоглобинің орташа мөлшерін анықтау. Қандағы гемоглобин мөлшерін анықтау. Гематинді және гемоглобинцианидті әдістер қолданылады.
Гемиглобинцианидті әдіс (М. Л. Пименова мен Г. В. Дервиз әдісі). Зерттеуге тәжірибелік және қалыпты сынама қолданылады. Тәжірибелік сынама былайша жасалады. 5 мл трансформирленген ерітіндіге 20 мкл (0,02 мл) қан қосып, мұқият араластырып, 10 мин. қойып қояды да, 10мл қалыңдықтағы кюветте жасыл жарық сүзгішімен, колориметрмен өлшейді. Қалыпты проба- бұл транформинленген ерітіндісіз тәжірибелік зерттелген гемоглобинцианидтің қалыпты ерітіндісі. Гемоглобиннің (Нв, г/ 100 мл) мөлшерін мына формула бойынша анықтайды:
Нв_______________ = _____________ Ест Ест Мұндағы Еоп-тәжірибелік сынаманың оптикалық тығыздығы, Ест –қалыпты сынаманың оптикалық тығыздығы; С- қалыпты ерітіндідегі (59, 75 мг/100 мл) гемиглобинцианидтің концетрациясы; К-қанды (251) араластыру коэффициенті; 0,001-есептеу коэффициенті (граммен есептеу үшін формула бойынша анықталған гемоглобиннің мөлшерін 10 коэффициентіне көбейтеді). Сау жануарлардың қанындағы гемоглобиннің мөлшері (г/ 100 мл): ірі қара малда-9,9-12,9; қойда-9-13, 3; ешкіде-10-15; жылқыда-8-14; шошқада –9-11; итте-11-17; тауықта – 8-12. Гемоглобиннің (г/л) мөлшері мынадай болады: ірі қара малда-100-130; қойда-90-135; ешкіде-100-150; жылқыда-80-140; шошқада-90-110; иттерде-110-170; тауықтарда-80-120. Қандағы гемоглобин мөлшерінің көбеюі (гиперхромемия) іш өту, тершеңдік, экссудат пен трансссудат бөлінгенде, миоглобинурин бөлінгенде, өкпе эмфиземасы кезінде болады. Қан құрамындағы гемоглобин мөлшерінің азаюы (олигохромемия) әр түрлі себептен қан азайғанда байқалады. Студенттерге аурулар кезінде диагнозды дұрыс қою мақсатында қан жүйесін тексеруін үйрету Тәжірибелік сынамадағы глюкозаның құрамы мына формула бойынша есептеледі: Ccт Е оп С оп = -------------- Е ст Мұндағы Сст-глюкозаның стандарттық концентрациясы (мг/100 мл немесе ммоль/л); Е оп- сынаманың оптикалық тығыздығы; Е ст- стандарттың оптикалық тығыздығы. Сау ересек малдарда қандағы глюкоза мөлшері мынадай болады ( мг/ 100мл): ІҚМ-40-70, қойда- 35-60, шошқада –45-75, жылқыда-55-75, итте-60-80, тауықта- 80-140. 0,0555 мөлшерде глюкоза концентрациясының көбеюі СИ (ммоль/ л) бірліктегі концентрацияны алады. Глюкоза мөлшері мынадай болады: ІҚМ-2,22-3,88, қойда-2,05-3,33, шошқада-2,5-4,16, жылқыда-3,05-5,27, итте-3,33-4,44, тауықта-4,44-7, 77. Қандағы глюкоза мөлшерінің көбеюі (гипергликемия) қант диабетінде, В1С гиповитаминозында, бүйрек жетімсіздігінде, нефритте және т. б. байқалады. Ал қандағы глюкозаның азаюы кетозда, ашығуда, диспепсияда, А-гиповитаминозында, лейкозда, қалқанша бездің қызметінің төмендеуінде, бүйректің қатты зақымдануы және т. б. болуы мүмкін.
Қуық және несеп шығару жолдарының аурулары - Пиелонефрит, пиелит - Несептас ауруы, уроцистит,гемотурия Жыныс мүшелерінің аурулары Аурудың этиологиясы. 5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған «Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен» ІІІ пәнінен №8 зертханалық сабақ Тақырыбы: Зат алмасу бұзылуының негізгі себептерін анықтау. Сабақ мақсаты: Сабақ барысындағы негізгі талаптар мен күнтізбелік тақырыбына сәйкес зерттеулерді жүргізіге қажетті жұмыс үстелінің дайындығы мен қауіпсіздік алғы шарттарымен танысу, жұмыстың жүргізілуіне негізгі нұсқаулықпен жұмыс істеуді сақтау. Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты ауру жануарға балауды қояр алдында оның клиникалық дәйектемелеріне көз жеткізу үшін осы оқу-әдістемелік материалдарының соңында беріліп отырған әдістемеліктер негізінде қарап ауру жануарға берілген ауру тарихында көрсетілген мәліметтермен салыстыруға және қоысша өздері тараптарынан тексеруге міндетті. Сонымен қатар тақырыпқа қатысты тапсырмаларды орындау барысында үйретілетін зертханалық зерттеу әдістемеліктерімен байланыстыра бағалауды меңгеру. Зертханалық сабаққа рұқсат беру үшін сұрақтар: Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты зерттеу жұмыстарын жүргізуден бұрын қауіпсіздік іс шараларының сақталуына қаса көңіл аударып, атқарылатын жұмыстардың дұрыс жүргізілуіне сенімді түрде кірісеге қажеттіліктер. Жұмыстың негізгі мақсатын атқару сәтінен бастап аяқталуына дейінгі іс қимылдарды аудиторияға естірте отырып, ретімен көрсету керек және болуы мүмкін қатерлерді алдын ала ескерте отырып, сақтану белгісін айтып жеткізудің жүргізілуін мәлімдеңіз. Эксперименттік жұмыстарды жүргізу және алған мағлұматтарды өңдеу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар: Тапсырма №1 Студенттерге тақырыпқа байланысты жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен қатар оны оған ұқсас аурулардан ажырату және негізгі дәйектемелік зертханалық зерттеулерді жүргізу. Қан сарысуындағы билирубиннің мөлшерін анықтау. (Ендрашик, Клеггорн және Гроф бойынша) 3 пробиркаға 0,9 % хлорлы натриймен 2 рет араластырылған 0,5 мл сарысу құяды. 1-інші пробиркаға 1,75 мл кофе реактиві мен 0,25 мл 0,9 % хлорлы натрий ерітіндісін қосып, колориметрлейді, 2-інші пробиркаға (тікелей билирубин) 1,75 мл 0,9 % хлорлы натрий ерітіндісін және 0, 25 мл диазоқоспасын қосып, 5 мин. кейін колориметрлейд; үшінші пробиркаға (жалпы билирубин) 1, 75 кофе ерітіндісін құйып, 0, 25 дизоқоспасын қосып, 20 мин кейін колориметрлейді. Колориметрлеуді жасыл жарық фильтрде 5 мм кюветпен қарсы дистильденген сумен жүргізеді. Тікелей және жалпы билирубинді зерттеу кезінде алынған оптикалық тығыздық көрсеткіштерінен бақылаудың оптикалық тығыздығының көрсеткіштерін шығарып алады. Колибрлы кесте бойынша, жалпы және тікелей билирубиннің мөлшерін тауып, (мг/ 100 мл немесе ммоль/ л) ал олардың арасындағы айырмашылықтан тікелей емес билирубиннің мөлшерін (мг/ 100мл немесе ммоль/л ) алады. Колибрлы кестені құру әдісі мынадай: Өлшегіш колбаға 10мг таза билирубин салып, 10мл дейін (1мл ерітіндіде 0,1 мг билирубин болады) хлороформа қосады. Пробиркаға (мл): 0,05; 0,1; 0,15; 0,2; 0,25; 0,3 мөлшерде билирубин ерітіндісін өлшеп алады. Бұл пробиркалардағы билирубиннің мөлшері мынаған сәйкес келеді(мг): 0,05; 0,01; 0,015; 0,02; 0,025; 0,03. Соңғы 3 пробиркадағыны ыстық сумен булау арқылы 0,1-0,15 мл дейін жеткізеді. Бұдан кейін әрбір пробиркаға 0,75 мл спирт гидрокарбонатын, 2,5 мл дейін таза этил спиртін, 0,5 мл диазоқоспасын қосып, 15 мин. кейін 2 мл кофе реактивін (жалпы көлемі 5мл) тағы қосып суға қарсы колориметрлейді. Оптикалық тығыздық көрсеткіштерін ордината осі бойынша орналастырады, ал абсцисса осі бойынша билирубиннің мөлшерін орналастырады. Бұл көрсеткіштерді миллиграммен беру үшін (100 мл-ға) әрбір пробиркадағы билирубиннің мөлшерін анықтауға алынатын 0,5 мл сарысудан 200 есеппен көбейтеді. Ең бірінші пробирка: 1 мг, 2-інші-2, 3-інші-3;5-інші-5; 6-ыншы-6 мг. Билирубин (100мл сарысу) немесе 17,1; 34,2; 51,3: 68,4; 85,5; 102,6 мкмоль/л сәйкес келеді. Екі реттегі таралған сарысуды есептемейді, стандартық сынаманың көлемі зерттелініп отырған сынамамен салыстырғанда 2 есе көп. Дені сау жануарлардың сарысуындағы билирубиннің мөлшері (мг/ 100 мл) : сиырларда-жалпы билирубин 0,11-0,48, тікелей билирубин жоқ, бұзауларда 15 күнгі жасқа дейін жалпы билирубин 0,16-1,56, тікелей-0-0,72, жылқыларда жалпы билирубин-0,62-1,42, тікелей-0,04-0,058, қойдағы жалпы билирубин 0,039, тікелей-0-0,027, иттерде-жалпы билирубин 0,12-0,14; тауықтарда 0,1-0,35(Л. Шлезингер бойынша). Миллиграммен көрсетілген СИ мкмоль/л бірлігіне есептелген билирубин концентрациясын есептеу үшін 17, 104-ке көбейтеді. Сарысудағы жалпы билирубиннің мөлшері (мкмоль / л): сиырларда-1,88-8,21; 15 күнге дейінгі бұзаулардағы жалпы билирубин 2,74-31, 81; тікелей 0-14, 31; жылқылардағы жалпы билирубин 10, 6-24, 29; тікелей 0,68-9, 92; қойлардағы жалпы билирубин 0-6, 67; тікелей 0-4, 62; иттердегі жалпы билирубин 2, 05-2, 39; тауықтарда – 1,71-5,99 құрайды. Сарысудағы тікелей емес билирубин мөлшерінің көбеюін қанды жұқпаға, жұқпалы ауруларға, гемолитикалық умен улану, сәйкес емес қанды енгізуге негізделген аурулар кезінде тіркейді. Қан сарысуындағы тікелей билирубин мөлшерінің көбеюін механикалық сарыауру(өт жолдарының өт тастарымен бітелуі); 12-перстный ішектің сілекейлі қабығының қабынуы т. б. кезінде байқалады. Сарысудағы тікелей және тікелей емес билирубин мөлшерінің көбеюі мен азаюы паренхиматоздық сарыауру (жұқпалы анемия), контагиоздық плевропневмония, инфекциялық энцефаломиелит, лептоспироз, тікелей және созылмалы гепатит, бауырдың токсинді дистрофиясы, фосформен улану және т. б. О-толиудинмен қандағы глюкозаны анықтау. Саллоджи (мыс сульфатымен) немесе Нательсон (пероксидаза және глюкозооксидазамен) әдістерімен жалпы қант пен глюкозаны анықтайды. Бұл әдістерге о- толуидинмен анықтау ұқсас. 0,1 мл қан мен 3 % -ті 0,9 мл үш хлорсірке қышқылының ерітіндісін пробиркаға реакция жасау үшін құяды. 3000 мин –1 10 мин. аралығында центрифугалайды. 4,5 мл 0-толуидин реактивін 0,5 мл түссіз центрифуготқа қосады да, пробирканы қайнаған су моншасына дәл 8 мин. ұстайды. Осы уақыт өткеннен кейін крандағы ағынды сумен пробирканы суытады және 590-650 км фотоэлектроколориметрде колориметрлейді. Стандартты сынаманы дәл тәжірибелік сынамадағыдай жасайды, бірақ бірінші сарысудың орнына 1 мл глюкозаның стандартты жұмысшы ерітіндісін алады (100мл концентрациясы 100мл-ге немесе 5, 55ммоль/ л). Тәжірибелік сынамадағы глюкозаның құрамы мына формула бойынша есептеледі: Ccт Е оп С оп = -------------- Е ст Мұндағы Сст-глюкозаның стандарттық концентрациясы (мг/100 мл немесе ммоль/л); Е оп- сынаманың оптикалық тығыздығы; Е ст- стандарттың оптикалық тығыздығы. Сау ересек малдарда қандағы глюкоза мөлшері мынадай болады ( мг/ 100мл): ІҚМ-40-70, қойда- 35-60, шошқада –45-75, жылқыда-55-75, итте-60-80, тауықта- 80-140. 0,0555 мөлшерде глюкоза концентрациясының көбеюі СИ (ммоль/ л) бірліктегі концентрацияны алады. Глюкоза мөлшері мынадай болады: ІҚМ-2,22-3,88, қойда-2,05-3,33, шошқада-2,5-4,16, жылқыда-3,05-5,27, итте-3,33-4,44, тауықта-4,44-7, 77. Қандағы глюкоза мөлшерінің көбеюі (гипергликемия) қант диабетінде, В1С гиповитаминозында, бүйрек жетімсіздігінде, нефритте және т. б. байқалады. Ал қандағы глюкозаның азаюы кетозда, ашығуда, диспепсияда, А-гиповитаминозында, лейкозда, қалқанша бездің қызметінің төмендеуінде, бүйректің қатты зақымдануы және т. б. болуы мүмкін. Қан сарысуындағы жалпы ақуызды рефрактометр әдісімен анықтау. Бұл үшін рефрактометрдің әртүрлі түрін қолданады (ИРФ-1, ИРФ-22, ИРФ-23, РЛУ, РЛ және т. б. ). Рефрактометр РЛУ-мен жұмыс істеп тұрған кезінде алдымен нөлдік нүктесін тексеру үшін 1, 2 тамшы дистильденген суды өлшеу призмасының бетіне жағады; лупа шкаласы мен көру окулярының тұтқасын жөнге келтіреді, диспенсионды компенсатордың тұтқасын айналдырып, көру окуляр түтігінің дисперсиясын жоямыз; Шкала лупасындағы сызықты 1,3333 ұзындығына, кілт арқылы визирлық сызықтың кесу нүктесін жарық кескіндеу шекарасын біріктіреді. Құралды дайындағаннан кейін камерасын ашып, жоғарға және төменгі призманы алдымен сорғыш қағазбен, кейін жұмсақ салфеткамен сүртеді. 1-2 тамшы сарысуды төменгі призманың бетіне тамызады да, камераны жауып, айнамен жарықты оның терезесіне бағыттайдыжәне жарық кескіндеу шекарасын визирлы сызық кесу нүктесіне қойылғанша, камераны айналдырады және сарысу бөліну көрсеткішін шкала бойынша есептейді. Сау малдардың сарысуындағы жалпы ақуыз мөлшері(г/100 мл): ӘҚМ-7,2-8,6; қойда-6-7,5; жылқыда-6,8-7,8; шошқада-6,5-8,5, итте-5,9-7,6; тауықта-4,3-5,9. Қан сарысуындағы жалпы ақуыз концентрациясының азаюы рациондағы ақуыз мөлшері төмен болу мен аминоқышқыл тобындағы баланстың дұрыс болмауында, жіті және созылмалы қансырауда, гидремияда, жүктілікте, нефритті ісікте, паренхиматозда, гепатитте, бүрек церозында, іріңдікте, паратуберкулезде, туберкулездің терминальді формасында, сепсисте, тейлериозда, лихорадка жағдайында және т.б. болады. Сарысудағы жалпы ақуыз концентрациясының көбеюі (гиперпротеинемия) артық азықтандырудан, протеиннің мөлшерден тыс көбеюінде, жеңіл еритін көмірсудың жетіспеуінен, дегидратацияда, құсу жағдайында, диареяның ауыр түрінде, диабетте, гепатитте, азықта каротин жетіспеуінде, кальций мен фосфор қатынасының дұрыс болмауында, Д дәруменінінің жетіспеуінде, жіті қабынуда, флегтонда, сепсисте, ауыр инфекциялық және басқа ауруларда кездеседі.
Зат алмасу процестерінің бұзылуы, алдын алу. Белок, көмірсу және май алмасуының бұзылуы. 5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған «Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен» ІІІ пәнінен №9 зертханалық сабақ Тақырыбы: Кетоз ауруын зертханалық жағдайда анықтау. Сабақ мақсаты: Сабақ барысындағы негізгі талаптар мен күнтізбелік тақырыбына сәйкес зерттеулерді жүргізіге қажетті жұмыс үстелінің дайындығы мен қауіпсіздік алғы шарттарымен танысу, жұмыстың жүргізілуіне негізгі нұсқаулықпен жұмыс істеуді сақтау. Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты ауру жануарға балауды қояр алдында оның клиникалық дәйектемелеріне көз жеткізу үшін осы оқу-әдістемелік материалдарының соңында беріліп отырған әдістемеліктер негізінде қарап ауру жануарға берілген ауру тарихында көрсетілген мәліметтермен салыстыруға және қоысша өздері тараптарынан тексеруге міндетті. Сонымен қатар тақырыпқа қатысты тапсырмаларды орындау барысында үйретілетін зертханалық зерттеу әдістемеліктерімен байланыстыра бағалауды меңгеру. Зертханалық сабаққа рұқсат беру үшін сұрақтар: Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты зерттеу жұмыстарын жүргізуден бұрын қауіпсіздік іс шараларының сақталуына қаса көңіл аударып, атқарылатын жұмыстардың дұрыс жүргізілуіне сенімді түрде кірісеге қажеттіліктер. Жұмыстың негізгі мақсатын атқару сәтінен бастап аяқталуына дейінгі іс қимылдарды аудиторияға естірте отырып, ретімен көрсету керек және болуы мүмкін қатерлерді алдын ала ескерте отырып, сақтану белгісін айтып жеткізудің жүргізілуін мәлімдеңіз. Эксперименттік жұмыстарды жүргізу және алған мағлұматтарды өңдеу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар: Тапсырма №1 Студенттерге тақырыпқа байланысты жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен қатар оны оған ұқсас аурулардан ажырату және негізгі дәйектемелік зертханалық зерттеулерді жүргізу. Глюкоза және қандағы жалпы ақуызды (белок) анықтау. Қажетті құралдар: Спирт, инелер, микроскоп, пробиркалар, мата. Жануарлар: Жылқы, сиыр, қой. Сабақтың мақсаты: Студенттерге аурулар кезінде диагнозды дұрыс қою мақсатында қан жүйесін тексеруін үйрету Тәжірибелік сынамадағы глюкозаның құрамы мына формула бойынша есептеледі: Ccт Е оп С оп = -------------- Е ст Мұндағы Сст-глюкозаның стандарттық концентрациясы (мг/100 мл немесе ммоль/л); Е оп- сынаманың оптикалық тығыздығы; Е ст- стандарттың оптикалық тығыздығы. Сау ересек малдарда қандағы глюкоза мөлшері мынадай болады ( мг/ 100мл): ІҚМ-40-70, қойда- 35-60, шошқада –45-75, жылқыда-55-75, итте-60-80, тауықта- 80-140. 0,0555 мөлшерде глюкоза концентрациясының көбеюі СИ (ммоль/ л) бірліктегі концентрацияны алады. Глюкоза мөлшері мынадай болады: ІҚМ-2,22-3,88, қойда-2,05-3,33, шошқада-2,5-4,16, жылқыда-3,05-5,27, итте-3,33-4,44, тауықта-4,44-7, 77. Қандағы глюкоза мөлшерінің көбеюі (гипергликемия) қант диабетінде, В1С гиповитаминозында, бүйрек жетімсіздігінде, нефритте және т. б. байқалады. Ал қандағы глюкозаның азаюы кетозда, ашығуда, диспепсияда, А-гиповитаминозында, лейкозда, қалқанша бездің қызметінің төмендеуінде, бүйректің қатты зақымдануы және т. б. болуы мүмкін.
Ірі қара малдың кетозы. Буаз саулықтар кетозы Алиментарлық дистрофия. Профилактика және емі. 5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған «Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен» ІІІ пәнінен №10 зертханалық сабақ Тақырыбы: Төл, кәрі мал және өнімділігі жоғары малдардың ауруларын анықтау. Сабақ мақсаты: Сабақ барысындағы негізгі талаптар мен күнтізбелік тақырыбына сәйкес зерттеулерді жүргізіге қажетті жұмыс үстелінің дайындығы мен қауіпсіздік алғы шарттарымен танысу, жұмыстың жүргізілуіне негізгі нұсқаулықпен жұмыс істеуді сақтау. Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты ауру жануарға балауды қояр алдында оның клиникалық дәйектемелеріне көз жеткізу үшін осы оқу-әдістемелік материалдарының соңында беріліп отырған әдістемеліктер негізінде қарап ауру жануарға берілген ауру тарихында көрсетілген мәліметтермен салыстыруға және қоысша өздері тараптарынан тексеруге міндетті. Сонымен қатар тақырыпқа қатысты тапсырмаларды орындау барысында үйретілетін зертханалық зерттеу әдістемеліктерімен байланыстыра бағалауды меңгеру. Зертханалық сабаққа рұқсат беру үшін сұрақтар: Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты зерттеу жұмыстарын жүргізуден бұрын қауіпсіздік іс шараларының сақталуына қаса көңіл аударып, атқарылатын жұмыстардың дұрыс жүргізілуіне сенімді түрде кірісеге қажеттіліктер. Жұмыстың негізгі мақсатын атқару сәтінен бастап аяқталуына дейінгі іс қимылдарды аудиторияға естірте отырып, ретімен көрсету керек және болуы мүмкін қатерлерді алдын ала ескерте отырып, сақтану белгісін айтып жеткізудің жүргізілуін мәлімдеңіз. Эксперименттік жұмыстарды жүргізу және алған мағлұматтарды өңдеу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар: Тапсырма №1 Студенттерге тақырыпқа байланысты жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен қатар оны оған ұқсас аурулардан ажырату және негізгі дәйектемелік зертханалық зерттеулерді жүргізу. Глюкоза және қандағы жалпы ақуызды (белок) анықтау. Қажетті құралдар: Спирт, инелер, микроскоп, пробиркалар, мата. Жануарлар: Жылқы, сиыр, қой. Сабақтың мақсаты: Студенттерге аурулар кезінде диагнозды дұрыс қою мақсатында қан жүйесін тексеруін үйрету Тәжірибелік сынамадағы глюкозаның құрамы мына формула бойынша есептеледі: Ccт Е оп С оп = -------------- Е ст Мұндағы Сст-глюкозаның стандарттық концентрациясы (мг/100 мл немесе ммоль/л); Е оп- сынаманың оптикалық тығыздығы; Е ст- стандарттың оптикалық тығыздығы. Сау ересек малдарда қандағы глюкоза мөлшері мынадай болады ( мг/ 100мл): ІҚМ-40-70, қойда- 35-60, шошқада –45-75, жылқыда-55-75, итте-60-80, тауықта- 80-140. 0,0555 мөлшерде глюкоза концентрациясының көбеюі СИ (ммоль/ л) бірліктегі концентрацияны алады. Глюкоза мөлшері мынадай болады: ІҚМ-2,22-3,88, қойда-2,05-3,33, шошқада-2,5-4,16, жылқыда-3,05-5,27, итте-3,33-4,44, тауықта-4,44-7, 77. Қандағы глюкоза мөлшерінің көбеюі (гипергликемия) қант диабетінде, В1С гиповитаминозында, бүйрек жетімсіздігінде, нефритте және т. б. байқалады. Ал қандағы глюкозаның азаюы кетозда, ашығуда, диспепсияда, А-гиповитаминозында, лейкозда, қалқанша бездің қызметінің төмендеуінде, бүйректің қатты зақымдануы және т. б. болуы мүмкін.
Белок, көмірсу және май алмасуының бұзылуы. Остеодистрофия Гиповитаминоз түрлері Гипокобальтоз. Гипокобальтоз. Эндемический кариес. Эндемический флюороз. Борный энтерит Молибденовый токсикоз 5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған «Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен» ІІІ пәнінен №11 зертханалық сабақ Тақырыбы: Миоглобинурия, диабеттер, бұлшық еттің ағаруын анықтау. Сабақ мақсаты: Сабақ барысындағы негізгі талаптар мен күнтізбелік тақырыбына сәйкес зерттеулерді жүргізіге қажетті жұмыс үстелінің дайындығы мен қауіпсіздік алғы шарттарымен танысу, жұмыстың жүргізілуіне негізгі нұсқаулықпен жұмыс істеуді сақтау. Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты ауру жануарға балауды қояр алдында оның клиникалық дәйектемелеріне көз жеткізу үшін осы оқу-әдістемелік материалдарының соңында беріліп отырған әдістемеліктер негізінде қарап ауру жануарға берілген ауру тарихында көрсетілген мәліметтермен салыстыруға және қоысша өздері тараптарынан тексеруге міндетті. Сонымен қатар тақырыпқа қатысты тапсырмаларды орындау барысында үйретілетін зертханалық зерттеу әдістемеліктерімен байланыстыра бағалауды меңгеру. Зертханалық сабаққа рұқсат беру үшін сұрақтар: Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты зерттеу жұмыстарын жүргізуден бұрын қауіпсіздік іс шараларының сақталуына қаса көңіл аударып, атқарылатын жұмыстардың дұрыс жүргізілуіне сенімді түрде кірісеге қажеттіліктер. Жұмыстың негізгі мақсатын атқару сәтінен бастап аяқталуына дейінгі іс қимылдарды аудиторияға естірте отырып, ретімен көрсету керек және болуы мүмкін қатерлерді алдын ала ескерте отырып, сақтану белгісін айтып жеткізудің жүргізілуін мәлімдеңіз. Эксперименттік жұмыстарды жүргізу және алған мағлұматтарды өңдеу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар: Тапсырма №1 Студенттерге тақырыпқа байланысты жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен қатар оны оған ұқсас аурулардан ажырату және негізгі дәйектемелік зертханалық зерттеулерді жүргізу. Зәр шығару жүйесін тексеру. Бүйрек (бүйректердің орналасқан тұсы, сезгіштігі, ауырсынуы, көмелі, пішіні, жұмсақ-қаттылығы, қозғалғыштығы) Несеп жолы (сезгіштігі, ішкі және сыртқы сипалағандағы қалындығы) Қуық (сезгіштігі, орналасуы, толуы, бөгде заттардын болу-болмауы, ішкі және сыртқы сипалау) Несеп шығару каналы (өткізгіштігі, сезгіштігі, бөгде заттардың болу болмауы) Несеп шығару (жиілігі, малдың тұрысы, ауырсынуы, несептің мөлшері) Несеп (мөлдірлігі, түсі, иісі, қоймалжың-сұйықтығы) Қосымша зерттеулер (тік ішек арқылы, несепті талдау, катетер арқылы, рентген сәулесі мен тағы басқалар) Несеп шығару жүйесін зерттегенде байқалған ауру белгілірі:----------------------------- Ауру белгілірін талдау:----------------------------------- Қорытынды:---------------------------
«Жылқының миоглобинуриялық салдануы» Дерттің патогенезі мен оның алдын алудағы ветеринариялық іс шаралар Аурудың клиникасы. Патологоанатомиялық өзгерістер және алдын алу шаралары 5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған «Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен» ІІІ пәнінен №12 зертханалық сабақ Тақырыбы: Макроэлементтердің жеткіліксіздігін анықтау. Сабақ мақсаты: Сабақ барысындағы негізгі талаптар мен күнтізбелік тақырыбына сәйкес зерттеулерді жүргізіге қажетті жұмыс үстелінің дайындығы мен қауіпсіздік алғы шарттарымен танысу, жұмыстың жүргізілуіне негізгі нұсқаулықпен жұмыс істеуді сақтау. Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты ауру жануарға балауды қояр алдында оның клиникалық дәйектемелеріне көз жеткізу үшін осы оқу-әдістемелік материалдарының соңында беріліп отырған әдістемеліктер негізінде қарап ауру жануарға берілген ауру тарихында көрсетілген мәліметтермен салыстыруға және қоысша өздері тараптарынан тексеруге міндетті. Сонымен қатар тақырыпқа қатысты тапсырмаларды орындау барысында үйретілетін зертханалық зерттеу әдістемеліктерімен байланыстыра бағалауды меңгеру. Зертханалық сабаққа рұқсат беру үшін сұрақтар: Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты зерттеу жұмыстарын жүргізуден бұрын қауіпсіздік іс шараларының сақталуына қаса көңіл аударып, атқарылатын жұмыстардың дұрыс жүргізілуіне сенімді түрде кірісеге қажеттіліктер. Жұмыстың негізгі мақсатын атқару сәтінен бастап аяқталуына дейінгі іс қимылдарды аудиторияға естірте отырып, ретімен көрсету керек және болуы мүмкін қатерлерді алдын ала ескерте отырып, сақтану белгісін айтып жеткізудің жүргізілуін мәлімдеңіз. Эксперименттік жұмыстарды жүргізу және алған мағлұматтарды өңдеу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар: Тапсырма №1 Студенттерге тақырыпқа байланысты жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен қатар оны оған ұқсас аурулардан ажырату және негізгі дәйектемелік зертханалық зерттеулерді жүргізу. Ерекше зерттеу Қанның құрамын талдау _____________________________________________ /гемопрофиль, гемограмма/ Нәжістің құрамын талдау____________________________________________ __________________________________________________________________ Несептін құрамын талдау____________________________________________ __________________________________________________________________ Қарын шырыны құрамын талдау______________________________________ __________________________________________________________________ Рентгенография_____________________________________________________ __________________________________________________________________
Аурудың клиникалық белгілері_______________________________________ /зерттеген кездегі барлық ауру белгілері/
Ауру белгілерін талдау_________________________________________ /себебі, ауру белгілерінің ерекшеліктері/
/диагноз анықтайтын беогілер/ Диагноз __________________________________________________________ /алғашқы/ Ажырату диагнозы_________________________________________________ /ұқсас ауруларды бір-бірінен ажырату/ Мазмұнды бейінелейтін негізгі кестелер, формулалар және т.б өзін-өзі текеру үшін және зертханалық жұмыстарын қорғау сұрақтары. Макроэлементтердің жеткіліксіздігінен туындайтын аурулар. Биогеохимиялық жағдайда байланысты аурудың дамуы Жекелеген микро, макроэлементтердің жетіспеушілігінен туындайтын аурулар. Кобальт жетіспеушілігі. Этиология және патогенез. Патологоанатомиялық өзгеріс. 5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған «Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен» ІІІ пәнінен №13 зертханалық сабақ Тақырыбы: Микроэлементтердің жеткіліксіздігін анықтау. Қорытынды сабақ Сабақ мақсаты: Сабақ барысындағы негізгі талаптар мен күнтізбелік тақырыбына сәйкес зерттеулерді жүргізіге қажетті жұмыс үстелінің дайындығы мен қауіпсіздік алғы шарттарымен танысу, жұмыстың жүргізілуіне негізгі нұсқаулықпен жұмыс істеуді сақтау. Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты ауру жануарға балауды қояр алдында оның клиникалық дәйектемелеріне көз жеткізу үшін осы оқу-әдістемелік материалдарының соңында беріліп отырған әдістемеліктер негізінде қарап ауру жануарға берілген ауру тарихында көрсетілген мәліметтермен салыстыруға және қоысша өздері тараптарынан тексеруге міндетті. Сонымен қатар тақырыпқа қатысты тапсырмаларды орындау барысында үйретілетін зертханалық зерттеу әдістемеліктерімен байланыстыра бағалауды меңгеру. Зертханалық сабаққа рұқсат беру үшін сұрақтар: Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты зерттеу жұмыстарын жүргізуден бұрын қауіпсіздік іс шараларының сақталуына қаса көңіл аударып, атқарылатын жұмыстардың дұрыс жүргізілуіне сенімді түрде кірісеге қажеттіліктер. Жұмыстың негізгі мақсатын атқару сәтінен бастап аяқталуына дейінгі іс қимылдарды аудиторияға естірте отырып, ретімен көрсету керек және болуы мүмкін қатерлерді алдын ала ескерте отырып, сақтану белгісін айтып жеткізудің жүргізілуін мәлімдеңіз. Эксперименттік жұмыстарды жүргізу және алған мағлұматтарды өңдеу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар: Тапсырма №1 Студенттерге тақырыпқа байланысты жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен қатар оны оған ұқсас аурулардан ажырату және негізгі дәйектемелік зертханалық зерттеулерді жүргізу. Қандағы сілті қорын анықтау. Қышқылды сілті тепе-теңдігінің көрсеткіштерін анықтау үшін Астрип әдісін ( 1956), Зиггард Андерсеннің (1963 ) модифицирлеуі бойынша РН мөлшерін, СО2-нің қысымын, сілті қорын, нағыз бикарбонатты, қалыпты бикарбонатты, буферлік негіздерді, плазманың жалпы көміртегі қышқылының мөлшерін анықтайды. Қышқылды- сілті тепе-теңдігін қан плазмасындағы сілті қорын Ван –Слайкс әдісі бойынша анықтап, соның нәтижесімен бағалайды. Немесе И. П. Кондрахин әдісі бойынша сарысудың мөлшерін белгілейді. Сарысуды вазелин майының астында сақтайды. Сау малдардағы қан сарысуындағы сілті қорын Ван –Слайкс әдісі бойынша анықтағанда былайша болады: ІҚМ-50-62; қойда-45-54; ешкіде-48-52; жылқыда 50-65; шошқада-42-60; итте –40-60; тауықта-40-52. Мазмұнды бейінелейтін негізгі кестелер, формулалар және т.б өзін-өзі текеру үшін және зертханалық жұмыстарын қорғау сұрақтары. Гипокобальтоз. Йод жетіспеушілігі Бордың артықшылығы Никелдің артықшылығы Селеннің препараттары. Молибден артықшылығы Фтордың жеткіліксіздігі мен артықшылығы Этиологиясы. Патогенез. 5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған «Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен» ІІІ пәнінен №14 зертханалық сабақ Тақырыбы: Зат алмасу бұзылуын анықтау. Сабақ мақсаты: Сабақ барысындағы негізгі талаптар мен күнтізбелік тақырыбына сәйкес зерттеулерді жүргізіге қажетті жұмыс үстелінің дайындығы мен қауіпсіздік алғы шарттарымен танысу, жұмыстың жүргізілуіне негізгі нұсқаулықпен жұмыс істеуді сақтау. Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты ауру жануарға балауды қояр алдында оның клиникалық дәйектемелеріне көз жеткізу үшін осы оқу-әдістемелік материалдарының соңында беріліп отырған әдістемеліктер негізінде қарап ауру жануарға берілген ауру тарихында көрсетілген мәліметтермен салыстыруға және қоысша өздері тараптарынан тексеруге міндетті. Сонымен қатар тақырыпқа қатысты тапсырмаларды орындау барысында үйретілетін зертханалық зерттеу әдістемеліктерімен байланыстыра бағалауды меңгеру. Зертханалық сабаққа рұқсат беру үшін сұрақтар: Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты зерттеу жұмыстарын жүргізуден бұрын қауіпсіздік іс шараларының сақталуына қаса көңіл аударып, атқарылатын жұмыстардың дұрыс жүргізілуіне сенімді түрде кірісеге қажеттіліктер. Жұмыстың негізгі мақсатын атқару сәтінен бастап аяқталуына дейінгі іс қимылдарды аудиторияға естірте отырып, ретімен көрсету керек және болуы мүмкін қатерлерді алдын ала ескерте отырып, сақтану белгісін айтып жеткізудің жүргізілуін мәлімдеңіз. Эксперименттік жұмыстарды жүргізу және алған мағлұматтарды өңдеу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар: Тапсырма №1 Студенттерге тақырыпқа байланысты жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен қатар оны оған ұқсас аурулардан ажырату және негізгі дәйектемелік зертханалық зерттеулерді жүргізу. Қан сарысуындағы билирубиннің мөлшерін анықтау. (Ендрашик, Клеггорн және Гроф бойынша) 3 пробиркаға 0,9 % хлорлы натриймен 2 рет араластырылған 0,5 мл сарысу құяды. 1-інші пробиркаға 1,75 мл кофе реактиві мен 0,25 мл 0,9 % хлорлы натрий ерітіндісін қосып, колориметрлейді, 2-інші пробиркаға (тікелей билирубин) 1,75 мл 0,9 % хлорлы натрий ерітіндісін және 0, 25 мл диазоқоспасын қосып, 5 мин. кейін колориметрлейд; үшінші пробиркаға (жалпы билирубин) 1, 75 кофе ерітіндісін құйып, 0, 25 дизоқоспасын қосып, 20 мин кейін колориметрлейді. Колориметрлеуді жасыл жарық фильтрде 5 мм кюветпен қарсы дистильденген сумен жүргізеді. Тікелей және жалпы билирубинді зерттеу кезінде алынған оптикалық тығыздық көрсеткіштерінен бақылаудың оптикалық тығыздығының көрсеткіштерін шығарып алады. Колибрлы кесте бойынша, жалпы және тікелей билирубиннің мөлшерін тауып, (мг/ 100 мл немесе ммоль/ л) ал олардың арасындағы айырмашылықтан тікелей емес билирубиннің мөлшерін (мг/ 100мл немесе ммоль/л ) алады.
Остеодиетрофия-Osteodystrophia Зат алмасуы бұзылуының алдын алу шаралары. Төлдерді аурулардан сақтандыру шаралары. Төлдерде кортиколдың (А витаминінің) жетіспеушілігінің алдын алу. Аскорбин қышқылы(С витаминінің) жетіспеушілігін алдын алу. Зат алмасу бұзылыуының алдын алу шаралары 5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған «Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен» ІІІ пәнінен №15 зертханалық сабақ Тақырыбы: Құстардың тыныс алу, ас қорыту жүйесінің ауруларын анықтау. зат алмасу процесінің бұзылуын анықтау. Аралық бақылау Сабақ мақсаты: Сабақ барысындағы негізгі талаптар мен күнтізбелік тақырыбына сәйкес зерттеулерді жүргізіге қажетті жұмыс үстелінің дайындығы мен қауіпсіздік алғы шарттарымен танысу, жұмыстың жүргізілуіне негізгі нұсқаулықпен жұмыс істеуді сақтау. Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты ауру жануарға балауды қояр алдында оның клиникалық дәйектемелеріне көз жеткізу үшін осы оқу-әдістемелік материалдарының соңында беріліп отырған әдістемеліктер негізінде қарап ауру жануарға берілген ауру тарихында көрсетілген мәліметтермен салыстыруға және қоысша өздері тараптарынан тексеруге міндетті. Сонымен қатар тақырыпқа қатысты тапсырмаларды орындау барысында үйретілетін зертханалық зерттеу әдістемеліктерімен байланыстыра бағалауды меңгеру. Зертханалық сабаққа рұқсат беру үшін сұрақтар: Зертханалық сабақтың тақырыбына қатысты зерттеу жұмыстарын жүргізуден бұрын қауіпсіздік іс шараларының сақталуына қаса көңіл аударып, атқарылатын жұмыстардың дұрыс жүргізілуіне сенімді түрде кірісеге қажеттіліктер. Жұмыстың негізгі мақсатын атқару сәтінен бастап аяқталуына дейінгі іс қимылдарды аудиторияға естірте отырып, ретімен көрсету керек және болуы мүмкін қатерлерді алдын ала ескерте отырып, сақтану белгісін айтып жеткізудің жүргізілуін мәлімдеңіз. Эксперименттік жұмыстарды жүргізу және алған мағлұматтарды өңдеу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар: Тапсырма №1 Студенттерге тақырыпқа байланысты жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балаумен қатар оны оған ұқсас аурулардан ажырату және негізгі дәйектемелік зертханалық зерттеулерді жүргізу. Тауықтың қандағы жасушалардың санын есептеу. Эритроциттер, лейкоциттер мен тромбоциттердің санын есептеу. Қанның аталған жасушаларының санын есептеу үшін есептеу камералары мен электронды есептеу құралдарын пайдаланады. Эритроциттердің санын эритрогемометр және фотоэлектроколориметрлердің көмегімен есептеуге болады. Есептеу камерасындағы эритроциттер, лейкоциттер мен тромбоциттердің санын есептеу. Қандағы жасушалардың санын есептеу үшін әр түрлі есептеу камералары (Горяев, Предтеченский, Бюркер, Фукс- Розенталь және т.б.) пайдаланады. Есептеу камерасы-бұл қалың заттық 3 жолағы бар әйнек. Ортаңғы қырындағы жолақ 0,1 мл жіңішкелеу және 2 бөлікке бөлінген, олардың әрқайсысында Горяев торы қашалып жасалған. Егер қырындағы жолақтарға жапқыш әйнекті қойса, ортаңғы жолақтың үстінде 1/ 10 мл саңылау кеңістік пайда болады. Горяев торының ауданы 9 мм2 (3 х3 мм), оның үстіне 225 үлкен төртбұрыштар қойылған, олардың 25-сі 16 кішкентай төртбұрыштарға бөлінген. Кіші төртбұрыштың ауданы 1/ 400 мм2 (1/ 20 х 1/ 20 мм ), ал камераның көлемі 1/ 400 мм 3 (1/ 400 мм 2 х 1/ 10 мм). Эритроциттердің санын есептегенде қанды қоспа- сұйықтықпен араластырады. Жалпы, бұл жағдайда Н. М. Николаев әдісі жиі қолданылады. Егер қанды меланжерге араластырса, онда капиллярға «0,5» белгісіне дейін қан алады, капиллярдың ұшын мақтамен сүртеді де, араластырғышқа «101» белгісіне дейін араласқан сұйықтықты қосады. Араластырғышты екі жағынан қолдың ортаңғы және үлкен саусағымен жауып, 1-2 мин. шайқайды. Бұл жағдайдағы қанды араластыру 1:200 болады. Ең бірінші меланжерден мақтаға араластырылған қанның 3 тамшысын алады, ал қалған тамшыны есептеу камерасының ортаңғы жолағына жағады. Араластырылған қанның тамшысы әйнектің астындағы саңылау кеңістікке түседі де, камераны толтырады. Егер қанды пробиркада араластырса, Флоринский пробиркасына хлорлы натрийдің 4 мл 0, 85% немесе 3 % ерітіндісін алады да, Сали гемометріндегі 0,02 қанды пипеткамен алып, араластырады. Пастер пипеткасымен араластырылған қанды алып, есеп камерасын зарядтайды. 2-3 мин. тосып, эритроциттерді микроскоппен х8 объектісі, х 15 окулярымен есептейді. Бұдан кейін тордың диагоналі бойынша 4 үлкен төртбұрыштан есептейді. Үлкен төртбұрыштағы жасушалардың санын сол жақтағы жоғарғы кіші төртбұрыштан есептеуді бастайды, бұдан кейін 2-інші, 3-інші және 4-інші төртбұрышқа көшеді. Жоғарғы қатардан кейін төменгі қатардағы эритроциттерді 1-інші оң жақтағы төртбұрыштан бастап есептейді. Ішкі, кіші төртбұрыштағы және сол жағындағы эритроциттерді есептейді, ал төменгі және оң жақтағы эритроциттерді есептемейді. Эритроциттердің санын (х, 1мл қандағы) мына формула бойынша анықтайды: АБ 450х4000х200 Х= ------ = 10000 х А= ---------------- = 4500000 ВГ 80
Мұндағы А-бес үлкен төртбұрыштағы есептеген эритроциттердің саны, Б-қанды араластыру деңгейі (200); В-бес үлкен төртбұрыштағы (16 х5 =80) төртбұрыштардың саны; Г- кіші төртбұрыштың үстіндегі (1/ 4000 мкл) есептеу камерасының көлемі. 1л қандағы эритроциттердің санын х=А х1010 формуласы бойынша есептейді. Меланжерге лейкоциттер есептеу үшін лейкоциттерге «0,5» белгісіне дейін қан сорып алады, «11» белгісіне дейін Тюрк сұйықтығын алады. ( 3 % сірке қышқылының ерітіндісі-100 мл, 1% көк генциан ерітіндісі немесе көк метиленді ерітінді –1 мл 1-2 мин. шайқайды. Сірке қышқылы эритроциттерді бөліп жібереді де, ал көк гециан лейкоциттерді бояйды. 1:20 араласқан қан алады. Алғашқы үш тамшыны мақтаға түсіреді, ал қалған тамшыларымен есептеу камерасын толтырады. Пробиркаға қан араластыру үшін 0,4 мл Тюрк сұйықтығын және 0,02 мл қанды пипеткамен гемометр Салиден алады. 2-3 мин. өткеннен кейін камераның түбіне лейкоциттер шөккен соң, қосымша сызықтары жоқ Горяев торына төртбұрыш болып топпен орналасқан объективі х8 және окуляры х 15 100 үлкен төртбұрышта микроскоппен жасушалардың санын есептейді. Лейкоциттердің санын мына формула бойынша есептейді. АБ 148х4000х20 14800 Х= ---- = 50 х А= --------------- = ------- = 7400 ВГ 1600 2
1 литр қандағы лейкоциттердің санын есептеу үшін х= а х 5 х 10 –7 формуласын пайдаланады. Тромбоциттердің санын есептеу үшін 1 мл шприцпен 0,5 мл 1% трилон ерітіндісін Б және 0,5 мл венозды қанын алып, араластырады да, бірден силиконды пробиркаға ауыстырып, бетін жауып қояды. Пробиркадағы қан есептегеннен кейін бірнеше сағат тұруға болады. Есептеудің алдында қандағы пробирканы араластырып, лейкоциттрдің меланжеріне «1» белгісіне дейін қан алап, «11» белгісіне дейін 1 % аммоний оксалатын сорады. Араластырып, меланжерді 20 мин. қояды (эритроциттердің гемолизі жүреді). Меланжерді 2-3 мин. шайқап, мақтаға 3 тамшы қоспаны құяды. Ал қалған тамшылармен есептеу камерасын зарядтайды. Бұл есептеу камерасын тромбоциттер түбіне шөгу үшін (1 Петри табақшасы ылғалды мақтамен ) 10 мин. ылғалды камераға қояды. Тромбоциттерді объективі х40, окуляры х7 көгілдір жарық сүзгішімен 16 кіші төртбұрыштарға бөлінген үлкен 5 төртбұрышпен есептейді. Тромбоциттердің санын (х, 1 мкл қандағы) мына формула бойынша есептейді.
Х= ----- = 1000 х А= ---------------- = 440000 ВГ 80 1 литр қандағы тромбоцитердің санын х=а х109 формуласымен анықтайды. Мазмұнды бейінелейтін негізгі кестелер, формулалар және т.б өзін-өзі текеру үшін және зертханалық жұмыстарын қорғау сұрақтары. Құстардың зат алмасуын анықтау Ретинол жеткіліксіздігі Кальциферолдын жеткіліксіздігі Білім алушының 8-ші семестрге арналған өздік жұмыстары: 1 Жарақатты ретикулит. Копростаз, химостаз. Гепатоз, гепатит. 2 Гастроэнтероколит. Тимпания. Мес қарының атония және гипотониясы 3 Жылқының гастриті. 4 Төлдердің бұлшық еттерінің ағарып ауруы 5Төлдердің ішек-қарын қабығының қабынуы, ішектер тамырларының тромбоэмболикалық ауруы, диспепсия, ішектің қабынуын (энтеритті) 6 Нефроз, холецистит Өт жолдары мен өт қабының аурулары. Билирубин, глюкоза және қандағы жалпы ақуызды (белок) анықтау 7Остеодистрофия. Минералдар жетіспегенін анықтайтын рентгенодиагностикалық тәсілдер мен рентгенология белгілері. 8 Эндемиялық зоб, кобальттың жоқтығынан (акобальтоз) 9 Буаз саулықтардың кетозы" Қосымша зерттеу әдістері. 10 Қан аурулары. Алиментарлық анемия. Гемолитикалық анемия. Постгеморагиялық анемия 11Торайлардың бауырының токсикалық гепатодистрофиясы. Бауырды және көк бауырды тексеру. 12 Ірі қара малдың созылмалы гематуриясы. Қан жұғындысын тексеру. Лейкограмманы есептеп шығару. 13 Несептас ауруы. Қосымша тәсілдермен зәр шығару мүшелерін зерттеу. 14 Ми және ми қабықтарының қабынуы. Рентгенография. Рентгенограмманы интерпретациялау. 15 Лейкопрофильге клиникалық баға беру.
Тақырыбы: Клиникалық зерттеудің желісі Зерттеудің басталған күні: _________________________________________
Орындаған: ___________________________________________________ Тексерген: ____________________________________________________
Ауру тарихы / малдың түрі, жынысы, лақап аты, ретік саны №/ Орындаушы:---------------------------- Жетекшісі:------------------------------
Каталог: ebook -> umkd umkd -> Мамандығына арналған Сұлтанмахмұттану ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені umkd -> Қазақстан Республикасының umkd -> Қазақстан Республикасының umkd -> Студенттерге арналған оқу әдістемелік кешені umkd -> ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені 5В011700 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығына арналған «Ұлы отан соғысы және соғыстан кейінгі жылдардағы қазақ әдебиетінің тарихы (1941-1960)» пәнінен ОҚытушыға арналған пән бағдарламасы umkd -> «Балалар әдебиеті» пәніне арналған оқу-әдістемелік материалдар 2013 жылғы №3 басылым 5 в 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті» umkd -> ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешенінің umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті umkd -> «Филология: қазақ тілі» мамандығына арналған жүктеу/скачать 2,39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|