Оқу–әдістемелік құралы Түркістан, 2023 ддд 999. 99 ддд 99. 99 Д 99 Рецензенттер
жүктеу/скачать 0,95 Mb.
|
Жалпы Психопатолгия 1888
| Эмоциялар-бұл адамның шындыққа және өзіне деген субъективті көзқарасын көрсететін психикалық процесс. Олар жүйке-психикалық процестердің тонусының интегративті көрінісі, жүйке-психикалық белсенділік параметрлерінің өзгеруінен және соматикалық көріністерден көрінеді.
Эмоциялардың бірқатар қасиеттері бар: сапасы, мазмұны, бағыты, ұзақтығы, ауырлығы, пайда болу көзі және т.б. эмоционалды күйлердің негізгі қасиеттері адамның объектіге субъективті қатынасының қажетті белгілері болып табылады. Оларға мыналар жатады: оң, теріс, қос және белгісіз қатынас. Позитивті субъективті көзқарас-бұл қажеттілікті қанағаттандыратын, нәрсенің көрсеткіші. Теріс субъективті көзқарас-бұл кедергі келтіретін немесе кедергі келтіруі мүмкін нәрсенің көрсеткіші. Қосарланған (екіұшты) субъективті қатынас объектіге оң және теріс қатынастардың бір мезгілде қатар өмір сүруін көрсетеді. Анықталмаған субъективті қатынас бағдарлаудың қысқа мерзімді күйін көрсетеді, жаңа әсерлер, тез оң немесе теріске ауысады. Олар көрсететін қажеттіліктердің мазмұнына байланысты эмоционалды күйлер мыналарға жатқызылуы мүмкін жоғары немесе төмен. Біріншісінің мазмұны - адамның әлеуметтік қажеттіліктерін қанағаттандыру немесе қанағаттандырмау, ал төменгісі-өзімшілдік-утилитарлық және нәрестелік-гедоникалық қажеттіліктерді қанағаттандыру немесе қанағаттандырмау. Эмоционалды көріністер эмоционалды күйлерге, көзқарастарға және реакцияларға бөлінеді. Эмоционалды күй-бұл субъектінің жалпы соматопсихикалық тонусымен байланысты және әдетте протопатикалық сипатқа ие рухтың қандай да бір орналасуында болу. Эмоционалды қатынас субъектінің белгілі бір нәрсемен байланысын сипаттайды, нысан және оның соңғысын субъективті бағалаудағы белсенді ұстанымын білдіреді. Эмоционалды реакция кез-келген әсерге тікелей субъективті жауап ретінде пайда болады. Тәжірибенің тікелей түріне байланысты, фокус, ұзақтық, ауырлық, шиеленіс және пайда болу көзі эмоционалды көріністер сезімтал тонға, көңіл-күйге, сезімге, құмарлыққа, аффект пен эмоционалды стресстік күйлерге бөлінеді. Сезімтал тон-бұл психикалық процестер жүретін салыстырмалы түрде тұрақты, жалпы, сараланбаған эмоционалды фон. Ол адамның тұтастай объектіге қатынасының дәрежесі мен сапасын көрсетеді. Мазмұны жоқ сенсорлық тонның қайнар көзі-бұл жеке объектілерді немесе жалпы әлемді тікелей сезіну немесе қабылдау. Сезімтал тон қоршаған шындықты тікелей қабылдаудың толықтығын, жарықтығын қамтамасыз етеді және психикалық процестердің субъективті тиесілігін білудің негізі болып табылады. Көңіл-күй-адамның жеке психикалық процестері мен мінез-құлқын бояйтын ұзақ, салыстырмалы түрде теңдестірілген және тұрақты жалпы эмоционалды күй. Көңіл-күй жалпы соматикалық тонуспен және сыртқы ортаның жалпы күйімен анықталады. Сезім-бұл уақыттың салыстырмалы түрде шектеулі болуымен, тәжірибенің қарқындылығымен ерекшеленетін және адамның белгілі бір объектіні нақты мазмұнды субъективті бағалауын көрсететін эмоционалды қатынас. Құмарлық-сезімнің белгілі бір объектіге немесе қызмет түріне бағытталуымен, шоғырлануымен ұзақ, айтарлықтай айқын және шиеленісті эмоционалды қатынас. Аффект-бұл қысқа мерзімді, күшті эмоционалды реакция, адамды тез игереді, күшті пантомимикалық және вегетативті көріністермен жүреді және формальды түрде айқын санада оның мінез-құлқын бақылаудың кейбір бұзылуларымен бірге жүреді. Эмоционалды стресстік жағдай-бұл эмоционалды шиеленісті тудыратын жағдайларда адамның шындыққа деген көзқарасын көрсететін эмоционалды реакция. Олар эмоционалды стресс деп аталатын белгілі бір мінез-құлық реакциясында көрінеді. Сыртқы жағынан эмоциялар мимикамен, пантомимикамен, сөйлеу ерекшеліктерімен және соматовегетативті құбылыстармен көрінеді. Мимика-адамның эмоциясын көрсететін бет бұлшықеттерінің үйлестірілген қозғалысы. Пантомимика-жест-ишарат-әртүрлі эмоционалды тәжірибелер мен психикалық күйлерді сүйемелдейтін және білдіретін дене мен қолдың үйлестірілген қимылдары болып табылады. Эмоционалды тәжірибені білдіретін сөйлеу параметрлері (паралингвизмдер) оның қарқыны, дауыстың күші мен шиеленісі, интонациясы, тембрі, дыбыстылығы болып табылады. Ерікті кідірістерге бағынбайтын эмоционалды көріністердің ең объективті көрсеткіштері соматовегетативті белгілер болып табылады: тері гальваникалық реакциясы, асқазан-ішек жолдарының перистальтикасы, Қарашық рефлекстері, сілекей мен тердің бөлінуі, қанның жасушалық және биохимиялық құрамының өзгеруі және т.б. эмоциялар патологиясы эмоционалдық бұзылулардың белгілері әртүрлі және көп. Олар эмоционалды саланың патологиясын, сондай-ақ психопатологиялық синдромдардың өткірлігі мен ауырлығын анықтауда үлкен диагностикалық мәнге ие. Патологиялық эмоционалды реакцияның бес негізгі түрі бар. Патологиялық эмоционалды реакцияның бес негізгі түрі бар. Кататимиялық тип эмоционалды шиеленісті тудыратын белгілі бір өмірлік жағдайларда пайда болады (яғни стресстік жағдайларда). Бұл реакциялар салыстырмалы түрде қысқа мерзімді, тұрақсыз, психогендік кондиционері мен мазмұны бар. Бұл типте невроздар мен реактивті психоздар пайда болады және дамиды. Голотим типі психопатологиялық күйлердің полярлығының болуымен, олардың біріншілігімен (эндогендік кондиционері), салыстырмалы тұрақтылығымен және пайда болу жиілігімен анықталады. Бұл жағдайда субъективті күй мен қоршаған орта өте құнды немесе елес түсіндіруге ұшырайды, оның мазмұны басым эмоционалды күйге сәйкес келеді. Эмоционалды патологияның бұл түрі эндогендік психоздарға тән (манико-депрессиялық психоз, кейбір инволюциялық психоздар, шизофрения). Паратимиялық тип диссоциациямен, эмоционалды көріністер мен психикалық қызметтің басқа компоненттері арасындағы эмоционалды саладағы бірліктің бұзылуымен сипатталады. Ол шизофренияда кездеседі. Патологиялық эмоционалды реакцияның жарылғыш түрі инерттің, эмоционалды көріністердің қаттылығының олардың жарылғыштығымен, импульсивтілігімен үйлесуімен ерекшеленеді. Эмоционалды реакциялар кенеттен басталып, тез аяқталады, пароксизмализм белгілері бар. Бұл жағдайда ашуланшақ көңіл-күй, қорқыныш немесе ынта-жігермен көтерілген күй басым болады. Эмоционалды патологияның бұл түрі эпилепсияға, мидың кейбір органикалық ауруларына тән. Деменция түрі деменцияның өсіп келе жатқан белгілерімен үйлеседі. Төменгі, импульсивті жетектерінің тыныштық, эйфория немесе апатия, гипобулия, гиподинамия, өрескел сынсыздықпен аспонтанизм фонында ингибирленуі байқалады. Эмоционалды патологияның бұл түрі прогрессивті әлсірететін ауруларға тән (Кәрілік деменция, ми тамырларының атеросклерозы, пресенилді деменция, прогрессивті паралич және т.б.). Симптоматологиядағы эмоционалды бұзылулар өнімділікке және негативке бөлінеді. Өнімді эмоционалды бұзылулар. Сенсорлық тон патологиясы эмоционалды гиперестезия мен гипестезияны қамтиды. Эмоционалды гиперестезия-бұл әдеттегі сезімдер мен қабылдаулар жеткіліксіз күшейтілген эмоционалды бояумен бірге жүретін сенсорлық тонның бұзылуы. Бұл эмоционалды реакция шегі төмендеген кезде пайда болады және әдетте гиперакузиямен, гиперосмиямен, сенсостопатиямен біріктіріледі. Эмоционалды гипестезия-бұл сенсорлық тонның бұзылуы, онда әдеттегі сезімдер мен қабылдаулар жеткіліксіз әлсіреген эмоционалды бояумен бірге жүреді. Бұл эмоционалды реакция шегі жоғарылаған кезде пайда болады. Дереализация және деперсонализация бұзылыстарының құрылымына кіреді. Эмоционалды күйлердің, қатынастардың, реакциялардың патологиясы гипотимиядан, гипертимиядан, паратимиядан және эмоциялар динамикасының бұзылуынан тұрады. Гипотимия. Сағыныш-қайғы-қасірет, депрессия және барлық психикалық процестердің қысымы басым эмоционалды күй. Тән ауырлықпен бірге жүретін сағыныш жүректің аймағында жүректің артындағы қысу, қысу сезімдері жүрекше деп аталады (өмірлік). Депрессиялық, невротикалық және депрессиялық-параноидты, онейроидты синдромдар, дисфория құрылымына кіреді. Мазасыздық – бұл кеудеге локализацияланған ішкі толқу, мазасыздық, тығыздшиеленіспен сипатталатын эмоционалды күй немесе реакция. Болашаққа бет бұрған пессимистік қорқынышпен бірге келе жатқан апатты алдын-ала болжау және қорқынышты күту. Сағыныштан айырмашылығы, мазасыздық белсендіру әсері болып табылады. Невротикалық, мазасыздық-депрессиялық, жедел сандырақтық, аффективті-сандырақтық синдромдар мен сананың бұлыңғырлығы құрылымына кіреді. Шатасу-абыржу, дәрменсіздік тәжірибесімен өзгермелі, тұрақсыз эмоционалды күй. Бұл сананың күңгірт синдромдарының, атипті аффективті, аффективті-параноидты, өткір сандырақ синдромдардың құрылымына енеді, олардың ерекше өткірлігін көрсетеді (кесте 15). Кесте 15 – Эмоциональды бұзылыс түрлері Қорқыныш - эмоционалды күй немесе реакция, оның мазмұны олардың әл-ауқаты немесе өмірі туралы алаңдаушылық. Фобиялық, жедел сандырақ синдромдар, жедел галлюциноз, сананың қараңғылануы, гипоталамус пароксизмдері, балалардағы түнгі және күндізгі қорқыныш құрылымына кіреді. Гипертимия. Эйфория-бұл қуаныш сезімі, "жарқырау", "күн сәулесі", өмір бақыты, белсенділікке деген ұмтылыс басым болатын эмоционалды күй. Маниакальды, маниакальды-сандырақ, онейроидты, парафренді синдромдардың, алкогольдік және нашақорлық пен уытқұмарлықтың кейбір түрлерінің құрылымына кіреді. Рақым - бұл іс-әрекетке ұмтылмай, қанағаттану, немқұрайлылық сезімі бар эмоционалды күй. Паралитикалық, псевдопаралитикалық, психоорганикалық, Корсаков синдромдарының және деменция синдромдарының кейбір түрлерінің құрылымына кіреді. Экстаз-ең жоғары көтерілу, көтерілу, көбінесе тәжірибенің діни мистикалық реңктері бар эмоционалды күй. Сананың ерекше күйлері синдромының, атипті маниакальды синдромның, сананың онейроидтық күйінің құрылымына кіреді. Ашулану-агрессияға, деструктивті әрекеттерге бейімділігі бар басқаларға ашуланшақтық, ашуланшақтық, наразылықтың ең жоғары дәрежесі. Дисфория, сананыңерет күйлері, психоорганикалық және атипті маниакальды синдромдар құрылымына кіреді. Паратимия амбиваленттілік-екеуінің қатар өмір сүруі бір фактіні, объектіні, оқиғаны эмоционалды бағалаудың белгісі бойынша қарама-қарсы. Эмоционалды жеткіліксіздік - эмоционалды реакцияның оны тудырған себепке сапалы сәйкес келмеуі. Эмоционалды жеткіліксіздіктің бір нұсқасы - отбасылық жеккөрушілік. Екі симптом да кататоникалық және жағымсыз тұлғалық бұзылулардың құрылымына кіреді. Егер эмоционалды жеткіліксіздік мотивациясыз көңілділікпен, абайсыздықпен, ақымақтықпен, балалық шақтағы әзіл-қалжыңмен, жағдайдың жеткіліксіздігімен көрінсе, онда олар гебефрения туралы айтады. "Шыны мен ағаштың" симптомы-эмоционалды күңгірттенудің осалдығы, сезімталдығы,психикалық нәзіктігі. Сонымен қатар, эмоционалды реакцияның күші мен сапасы ынталандырудың маңыздылығына сәйкес келмейді. Шизофрениядағы бастапқы жағымсыз тұлғалық бұзылулардың құрылымына кіреді. Эмоциялар динамикасының бұзылуы. Эмоционалды тұрақсыздық-жеткілікті негізсіз, кейде себепсіз пайда болатын эмоциялардың полярлығының тез және жиі өзгеруі. Астениялық, абстиненттік, сананың қараңғылығы, истерикалық көріністер, делирий синдромдарына тән. Қаттылық (Инерция, қаттылық) - бір эмоцияға ұзақ уақыт кептеліп қалумен көрінетін эмоционалды реакцияға қарсы тұру, оның себебі жоғалып кетті. Тұлғаның эпилепсиялық өзгерістерінің, психоорганикалық синдромның құрылымына кіреді. Әлсіздік-сыртқы, ерікті күшпен басқарылатын, эмоционалды реакциялардың көріністерін ұстай алмау. Невротикалық және психоорганикалық синдромдардың, истерикалық көріністердің құрылымына кіреді. Теріс эмоционалдық бұзылулар. Келесі нұсқалар бар: эмоционалды көріністердің экстенсивтілігімен бағаланатын теріс бұзылулар эмоционалды резонанстың тарылуы-эмоционалды реакциялардың экстенсивтілігінің (таралуының) төмендеуі, олардың спектрінің тарылуы, субъект бұрын эмоционалды түрде әрекет еткен объектілер, жағдайлар, қажеттіліктер, әрекеттер жиынтығының төмендеуінде көрінеді. Эмоционалды патологиялық инверсия-ішкі утилитарлық-гедоникалық қажеттіліктерге жауап беру бағытымен эмоционалды резонанстың тарылуының экстремалды дәрежесі. Эмоционалды көріністердің қарқындылығымен бағаланатын теріс бұзылулар. Эмоционалды нивелирлеу-бұрын осы тақырыпқа тән сараланған эмоционалды реакцияның жоғалуы. Ол әртүрлі маңызы бар объектілерге, оқиғаларға, жағдайларға, қажеттіліктерге, қызмет түрлеріне эмоционалды реакциялардың ауырлығын теңестіруде көрінеді. жүктеу/скачать 0,95 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|