6 дәріс Тақырып: Педагогикалық үдерісті интегративті және дамушы жүйе ретінде зерттеу Жоспар
жүктеу/скачать 314,83 Kb.
|
Жумашева 6-тақырып
- Бұл бет үшін навигация:
- 1. Педагогикалық үдерістің түсінігі мен құрылымы. ПҮ компонентері мен ерекшеліктері.
|
№6 - дәріс Тақырып: Педагогикалық үдерісті интегративті және дамушы жүйе ретінде зерттеу Жоспар: Педагогикалық үдерістің түсінігі мен құрылымы. ПҮ компонентері мен ерекшеліктері. ПҮ - интегративті және дамушы жүйе. Педагогикалық үдерістің заңдылықтары, принциптері мен функциялары. Қарама-қайшылықтар – біртұтас педагогикалық үдерістің қозғаушы күші. Тұтас педагогикалық үдерістің тәрбие механизмдері. Мұғалімнің тұтас педагогикалық үдерісті сәтті жобалауы мен зерттеуі - оның өзіндік іс-әрекетін түсіну мен жетілдірудің негізі. 1. Педагогикалық үдерістің түсінігі мен құрылымы. ПҮ компонентері мен ерекшеліктері. ПҮ интегративті және дамушы жүйе Мұғалімнің кәсіби құзыреттілігінің деңгейі көп жағдайда оның өз жұмысының объектісін қаншалықты меңгергеніне байланысты. Мұғалімнің мақсаты – оқушының жеке тұлғасын қалыптастыру, оның өмірге және еңбекке дайындығын, өзін-өзі дамуын жүзеге асыру. Сондықтан кейбір зерттеушілер оқушы тұлғасын мұғалім әрекетінің объектісі деп санайды. Бұл мәселені шешудің тағы бір ұстанымы бар: мұғалім әрекетінің объектісі – «мұғалім-оқушы» жүйесі ретіндегі тұтас педагогикалық үдеріс; оның динамикасы мен қозғалысы негізгі қатысушыларының өзара әрекеттесуімен анықталады (Н.Д.Хмель, В.А.Сластенин). Н.Д. Хмель (1928-2013жж) – қазақстандық ғалым-педагог. Бұл тұлғаның біртұтас педагогикалық процестің қазіргі теориясын жасаушы ғалым, практик ретінде Қазақстан Республикасының педагогикалық білім беру теориясы мен тәжірибесіне қосқан үлесі өте зор. Жоғарыда айтылған «мұғалім-оқушы» жүйесі тек қана мұғалімнің іс-әрекетін ұйымдастыруға ғана емес, сонымен қатар, әр мұғалімнің оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастырып, олардың белсенділігін арттырылған жағдайда ғана жүзеге асырылады. Сондықтан мұғалімнің жұмысы оның кәсіби іс-әрекетінің объектісін – педагогикалық процесті біртұтас құбылыс ретінде жүйелі түрде пайымдауға және оны жүзеге асыруға дайындығына негізделген. Педагогикалық процесс дегеніміз не? Процесс (латын тілінен processus – ілгерілеу) – бір нәрсенің дамуындағы құбылыстардың, күйлердің, сондай-ақ кез келген нәтижеге жету үшін бірізді әрекеттердің жиынтығы. Білім беруді жүзеге асыру үшін әртүрлі білім беру ұйымдарында (балабақшаларда, мектептерде, университеттерде және т.б.) педагогикалық процес арнайы ұйымдастырылады. «Педагогикалық процесс» терминін ғылыми айналымға 19 ғасырдың екінші жартысында орыс ғалымы П.Ф. Каптерев енгізді. Дегенмен, концепцияның мәні кейінірек дами бастады және ол психологияның жетістіктерімен - тұлға, белсенділік теорияларымен байланысты. Педагогикалық процесс теориясының одан әрі дамуы қазақ және орыс ғалымдарының (М.А.Данилов, Н.Д.Хмель, В.И.Ильин, В.А.Сластенин) есімдерімен байланысты. «Тұлға-тұлға» әлеуметтік жүйесінің бір түрі және біртұтас объект ретінде педагогикалық процестің өзіне тән ерекшеліктері бар: 1) әлеуметтік жүйелерге жатады және адамдардың өзара әрекеті арқылы жүзеге асырылады; 2) жүйе тек әрекеттермен алмасу арқылы байқалады; 3) педагогикалық процесте мұғалімнің бақылау объектісі оқушылардың іс-әрекеті болып табылады; 4) іс-әрекеттің барлық элементтері (мақсат, міндеттер, мазмұн, құралдар, формалар және т.б.) жүйенің элементтері болып табылады, өйткені оқушылар оларды мұғалімнің басшылығымен меңгеруі керек; 5) педагогикалық процесте мұғалімнің басқаруының зерттеу пәні ретінде қатысушылар арасындағы өзара әрекеттесуде және оңтайлы педагогикалық жағдайларда туындайтын қарым-қатынастар болып табылады; 6) іс-әрекет субъектілері болып «мұғалім мен оқушы» жүйесінің негізгі қатысушылары есептеледі (1-сызба). 1-сызба Педагогикалық процесс жүйе ретінде Жоғарыдағы ерекшеліктерге сүйене отырып, ғалым-педагог Н.Д. Хмель: «Педагогикалық процесс – бұл мұғалімнің жетекшілігімен және белсенді қатысуымен жүзеге асатын, мәдениет байлығын меңгеруге және еңбек пен қоғамдық өмірге дайындауға бағытталған оқушылардың бірлескен іс-әрекеті» деген анықтама берді. Біртұтас педагогикалық процесс – бұл мұғалімнің басшылығымен және белсенді қатысуымен білім алушылардың қоғамдық тәжірибені меңгеруге және еңбекке, қоғамдық өмірге, өзін-өзі дамытуға және өзін-өзі жүзеге асыруға дайын жеке тұлғасын қалыптастыруға бағытталған мұғалім мен оқушылардың бірлескен іс-әрекетін қамтитын жүйе. Құрылым (латын тілінен structura – құрылым, орналасу, реттілік) – әртүрлі сыртқы және ішкі өзгерістер кезінде оның негізгі қасиеттерінің сақталуын қамтамасыз ететін объектінің тұрақты байланыстарының жиынтығы; жүйенің негізгі сипаттамасы, оның инварианттық аспектісі. Біртұтас педагогикалық процесті басқару, сонымен бірге күтілетін нәтижелерді болжау үшін мұғалім үшін ПҮ құрылымы мен оның құрамдас бөліктерін білу маңызды (2-сызба) 2-сызба Педагогикалық процестің блоктары арасындағы өзара байланыс Педагогикалық процеске қатысушылардың іс-әрекеті оқыту мен тәрбиелеу процесінде оқушы тұлғасын қалыптастыруға бағытталған. Бұл процестердің мәні мақсат, міндеттер, мазмұн, құралдар, формалар, әдістер және тәсілдер, тапсырмалардан тұратын іс-әрекет элементтері сияқты компоненттерден тұрады. Демек, біртұтас педагогикалық процестің негізгі құрамдас бөліктері «мұғалімдер мен оқушылар» жүйесін құрайтын адамдар және олардың іс-әрекетінің элементтері болып табылады. Бұл жүйеде мектеп оқушыларының ата-аналары да орын алады. Олардың барлығы педагогикалық процестің адами факторын құрайды. Педагогикалық процестің мәнін түсіну үшін мұғалім тек құрамдас бөліктердің құрамын ғана емес, олардың ерекшеліктерін де білуі маңызды. Осы компоненттерге қысқаша сипаттама берейік (Н.Д. Хмельдің ғылыми еңбектеріне сүйене отырып): - Педагогикада тәрбиенің мақсаты жеке тұлғаны жан-жақты дамытудың гуманистік идеясы негізінде айқындалатын жүйені құраушы фактор болып табылады. - Ақыл-ой, адамгершілік, еңбек, дене, эстетикалық тәрбие міндеттерін шешу арқылы мақсат-идеал жүзеге асады. - Педагогикалық процестің мақсаты мен міндеттері іс-әрекеттің таңдалған мазмұнын да анықтайды. Іс-әрекеттің мазмұны әлеуметтік тәжірибені меңгеруге бағытталуы керек. Әрбір адам материалдық, рухани және әлеуметтік-нормативтік немесе адамгершілік мәдениетті меңгеруі қажет. Материалдық мәдениет – бұл адамзат жасаған заттардың, материалдық құндылықтардың (машиналар, жабдықтар, техникалық құралдар, әртүрлі мақсаттағы заттар) жиынтығы. Рухани мәдениет (кейде интеллектуалды деп те аталады) бұл ғылымда, өнерде және дінде сипатталған адамдардың табиғи және әлеуметтік ортаны қабылдауы мен көрсетуінің белгілі бір деңгейі. Әлеуметтік нормативті мәдениет адамдардың қоғамдық өмірін ұйымдастырумен (экономикалық, құқықтық, саяси, этикалық және т.б.) байланысты. - Педагогикалық процестегі құралдар іс-әрекет түрлері болып табылады. Негізгі әрекеттер: қарым-қатынас, ойын, еңбек. - Іс-әрекет форма арқылы жүзеге асады. Форма біртұтас педагогикалық процеске қатысушылардың өзара әрекетін қалай ұйымдастыру керектігін және осы ерекшеліктерді көрсетеді. Формаларға сабақ, семинар, конкурс жатады. - Форманы жүзеге асыру тапсырмаларды шешу тәсілдерін, яғни белгілі бір әдістерді қолдануды талап етеді. Әдіс-тәсілдер - әрекет құралы, сондықтан әдіс-тәсілдерді мұғалім ғана емес, оқушылар да меңгеруі керек. «Еңбек құралдарын» (әдістерін) меңгерген оқушы білім алудың жолын үйренеді. Әдістерге бақылау, әңгімелеу, кітаппен жұмыс, жаттығу, әңгімелесу, есептер шығару және т.б. жатады. Әдіс-тәсілдерді меңгеру арқылы оқушылар педагогикалық процесте белсенді ынтымақтаста болып, тапсырмаларды орындайды, әрекет субъектісіне айналады. Педагогикалық процесс дамуының жоғары деңгейі, мақсаттың бірлігі және өзара әрекеттесу нәтижесі жүйенің негізгі интегративті сапасы болып табылатын «тұтастықты» растайды. Бұл сапа әртүрлі аспектілерде көрінеді: мазмұндық-мақсатты, ұйымдастыру-процессуалдық және операциялық-технологиялық; педагогикалық процестің мектептегі білім беру және мектептен тыс салаларының тұтастығы; оқыту, тәрбиелеу және дамытудың өзара байланыс аспектілерінде. Дегенмен, бұл осы процестердің механикалық үйлесімі емес, ерекше заңдылықтарға бағынатын және түрлендіруші әрекеті бар субъект ретінде оқушы тұлғасының дамуына әсер ететін жаңа сапалы құбылыс. Сонымен, педагогикалық процесті интегративті және біртұтас даму үстіндегі динамикалық жүйе ретінде зерттеу өте маңызды. 2. Педагогикалық үдерістің заңдылықтары, принциптері мен функциялары Педагогикалық процесті кәсіби іс-әрекет объектісі ретінде жүйелі түрде көрсету және оның құрылымын анықтау- мұғалімнің негізгі заңдар мен заңдылықтарды білуімен байланысты. Заңдардың көмегімен объективті дүниенің заттары мен құбылыстарының маңызды байланыстары мен қатынастары көрсетіледі. Заңдарға сүйене отырып, ғылым бар фактілер мен оқиғаларды түсіндіріп қана қоймай, сонымен қатар жаңаларын болжауға мүмкіндік алады. Онсыз саналы, мақсатты практикалық әрекетті елестету мүмкін емес. Тәрбиенің мәні және оның мақсаты – әлеуметтік тәжірибені меңгеру, болмыстың барлық жақтарымен қарым-қатынасын дамыту процесінде пайда болатын жеке тұлғаны қалыптастыру. Демек, педагогикалық заң- бұл педагогикалық құқықтың педагогикалық екенін білдіру үшін санат тұлғаның дамуы, қалыптасуы, оның даралығы мен әлеуметтік жетілуінің қалыптасуы процесіндегі құбылыстардың объективті, маңызды, тұрақты қайталанатын байланыстары мен өзара шарттарын белгілеу. Педагогикалық процестің мәнін көрсететін заңдар төмендегідей болуы мүмкін (3-сызба). 3-сызба Тұтас педагогикалық процестің заңдары Осылайша, педагогикалық процестің заңдары оның мәнді белгілерін, тұрақты, қайталанатын байланыстарын көрсетеді және педагогикалық әрекетте көрініс табады. Бұл заңдар мұғалімдерге педагогикалық процестің объективті дамуының жалпы көрінісін, сонымен қатар мұғалімнің іс-әрекетін ұйымдастыру тәсілін түсінуге мүмкіндік береді. жүктеу/скачать 314,83 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|