Оқулық Алматы : «Нұр пресс»

Қадағалау
барысында
əрқилы
əдістер
де
қолданылуы
мүмкін
. 
Қадағалау
 
əдістері
 
дегеніміз
– 
бұл
оқушылардың
оқу
танымдық
іс
- 
əрекеттері
мен
мұғалімдер
жұмыстарының
нəтижелілігін
айқындауға
жəрдемші
жол
, 
тəсілдер
. 
Педагогикалық
практикада
ауызша
, 
жазбаша
, 
тəжірибелік
, 
компьютерлі
(
машынды
) 
қадағалау
жəне
өзіндік
қадағалаулар
қолданылуда
.
Ауызша
 
қадағалау
 – 
оқушыларға
ауызекі
сұрақ
қоюмен
орындалады
. 
Ол
шəкірттердің
білім
, 
ептілік
жəне
дағдылар
деңгейін
айқындауға
, 
сонымен
бірге
оқушының
материалды
баяндау
қисынымен
танысуға
, 
меңгерген
білімдерін
процестер
мен
төңіректе
болып
жатқан
оқиғаларды
түсіндіре
алу
ептіліктерін
байқауға
, 
өз
пікірін
білдіру
мен
дəйектеу
жəне
қателікті
көзқарастарға
қарсы
тұрып
, 
дəлел
келтіре
алу
ұқыптарын
анықтауға
мүмкіндік
береді
.
Жазбаша
 
қадағалау
 –
жазба
бақылау
тапсырмаларын
(
жаттығулар
, 
бақылау
жұмыстары
, 
шығармалар
, 
істелген
жұмыстар
бойынша
есеп
беру
ж
. 
т
. 
б
.) 
орындау
формасында
жүргізіледі
. 
Мұндай
қадағалау
əдісі
барлық
оқушылар
білімін
бір
уақытта
тексеруге
мүмкіндік
береді
, 
алайда
жазба
жұмыстары
көзден
өткізіліп
, 
бағалау
көп
уақытты
талап
етеді
.
Тəжірибелік
 
қадағалау
 – 
оқу
, 
тұрмыс
жəне
өндірістік
ептілік
, 
дағдылардың
қалыптасуын
не
қозғалыс
, 
қимыл
дағдыларының
орнығуын
анықтауда
пайдаланылады
. 
Ақпараттық
технологиялардың
дамуымен
компьютерлі
 
қадағалау
 
ен
 
жаюда
.
Мұндай
машынды
қадағалау
оқытушының
да
, 
оқушының
да
уақытын
үнемдеуге
көп
көмегін
тигізеді
. 
Компьютерлі
қадағалау
арқылы
білім
деңгейін
өлшестіру
мен
бағалауға
бірыңғай
талаптар
белгілеу
мүмкін
. 
Бұл
қадағалауда
оқу
нəтижелерін
статистикалық
талдау
мен
өңдеу
өте
жеңіл
. 
Білім
бағалаудағы
мұғалім
субьективизміне
машын
шек
қояды
. 
Машынды
қадағалау
қолданумен
өзіндік
 
қадағалауды
 
да
 
оңтайлы
ұйымдастыруға
болады
, 
дегенмен
өзіндік
қадағалауды
қарапайым
жолмен
де
өткізу
мүмкін
. 
Бірақ
бұл
үшін
оқушыларды
өз
бетінше
қателіктерін
байқауға
, 
танымдық
міндеттердің
қате
шешілу
себептерін
талдауға
, 
оларды
болдырмау
, 
түзеу
жəне
реттеуге
үйрету
қажет
.
Əртүрлі
қадағалау
əдістерінің
бірге
қолданылуы
аралас
 
(
тығыздалған
) 
қадағалау
 
деп
аталады
. 
Əдетте
, 
мұндай
тексеру
ауызша
жəне
жазба
сауалнамалар
беру
түрінде
өтеді
. 
Оқу
процесіндегі
қадағалауларға
төмендегідей
педагогикалық
 
талаптар
 
қойылады
:
– 
қадағалаудың
даралықты
сипаты
. 
Əр
оқушы
жұмысы
, 
оның
жеке
оқу
іс
-
əрекеттері
өз
алдына
қадағаланады
. 
Бір
шəкірттің
оқуындағы

нəтижелерді
ұжымдық
жұмыстар
қорытындыларымен
не
керісінше
алмастыруға
болмайды
; 
– 
жүйелілік
қадағалаудың
оқу
процесі
барша
кезеңдерінде
үздіксіз
, 
ретімен
өтіп
тұруы
; 
– 
қадағалау
формаларының
əртүрлігі
. 
Осыдан
қадағалаудың
оқыту
-
үйрету
, 
дамыту
жəне
тəрбиелеу
қызметтері
қамтамасыз
етіледі
; 
– 
қадағалаудың
жан
-
жақтылығы
. 
Қадағалау
баланың
теориялық
білімдерін
, 
ақыл
-
ой
парасаттылығын
, 
тəжірибелік
ептіліктер
мен
дағдыларын
тексеруге
мүмкіндік
береді
; 
– 
қадағалаудың
шынайылығы
. 
Қадағалауда
субъектив
жəне
қателікті
пікірлер
мен
қорытындыларға
жол
берілмеуі
тиіс
; 
– 
жекелестірілген
бағыт
-
бағдар
. 
Оқушылардың
жеке
-
дара
тұлғалық
сапа
-
қасиеттері
ескерілуі
тиіс
; 
– 
мұғалім
тарапынан
болған
талаптардың
бірыңғай
болуы
. 
Соңғы
кездері
тестік
 
қадағалау
 
көптеп
қолданылуда
. 
Мұндай
тексерудің
негізгі
құралы
– 
тест
тапсырмалары
. 
Өлшестіру
, 
анықтау
нысаны
тұрғысынан
педагогикалық
, 
психологиялық
, 
əлеуметтік
– 
психологиялық
, 
мəдени
– 
эстетикалық
таным
тестері
ажыралады
. 
 
10.3. 
Оқу
 
іс
-
əрекеттерінің
 
нəтижелерін
 
бағалау
 
Оқушылардың
оқу
-
танымдық
жұмыстарын
қадағалау
нəтижесі
сол
жұмыстарды
бағалаудан
көрінеді
. 
Бағалау
 – 
білім
, 
ептілік
жəне
дағдылардың
игерілу
дəрежесін
анықтау
. 
Бағалау
қызметтерінің
сандық
көрсеткіші
– 
баға
, 
яғни
баға
оқушылардың
білім
, 
ептілік
, 
дағдылар
дəрежесінің
шартты
сан
не
ұпаймен
белгіленуі
. 
Оқу
нəтижесі
тек
баға
емес
, 
басқа
да
жолдармен
анықталуы
мүмкін
. 
Мысалы
, 
ол
ауызекі
қолдау
не
қолдамау
, 
алғыс
жариялау
, 
мақтау
парағы
не
медальдармен
мадақтау
жəне
т
. 
б
. 
Білім
бағалауда
шынайылылық
,
білім
сапасын
анықтаудағы
бірыңғай
талап
үлкен
маңызға
ие
. 
Себебі
, 
білімдік
баға
оқушыға
ықпал
жасаудың
өте
нəзік
құралы
. 
Көтеріңкі
баға
шəкіртті
қуантады
, 
қанаттандырады
, 
сонымен
бірге
оның
жұмысқа
болған
немқұрайлылығын
да
пайда
етеді
. 
Əсіресе
, 
болымсыз
бағаның
əсері
күшті
: 
ол
баланың
оқуға
деген
ықыласын
арттыруы
да
не
тіпті
оқудан
бас
тартуға
ықпал
жасауы
мүмкін
. 
Сондықтан
да
, 
кейінгі
жылдары
бағалау
, 
баға
қою
мəселесі
үлкен
пікір
талас
туғызып
отыр
. 
Педагогтардың
бір
тобы
сыныптан
сыныпқа
оқушыны
білім
сапасына
қарамастан
өткізуді
ұсынуда
. 
Осыған
байланысты
еліміздегі
бағалау
проблемасының
əр
кезеңдегі
жайы
өз
алдына
қызықты
. 

1917 
жылға
дейін
оқушылар
білімі
балдық
жүйеде
бағаланды
. 
Баға
нөлден
беске
дейінгі
алты
балдық
жүйеде
қойылды
. 
Кейін
нөлдік
баға
жойылып
, 
бес
балдық
жүйе
қабылданды
.
Оқу
нəтижесін
балл
бойынша
бағалау
əрқилы
көзқарастар
туындатты
. 1917 
жылдан
соң
тіпті
оқу
жүйесінде
бағалау
, 
баға
қоюға
қарсылықтар
да
болды
. 
Кеңестік
еңбек
мектебінің
тұжырымдамасына
орай
оқу
іс
-
əрекеттері
шəкірттің
қызығушылығына
, 
дербестігіне
, 
ынталылығына
, 
шығармашылық
сипатына
негізделуі
тиіс
болды
.
Дəстүрлі
келе
жатқан
оқушыларды
баға
жəрдемімен
тəртіпке
шақыру
əдістері
тиімсіз
деп
танылды
. 
Осыдан
1918 
жылы
Кеңестік
өкімет
жарлығымен
оқушы
білімі
мен
тəртібін
балдық
жүйемен
бағалау
мектеп
тəжірибесінен
мүлде
шығарылды
, 
сыныптан
сыныпқа
өткізу
, 
куəліктер
беру
оқушылар
білімі
жөніндегі
педагогикалық
кеңес
шешімі
негізінде
орындалатын
болды
.
Емтихан
түрлерінің
: 
қабылдау
, 
ауыстыру
, 
бітірту
– 
қай
-
қайсы
да
жүргізілмейтін
болды
. 
Сабақ
барысындағы
оқушыны
жеке
-
дара
тексеру
де
орынсыз
деп
табылды
. 
Өте
қажетті
жағдайларда
жалпылама
сынақтау
сипатындағы
ауызша
сұрақтар
мен
жазба
жұмыстарды
ғана
өткізуге
рұқсат
берілетін
болды
. 
Оқушылармен
өтілген
тақырыптар
бойынша
мерзімді
əңгіме
-
сұхбаттар
жүргізу
, 
оқыған
кітаптары
мен
мақалалары
бойынша
баяндарын
тыңдау
ұсынылды
. 
Оқушылардың
жеке
таңдауымен
өз
бетінше
орындаған
жұмыстары
дəріптелді
. 
Дəстүрлі
қадағалау
жүйесі
өзіндік
бақылаумен
ауыстырылды
, 
жеке
оқушы
табыстары
еленбей
, 
ұжымдық
жетістіктер
негізге
алынды
. 
Өзіндік
бағалауда
тестік
қадағалау
формасы
жаппай
қолданылды
.
Бағасыз
оқу
бір
жағынан
тиімді
де
болды
, 
себебі
оқушылардың
біршамасында
дербес
, 
өз
бетінше
оқу
қабілеттерін
дамытты
. 
Дегенмен
, 
мұндай
оқу
көпшілік
жағдайларда
оқушылар
білімінің
, 
тəртібінің
құлдырауына
алып
келді
. 
Оқушылар
мектепте
, 
үйде
тиянақты
білім
игеру
жұмыстарын
тоқтатты
, 
сабақтарға
қатыспайтын
болды
. 
Сондықтан
да
, 
алғашқыда
қадағалаудың
əрқилы
формалары
біртіндеп
енгізіліп
, 
ал
1932 
жылдан
жеке
оқушының
білімі
оның
даралықты
ерекшеліктерін
ескерумен
жүйелі
бағалау
принципі
негізінде
орындалатын
болды
.
1935 
жылдың
қыркүйек
айынан
бастап
, 
бес
сөздік
(
вербалды
) 
баға
: 
“
өте
жақсы
”, “
жақсы
”, “
қанағаттанарлық
”, “
жаман
”, “
өте
жаман
” – 
енгізілді
. 
Бұл
жүйе
1943 
жылға
дейін
сақталды
. 1944 
жылдың
қаңтарынан
оқушы
білімі
мен
тəртібін
бағалаудың
сөздік
бағамен
сандық
баға
жүйесімен
ауыстыру
жөнінде
шешім
қабылданды
.
Реттелген
тəртіпте
білім
есебін
жүйелі
жүргізу
өзін
ақтады
, 
оқушылардың
оқу
дайындығы
мен
мінез
құлық
сапасынан
көтерілуіне
ұнамды
себін
тигізді
.

Оқу
іс
-
əрекеттерінің
нəтижесін
балл
жүйесінде
бағалау
көптеген
кемшіліктеріне
қарамастан
өз
баламасын
таппай
отыр
. 
Дегенмен
, 
педагог
ғалымдардың
көбі
сауаттылық
дəрежесін
бағалаудың
мұндай
жүйесіне
қарсы
. 
Олардың
дəйегі
:
– 
білімділік
іс
-
жүзінде
үш
балдық
жүйеде
бағаланады
(“1”, “2” 
бағалары
білімсіздік
көрсеткіштері
). 
– 
білімділікті
бағалаудың
шынайылығы
кем
(“5”, “4”, “3” 
бағалары
гимназиялық
сыныптарға
да
, 
дарынды
оқушылар
топтарында
да
, 
ақыл
-
есі
кем
балалар
оқуында
да
бірдей
тең
қойылады
. 
Ал
аталған
оқу
түрлеріндегі
білім
игеру
нəтижесіне
қойылған
талаптар
əрқилы
болатындықтан
бағалардың
мəні
біркелкілігін
жояды
).
– 
оқушылар
білімін
бағалауда
үш
балдық
өлшем
жеткіліксіз
(
сондықтан
да
оқытушылар
қосымша
өлшемдер
қолданып
жүр
: 
балл
жанына
“
плюс
” 
не
“
минус
” 
белгілерін
қояды
).
Ғалымдар
он
балдық
, 
он
екі
балдық
тіпті
жүз
балдық
та
бағалау
жүйелерін
ұсынуда
.

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: