Оқулық Алматы, 012 ббк 65. 29 К 68

АҚ бойынша ақша қаражаты қозғалысының бюджеті

Кірістер мен шығыстар бюджеті, сату бюджеті, өндіріс бюджеті, даяр өнім босалқы қорларының бюджеті, тұрақты (жалпы шаруашылық жəнежалпыкоммерциялық)шығыстардыңбюджеті,сатыпалубюджеті, сатылған өнімнің өндірістік өзіндік құнының бюджеті көрсетілетін кəсіпорынның негізгі қызметінің жалпы жоспары болып табылады. Бюджеттендіру моделінде сату бюджеті бастапқы жоспарлы құжат бо-лып табылады.

Сату бюджеті тұтынушыларға табиғи жəне құн түрінде өнім жөнелту жоспары болып табылады. Осы жоспарда сатып алушылар тобына бөлінген жəне тауарлар ассортименттерінің жайғасымдары ескерілген ақпарат болады. Сату бюджетін маркетинг бөлімі жасайды жəне оған келесідей іс-əрекеттер кіреді:

1. 
   əрбір өнімнің ең жақын айға арналған табиғи жəне құн түріндегі сату көлемі анықталады;
   

2. 
   инфляцияның болжанған орташа айлық қарқынының негізінде барлық бұйымдар мен қызмет түрлері бойынша бюджет кезеңінің барлық айларының баға серпіні есептеледі. Бағаларды маркетинг бөлімі жасалған келісімшарттарды немесе уағдаластықтарды ескере отырып жоспарлайды;
   

3. 
   сату көлемінің өсу қарқыны бюджет кезеңінің əр айының
   

4. 
   барлық өнімдер бойынша бүкіл кезеңге, айларға бөлінген құн түрінде жөнелту жоспары жасалады.
   

Өндіріс бюджеті қолда бар өндірістік қуаттарға сүйеніп, өндірістік қуаттарды жүктеу коэффициентері мен шикізаттың, электр энергия-сы мен отынның шығыс нормативтерінің артуы, сондай-ақ əрбір кезең соңындағы қоймадағы даяр өнімнің қалдығының есебі мен əрбір кезеңнің басындағы жоспарлы қалдықтар нормативтінің есебі ескеріліп қалыптастырылады.

Сатып алу көлемі=Өндіріс қажеттілігінің жоспарланған көлемі

• 
  қоймадағы шикізат қалдықтары (кезең соңындағы) – қоймадағы шикізат қалдықтары (кезеңнің басындағы).
  

Өндірістің өзіндік құны мен баланс шоты бойынша бюджетті əзірлеу үшін дереккөзі болып табылатын шикізаттар, материалдар, дай-ын өнімдер мен аяқталмаған өндіріс босалқы қорларының бюджеттері қалыптастырылады.

Еңбекақы бюджетін кадр бөлімі жасайды. Еңбекақы бюджетінде макроэкономикалық жағдай (инфляцияның деңгейі) мен микро-экономикалық жағдай (қызметкерлер саны, мереке жəне дема-лыс күндері үшін төленетін үстеме ақы жəне т.б.) үнемі ескеріліп қарастырылатын арттыру коэффициенті көзделеді. Бұл жағдайда еңбекақы төлеумен байланысты салықтар мен алымдар кіріктіріледі.

Маркетинг жөніндегі шығыстар бюджетіне жарнама, іссапар, көрмеге қатысу, қонақ қабылдау жəне т.б. шығындар кіреді. Əкімшілік шығыстар бюджетіне кеңсе, телефон сөйлесулері, пошта шығыстары, бензин, мерзімді баспасөз, компьютерлерге қызмет көрсету шығыстары кіреді.

Кəсіпорынның функционалдық бюджеттерін əзірлегеннен кейін ағымдағы қызметтер бойынша жөнелтілген өнімдер мен сатып алы-натын шикізаттар үшін есеп айырысудың АҚАБ қалыптастыру үшін негізгі деректер пайда болады. Көбінесе жөнелтілген өнімдер үшін ақша қаражатының түсімін жоспарлау дебиторлық берешек бюдже-тінде көрсетіледі. Берешектің мөлшерін анықтаған кезде ең алды-мен есепті кезеңнің соңындағы (жоспарланған кезеңнің басындағы) дебиторлық берешектің қалдықтары туралы деректер көрсетілуі ке-рек, содан кейін сатылған өнім үшін түскен ақша қаражатының со-малары есептеледі. Соңғы сатыда жоспарланған кезеңнің соңындағы дебиторлық бере-шектің қалдығы келесі формула бойынша есеп-теледі:

Жоспарлы кезеңнің соңындағы сатып алушылардың ДБ қалдығы =Есепті кезеңнің соңындағы (жоспарлы кезеңнің басындағы) ДБ қалдығы + Сатудан түскен түсім – Кезең ішінде сатып алушылар мен тапсырысшылардан түскен ақшалай түсімдер.

Еңбекақы бойынша ақша қаражатының төлемдері мен салықтар жəнеалымдарбойыншаақшақаражатыныңтөлемдерінжоспарлауүшін оларды төлеудің нормативтік мерзімдері ескерілген жеке бюджеттер жасау керек. Негізгі қызмет бойынша ақша қаражаты қозғалысының жоспарын да осылай есептеуге болады.

Компания қарыз қаражат тартқан жағдайда пайыз бен кредитті өтеу кестесін жасап, осы деректер қаржы қызметі жөніндегі ақша қаражаты қозғалысының бюджетіне енгізілуі тиіс. Инвестициялық қызмет бой-ынша ақша қаражатының түсімі мен төлемінің бюджетін жасау төлем сомалары мен мерзімдері, сондай-ақ негізгі құралдардың нарықтық бағалары бойынша ықтималды сату көлемдері анықталған жоба-лар мен жұмысты орындаушылармен жасалған келісімшарттардың бюджеттерінің деректеріне негізделеді.

Жиынтық бюджетті жасау нұсқасының ең негізгісі пайдалылықпен қаржылық тұрақтылық деңгейі болып табылатын белгілі бір талаптарға жауап беруі тиіс. Бірінші нұсқада негізгі бюджеттік табыстылықтың, өтімділіктің, қаржы тəуелсіздігінің жəне т.б. мақсатты көрсеткіштеріне сирек жауап беруіне байланысты, көп компаниялар критерийі ретінде пайдалылық пен өтімділіктің оңтайлы арақатынасын пайдаланып, бюджетті теңдестіру тəртібін қолданады.

Баланстау үшін жанама əдіспен жасалған ақша қаражаттары қозғалысының бюджеті қолданылады. Бюджетті əзірлеу үдерісінде айналым капиталы мен шығындарды басқаруды сипаттайтын көрсеткіштер өзгерісінің ақша ағындары мен пайда көрсеткіштеріне жасайтын ықпалын байқауға болады. Бұл жағдайда баланстаудың белгілі бір тəсілдері мен əдістерін пайдалану ұсынылады.

Теңдестіруді өндірістің тиімділігі мен баланстың өтімділігін сипат-тайтын негізгі көрсеткіштерді талдау негізінде жүзеге асыруға болады. Егер негізгі бюджеттің бастапқы нұсқасында пайдалылықтың мақсатты көрсеткіштері алынбаса, онда егжей-тегжейлі талдаудың көмегімен баланстың жобасы мен кіріс пен шығыс бюджеттің тиісті баптарын өзгерту арқылы меншікті капиталдың пайдалылығына ықпал ететін факторларды талдауға болады.

Негізгі бюджетті баланстау тəсілдері нəтиженің сезімталдығына əрбір фактордың ықпалын алдын ала талдап, өтімділік пен пайдалылық факторларын басқаруды нақтылауға жеткізуге мүмкіндік береді.