§ 14.11 Құрылыс алаңының тегістеу

219
бойлық жəне көлденең профильдер əдістері көп тараған. Те-
гістеудің орташа биіктігі жобада 
нөлдік теңдік
(нулевой ба-
ланс) шартынан алдын ала беріледі, яғни тегістелмекші алаң 
ішіндегі қазу жəне үю жұмыстарының бір-бірімен мүмкіндігінше 
тең болғанын қадағалайды. Бұл жағдайда тегістеу биіктіктерін 
(биіктік шамаларын) келесі формулалармен есептейді:
Төртбұрышты призма үшін:
Н
тег
= 
1
2
4
2
4
4
H
H
H
n
+
+
∑
∑
∑
, (180)
мұндағы, 
Σ
 Н
1
, 
Σ
Н
2
, 
Σ
Н
4
– шаршы төбелерінің қара биіктіктерінің 
қосындысы, əрине мұнда ретімен шаршының бір бұрышы, екі 
бұрышы жəне төртбұрышы берілген;
n 
– участоктегі шаршылар саны.
119-суретке сəйкес 180-формуланы төмендегі түрде жазуға 
болады,
Σ
Н
1
=
1
1
1
4
4
1
IV
IV
H
H
H
H
+
+
+
(шаршылар штрихпен толтырыл-
маған);
Σ
Н
2
=
1
1
2
3
4
4
3
2
1
1
II
III
IV
IV
II
II
H
H
H
H
H
H
H
H
+
+
+
+
+
+
+
,
(шаршылар көлбеу штрихпен толтырылған),
Σ
Н
4
=
2
3
3
2
II
II
III
III
H
H
H
H
+
+
+
 
(қос штрихты шаршы);
Үшбұрышты призма үшін
:
 Н
тег
= 
1
2
3
6
2
3
6
6
H
H
H
H
n
+
+
+
∑
∑
∑
, 
(181)
мұндағы, 
Σ
Н
1
, 
Σ
Н
2
, 
Σ
Н
3
, 
Σ
Н
6 
– 
шаршы төбелерінің қара 
биіктіктерінің суммасы, əрине мұнда ретімен ұшбұрыштың 
бір бұрышы, үшбұрыштың екі бұрышы, үш бұрышы жəне алты 
бұрышы берілген. 181-формуланы пайдаланып 119-суретке 
сəйкес былай жазамыз: 
Σ
Н
1
= 
1
4
IV
H
H
+

(үшбұрыш штрихталмаған);
Σ
Н
2
= 
4
1
IV
H
H
+

(тік штрихталған үшбұрыш);

220
Σ
Н
3 
= 
1
1
2
3
4
4
3
2
1
1
II
III
IV
IV
III
II
H
H
H
H
H
H
H
H
+
+
+
+
+
+
+
(жазық штрихты үшбұрыш);
Σ
Н
6 
= 
2
3
2
II
II
III
H
H
H
H
+
+
+
 
(клеткалы штрихты үшбұрыш).
119-сурет.
Участокты шаршыға
120-сурет.
Участокты үш бұрыштарға
бөлу тəсімі бөлу
Алаңдарды тегістеуде артық немесе кем топырақ көлемдерін 
есепке алып отырады. Топырақ көлемі, тапталмағандықтан көп 
болуы мүмкін. Бұл жағдайда 
Н
тег
тегістеу биіктігі төмендегідей 
шамаға түзетілуі керек:
dH = ± 
2
na
υ
,
(182)
u -
алаңдағы жер массасы (топырақ) көлемі;
n –
шаршы саны;
a –
шаршы қабырғасы;
«+» алаң деңгейін көтеруде, ал «-» алаң деңгейін төмендетуде 
қолданылады.
Мысал
. 121-суреттен шаршылардың бұрыштарынан қара 
биіктіктерін жазып алып, солар арқылы тегістеу биіктіктерін 
шаршы призмалар əдісімен анықтау керек. 180-формуланы қолда-
нып:
штрихталмаған шаршылардан
:
Σ
Н
1
=
25,0+21,5+20,4+23,4=90,3 
м
;
бір штрихты шаршыдан:
Σ
Н
2
=
24,3+23,4+22,5+21,3+21,2+21,1+21+22,8+23+24,4
=
225 
м;

221
екі штрихты шаршыдан
:
Σ
4
4 
=
24+23,2+22,4+21,9+22,6+23,4
 =
137,5 
м;
Н
тег
=
90 3 2 225 4 137 5
4 12
.
.
+ ⋅
+ ⋅
⋅
= 22,72 
м.
121-сурет
Үшбұрышты призма əдісімен есептеу нəтижесі, төртбұрышты 
призма əдісімен есептеу шамасына жақын болып шықты, расында 
Н
1
=
22,79 
м
.
Тегістеу биіктігін тапқаннан кейін, жұмыс істеу биіктіктерін 
анықтап, солар арқылы қазу жəне үю көлемдерін есептейді. 
Бақылау сұрақтары:
1. Құрылыс алаңдарындағы дайындық кезіндегі геодезиялық жұмыс-
тарды атаңыз.
2. Құрылыс жобасын түсірудегі геодезиялық жұмыстарды атаңыз.
3. Қадалау жұмыстарының түрлерін атаңыз.
4. Қадалау жұмыстары үшін берілімдер қайдан алынады?
5. Қадалау жұмыстарындағы тік координаталар əдісін түсіндіріңіз.
6. Сызықтық қиылыстыру əдісі қай уақытта қолданылыды?
7. Қадағалау жұмысында графоанаметикалық əдіс қандай жағдайда 
қолданылады?
8. Полярлық əдіс қандай жағдайда қолданылады?
9. Тік бұрышты координата əдісі қандай жағдайда қолданады?
10. Қатар сызықтар əдісі қандай жағдайда қолданады?

222
XV тарау 
ҚҰРЫЛЫСТЫҢ ЖЕР АСТЫ БӨЛІКТЕРІН (НӨЛДІК 
ЦИКЛДЫ) САЛУДАҒЫ ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАР
§ 15.1 Ғимараттар мен құрылыстарды түбегейлі қадалау
Ғимараттар мен құрылыстың негізгі осьтерін жер бетіне 
қадалаудағы бастапқы берілімдер болып, көбінесе құрылыс то-
рының қосындары алынады. Сондықтан далалық жұмыстардан 
басталмай-ақ, құрылыс алаңының тəсімдік планы салынып, оған: 
жақын маңдағы құрылыс торының қосынын немесе басқа да тірек 
қосындарын, қадаланбақшы ғимараттың негізгі жəне қосалқы 
осьтерін олардың бұрыштық координаталарымен, құрылыс то-
рына дейінгі қашықтықтарымен, сонымен бірге ғимарат немесе 
құрылыстың өлшемдерін салады.
Мысалы, ғимараттың негізгі осьтерін
 
бекітетін 
I, II, III
жəне 
IV
нүктелерін тік бұрышты координаталар əдісімен, құрылыс 
торы қосындарынан бастап қадалау ыңғайлы (122-сурет). Сон-
да 
Dх 
жəне 
Dу
қадалау элементтерін абсцисса жəне ордината 
осьтерінің айырмасы ретінде табады. 
I
нүктесі үшін:

I
a
x 
 x – x ;
y
y
y ,
Δ =
⎫
⎬
Δ =
−
⎭

(183)
мұндағы,
х
1
, 
у
I
– 
I
нүктесінің координаталары;
 
х
а
, y
a
– шаршы төбесі 
а
нүктесінің координаталары.

жүктеу/скачать 2,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: