Оқулық Алматы 2011 Пікір жазғандар: Филология ғылымдарының докторы, профессор Т. С. Тебегенов



бет33/36
Дата04.11.2016
өлшемі6,9 Mb.
#242
түріОқулық
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   36
қанжар жұмсап өледі. Баласының өліміне шыдамаған Креонттың әйелі Эвридика да өзін-өзі өлтіреді. Осыдан барып Креонт патша өзінің тым қатал болғанын біліп, құдайлар алдында кешірім сұрап, қайғыдан қан жұтады.Трагедияда Антигона өзінің қайраттылығын танытып, халқының салт-дәстүрін сақтау үшін, яғни ағасын ғұрып бойынша жерлеу үшін патшаға да қарсы шығатын қаһарман болып сомдалады. Ал Креонт патша болса, мемлекетке қарсы шыққан адамға ең қатыгез, ең қасірет­ті шара­лар қолдануға баратын патша бейнесі.

Бірақ, ол әйелі мен баласының өліміне өзін кінәлі санап, бұрынғы райынан қайтып, өкініштен өзегі өртенеді. Трагедия осылай аяқталады.


13 «Эдип патша» трагедиясында Фив елінің патшасы Лайдың ұлы Эдиптің өмірі жайлы айтылады. Лай патша бал аштырғанда өзінің ажалы ұлынан болатынын біледі. Лай өзінің құлына жаңадан туған ұлының аяғын шауып, таудан лақтырып өлтіруге бұйрық береді. Бірақ оны аяғын құл баланы өлтірмей, Коринфтың патшасы Полибоның тәрбиесіне береді. Бұл бала Эдип болатын. Ол ержеткенде бағанағы құлдан өзінің әкесін өлтіріп, шешесіне үйлене­тінін естиді. Ол Полибо патша мен оның әйелін туған әке-шешем, мұндай күнә жасамаймын деп, Коринф қаласын тастап кетіп қалады. Фив патшалығына қарай жол тартады. Ол жолда бір қартпен ерегісіп, оны өлтіріп тастайды. Ал бұл қарт Лай патша болады. Эдип Фив қаласына келіп, Сфинкс деген тажалдан құтқарады. Осы ерлігі үшін Фив елінің патшаның жесірі Иокастаға ұзақ жылдар халықтың қошеметіне бөленіп, ел басқарады.Бір жылдары Фив елінде қайғылы оқиға болады. Елге үлкен апат келеді. Балгер бұл бақытсыздықтың болуына себепші арамызда кісі өлтірген адам бар дейді. Оны елден қуу керек дейді. Эдип патша бар күшін салып, сол адамды іздейді.

Бар шындық ашылып, Эдип өз әкесін өлтіріп шешесіне үйлегенін білгенде, мұндай қайғыға шыдамай өз көзін өзі ағызып соқыр болады. Бұл менің істеген қылмысымның жазасы деп есептейді. Ұзақ жыл елді адал басқарған Эдиптің трагедиядағы тағдыры осылай беріледі.


14 Агамемнон және Клитемнестраның қызы Электра туралы миф. Бүл шығар­мада Апполонның еркімен Электра өз шешесін өлтіреді.

15 Одиссей мен Трояның батыры Ахиллдің ұлы Неоптелем Лемнос аралына келеді. Мұндағы мақсаттары Филоктетті Троя қаласына ертіп апару керек болады. Филоктет­те Гераклдың садағы болады. Егер Филоктет өз еркімен барса, Трояны жеңіп қайтады деген қауесет тарайды. Мұны естіген Одиссей Филоктетті алдап Трояға ертіп бармақшы болады. Ол өз мүддесінен гөрі Отанның мүддесін жоғары қояды. Софоклдың бұл трагедиясында Одиссей қу, айлакер болса, Филоктет жағымды образды сомдайды.

16 Өзінің әкесін өлтіріп, шешесіне үйлснгенін білген Эдип өзін қатты жаза­лайды. Елінен қуылады. Ол өзінің ажалы жеткенше Софоклдың Отаны Колон Афинда тұрады. Ол өле-өлгенше осы Афина қаласын қорғап өтеді.


17 425 жылғы «Ахарнях» комедиясында кедей шаруа Динеонолид ұлттық жиында соғысты сынақ ретінде қарастырып, біздің жаңа әлемге қол жеткізуіміз үшін дейді. Бірақ ол күтпеген жерден сол әлемді өзі орнатады. Оның жерлесі, комедия хорын жасаушы үлкен Антика жерінің тұрғыны Ахарнның құрметіне арналған комедия. Шығармада Ахарндар отбасы соғыстың бірінші жырында қаты қиналып, азап шегеді. Динеонолид соғыс тек Демогонттар мен Стратегтарға ғана зиян, Ламоехтарға пайдалы екенін дәлелдейді. Динеонолид бұл уақытта көңіл көтеріп жүрсе, басқалары соғыстан зардап шегуде еді. Оның емін- еркін сауда жасауға қолайлы базары басқа қалалардағы адамдармен араласуына дәнекер болады. Мегарец аштықтан оған өзінің қыздарын сатады. Тіпті қолбасшы Ламоех та оған қүс пен ең тәтті балық беріп, мерекеге барғысы келеді. Бірақ Динеонолид соғысқа болғандарға ешнәрсе де татырмайды. Сөйтіп Ламоех дұшпандарына шабуыл жасамақ болып мереке кезінде шекарадан шығып кетеді. Бірақ біреуге ор қазғаны үшін аянышты халде, жаралы күйде қайтып оралады. Аристофан өзінің жазған драмаларында кейіпкерлердің характерін аша отырып, әр образға аса жауапкершілікпен қарайтынын байқатады.


18 Буколика - отражение в художественных произведениях прелести скромной и естественной жизни на лоне природы. Основными формами буколики являются: идиллия, пастораль, эклога.

19 1-ші кітабында Меценат мен Октавианда жер жырту, жердің тыңайтылуы, егіншілік, тұқым себу, жыл мезгілдері, күз туралы айтылады. Ал кітабының соңында ол Цезардің өлімі жайында және Августті мадақтаған арнауын жазады.2-ші кітабында бағбандық, ағаштардың өсірілуінің топыраққа байланысты әртүрлілігі, әсіресе жүзімге деген күтім жайында айтылады. Италияны мадақтау, Меценаттағы көктемді суреттеу және бақытты өмір кешкен егінші және диханшылар жайында жазады.

3-ші кітабында мал шаруашылығы, соның ішінде сиыр, жылқы және олардың күтімі жайында, одан соң қойлар мен ешкілер жайында және олар ауыратын аурулар жайында, өгіздердің сүзісуі, оңтүстік пен солтүстікте тұратын шопандарды салыстырып жазған.

4-ші кітабы ара өсіру, олардың өмірі, олардың көбеюі, олардың әрекеті және аурулары жайында. Осы кітапта Аристи, Орфи және Эфридика жайында мифтердің кездесуі, Октавиандағы соғыстардағы жеңістері жазылады.



20 Калидастың өмірі жайлы мәліметтер аз сақталған. Оның өмірбаяны жайлы айтылған көптеген аңыздар фантасти­ка­лық түрде, еш дәлелсіз жазылған. Солардың ішіндегі анағұрлым танымал аңызда негізінде Калидастың брахмандар қатарына жат­қа­ны, оның жас кезінде өте кедей және тәртіпсіз болғаны жайлы айтылады. Оның әйелі білімді әрі дана адам болып, тіпті, оны үйден қуып шыққан. Сол кезде Калидас Кали құдайы­ның маза­рын­да түнеп, Кали оны жалпы ғылым мен ерекше ақындық қабілет­ке бөлейді. Ақынның санскрит тілінде «Калидас» - «Кали құлы» деген мағынаны білдіретін есімі де осының негізде пайда болады.


21 Чуаньци оқиға желісінің қызықтығымен және кейіпкерлердің әрекетті­лігімен ерекше­ленетін көлемі жағынан шағын шығарма болып табылады. Оған қойылатын басты талап сюжетте оқырман үшін жаңа дүние­нің болуында. Осындай сипаты жағынан чуаньци еуропа­лық новеллаға жақын келеді.


22 Бұл шығарманың мазмұны айтарлықтай күрделі де емес: қарт ағаш кесуші Такэтори бамбук қуысынан кішкентай қызды тауып алады. Оған «Жарық Сұлуы» деген мағынадағы Кагуя Химэ деп ат қояды. Расында, сұлудың сұлуы болып өскен қыз, шалды байлыққа кеңелтеді. Ол бамбук қуысынан алтын тауып алады. Кагуя Химэға құда түсуге жер-жерден жігіттер келеді. Бірақ қыз оларға қоңыз-ұлу қабыр­шығы мен сиқырланған тышқан терісін, Үндістаннан тастан жасалған тостаған мен Хорай тауынан гауһар тасты бұтақ алып келу сияқты қиын тапсырмалар береді. Келген жігіттердің бірде бірі қыздың тапсырмасын орындай алмайды, ал императордың хабаршысы келіп қызды сарайға алып кететінін айтқан кезде сұлу қыз атасына бар сырын ашады. Өзінің айлы әлемінің тұрғыны екенін және жақын арады жер беті­нен кететіні туралы айтады. Атасы мен әжесінің көз жасы да, сарай күзетшілері де қызды алып қалуға септігін тигізе алмайды, ай тұрғындары қызды өзімен бірге алып кетеді.Повестің негізі ретінде ертегі алынған және сюжеттің өзі ертегі секілді фантастикалық жүйе­де жазылған. Осылайша, сиқырлы күштердің араласуымен қарт Такэторидың қолына шынайы өмірде қарапайым шаруаның түсіне де кірмейтін байлық түседі. Бірақ бұл шығар­ма­дағы фантас­тикалық элементтер мен сиқыр тек сұлу Кагуя-химэнің бейнесіне ғана қатысты, ал қалғандары, қарт Такэтори мен жолы болмаған жігіттер де шынайы өмірден алынған об­раз­дар. Қарапайым шаруа қарт Такэтори өз пайдасын ойла­май­ды, импера­тор ұсынған бар­лық шендер мен қызметтен ойланбастан бас тарта­ды. Кагуя Химэнің бейнесінде халық­тың сұлу­лық және сыпайылық идеалы көрініс таппады. Сұлу қыз ақылдылық және ұстамдылық таны­тып, танымал, бірақ қорқақ жігіт­терден ақылмен құтыла алады. Шығармада келтірілген тағы бір терең ой: нағыз күшке тек шын еңбекпен қана жетуге болады. Сол себепті жігіттер беріл­ген сынақтан өте алмай қалады.

Бамбуктың түбінен табылған ғажайып кейіпкер-қыз туралы айтылған «Такэтори моно­га­­та­ри» шығармасындағы негізгі мотив­тің отаны Жапония деп санауға болмайды. Шамасы, ол ерте­ректе буддистік аңыздар арқылы жеткен «Манъесю» мен «Фудоки» сияқты фольк­лорлық туын­дылардан алынған болуы әбден мүмкін. Мұхитта мәңгі жүзетін Хорай тауы ту­ра­лы аңыз Қытай­ ғұла­малар мекендейтін мәңгіліктің тауы туралы аңызымен байланысты.




23 Отикубо сыпайы әрі қарапайым, оның жүрегі мейірімге толы, өзіне жамандық жаса­ған­дарды да кешіре салуға дайын тұратын қыз. Повестің соңында автор суреттеген қайырым­ды­лық апо­феозы да халық ертегілеріне тән. Ол өз кейіпкерін аяныш пен жанашыр­лық тудыра­тын қасиеттер арқылы суреттеп, шығармасының соңын­да әркімге өз амалдарына байланысты тиісті жазасын береді: Отикубо жарының махаббатына бөленіп, қуанышты отбасылық өмір сүреді, оның қызмет­шілері көптеген сыйлық алады, ал өгей шеше­сі мен әпкелері кедейлік халге түсіп, тек сұлу әрі мейірімді Отикубоның қайырымды­лығына ғана үміттене алатын бейшара күйге түседі.«Такэтори моногатариге» қарағанда бұл шығармада ертегілік жанр жанұя­лық повесть ретін­де жобаланған, фантастикадан ары­лып, «жақсылықтың жамандықты жеңуі» сияқты өзіндік идея­лық мағынасын сақтап қалған. Бұл жапондық «Күлбикеш» жайлы повесть қарт бамбукшы тура­лы повесть сияқты хэйандық дәуір әдебиетінде аса маңызды орынға ие болады. Бұл жерде конфуций іліміндегі адамгершілік құндылықтарын ұстанушылық қатты сезі­леді, онда қоғамдағы қатал тәртіп, қарапайымдылық пен күнделікті өмірдегі сабырлылық суреттелген және отбасылық жанашырлар сарай аристократия­сында басты рөл атқарған идеалдардан әлдеқайда өзгеше болған.



24 «Гэндзи монога­тари» екі бөлімнен тұрады. Романда шама­мен 300 кейіпкер бар, олардың 30-дан аста­мы ғана басты немесе тұтас роман бойы кездесетін кейіпкерлер. Романдағы оқиғаның қам­тит­ын уақыты - 70 жыл. Романның бірінші бөлімінде императордың күңінен туылған ұлы Гэндзи ханзада жайлы айтылса, екінші бөлімінде Гэндзидің ұлы Каору жайлы әңгіме­ленеді. Романда 41-ші тарау жоқ, ол тек өзінің «Бұлттарда жасырылған» деген атауы­мен орын алады. Бұл сөздің астарында Гэндзидің өлімі айтылғандығын түсінуге болады. Мурасаки көп нәрсені «Уцубо моногатари» романынан алған. Екі шығар­маның да құрылымы ұқсас. «Уцубо моногатариде» де, «Гэндзи моногатариде» де әрбір жаңа тарау сайын жаңа кейіп­кер­лер пайда болып, тарау соның есімімен аталады. Мысалы, бөлімдер «Уцубо моногатариде» «Атэмия», ал «Уцубо моно­га­тариде» «Югао», «Уцусэми» немесе «Обородзуки-но е» деп ата­ла­ды. Роман­­ның бөлімдерінде жас сарай қызметкерлерінің әйел­дер тура­лы түрлі ойлары кел­ті­рі­ле­ді. Алайда бұл шығармалар сыртқы құры­лы­мы жағынан ұқсас болға­нымен, ішкі мазмұны мен көркемдік деңгейі жағынан ерекшеленеді.

Романның фабуласына келер болсақ, Гэндзидің анасы – Кири­цу­бо төменгі әлеуметтік тапта­ғы күң. Ханзаданың дүниеге келуіне байланысты шақырылған корейлік көріпкелдер болашақта ханзада­ның ұлы күшке ие болуы және оған деген мемлекеттік салада биік қызмет­тің қауіпті болатындығын айтады. Өзінің баласын қорғап қалу үшін император оны ресми түрде ханзадалар қатарына қоспай, оның қамқоршысы мен қорғаушылары болуы үшін ұлын мық­ты феодал­дар үйі Минамотоға жаздырады. Осылайша, Гэндзи қара­пайым адам және на­ғыз роман кейіпкері болуға лайықты болады. Ол сарай сүйіктісіне айна­лып, оған көптеген сый, атақ беріледі, бірақ Гэндзи­дің айтуы бойынша, саясатқа қызығушылығы бол­майды.

Романның басында Гэндзи бозбалалық шағында керемет сым­батты және талантты жігіт ретінде суреттеледі. Ол 13 жасында министрдің қызы Аойға үйленіп, бірақ сонымен қатар басқа да әйелдерге қызығушылық танытады, әсі­ре­се сарайдың сырт жағын­да тұратын, кедей Югаоға асқан құштарлық білдіреді. Хэйандық эстетика рухымен тәрбиеленген Гэндзи Югаоның нәзік­тігін, қара­пайымдылығы мен сұлулығын жоғары бағалайды. Бірақ ханза­даның сезімін оятқан Гэндзидің әкесі, кәрі императордың жүре­гінде орын алған, императордың жас еріксіз әйелі бола­ды. Бірде Гэндзидің құштарлығына жол беріп, екеуінің бірге өткізген жалғыз махаббат кешінің нәтижесінде Гэндзидің әкесі өзінің баласы деп қабылдаған болашақ император Рэйсэн дүниеге келеді.

Романның бесінші тарауында жаңа кейіпкер жетім қыз Вака-Мурасаки пайда болады. Ол Гэндзиге Фудзицубоны еске түсіреді. Гэндзи тәрбиеші ретін­де қызды өзімен бірге алып кетіп, бірнеше жылдан соң оған ғашық болады да, екеуі неке құрады. Оларды мөлдір махаббат пен адал достық байланыс­тырып тұрғанымен, көп ұзамай Гэндзи жаңа сезімдердің жетегіне еріп кетеді де, Вака-Мурасаки қызғаныштан қиналады.

Романның көптеген тарауларында Гэндзидің атағының елге жайылуы, өмір­дегі жетістіктері жайлы жазылған. Нағыз хэйандық дәуірге сай қасиеттерді бойына жинаған, мейірімді жүрегі, сымбат­ты келбетімен Гэндзи айналасын­дағыларды таң қалдырып, әйел­дер­дің көңілін баурап алатын. Сарайда ол сый-құрметке ие болып, ең жоғарғы дәрежеге жетеді. Біртіндеп бұл керемет өмірдің құлды­рауына айналады, бір сөзбен айқанда, Гэндзидің өмірінің екінші кезеңі басталады. Гэндзидің әкесі кәрі императордың тағын үлкен ұлы Судзаку мұра­герлік етіп, Гэндзидің өгей шешесі, Судзакудың анасы Кокидэн оның артына түседі. Айдың сиқырлы күшінің әсерінен абайсызда Гэндзидің Кокидэнің сіңі­лісі Обородзукиемен байланысының мәлім болуы Гэндзидің Сума аралына ай­да­луына негізгі себеп болады. Осының нәтижесінде ол өмірін біраз уақыт жалғыздықта өткізіп, кейін теңіздің тулауынан біраз уақыттын қорқынышпен де өткізеді. Арал­дың экс-губернаторы өзінің қызы Акасиді Гэнзимен қосады. Олардан бір қыз дүниеге келеді.

Біраз уақыт өткен соң Гэндзи сарайға қайтарылады. Таққа енді Гэндзидің Фудзицубодан туған ұлы Рэйсэн отырады. Ол өзінің дүниеге келуі туралы құпияны білгенде, Гэндзиді мемле­кет­тегі бірінші адам етіп жариялайы. Өзінің бірнеше сүйіктісімен және Вака-Мурасакимен бірге Гэндзи сәулетті сарайға көшеді. Оның Акасидан туылған қызы императордың әйелі болады. Осыған қара­мастан шығарманы толығымен мұң мен қайғы қаптайды. Гэндзи күннен-күнге қар­тая түседі. Бұрынғы император Судзакудың өтіні­ші бойынша Гэндзи оның кіші қызын өз қамқо­рына алып, оған үйле­неді де, ханзаданың әйелі дәрежесін береді. Вака-Мурасаки болса, кемсітушіліктен қайғырып, кейін қатты науқастанып қалады. Несан еріксіз Гэндзидің көзіне шөп салып, басқа біреуден бала табады, бірақ ол Гэндзидің ұлы деп саналады. Фудзицубо мен Гэндзидің басынан өткен оқиға қайталанады. Барлық болып жатқан оқиғалар Гэндзи жазасының жақындағандығын білдіреді. Вака-Мурасакидің қайтыс болуы Гэндзидің өмірінде ұмтылмас ауыр із қалдырды. «Елестер» деп аталатын тарауда Гэндзидің мұңды ойларға батып, айналасын­дағы­лардан алыстатып бара жатқаны суреттелінеді.

Мурасаки өз заманының әдебиетінде романның қандай рөл ойнауы керек екендігін түсінеді. Ол ойланбастан бұл жанрды елдің «ресми алты оқиғасының» ішінде алғашқы және ең маңызды бол­ған өткен дәуірдің маңызды ескерткіші «Нихонгиден» де жоғары қояды; өйткені хроника өмірдің тек бір жағы - тарихи әрекеттерді ғана бейнелейді, ал роман болса, жеке тұлғаның тұтас өмірін қамти алады. Адам өміріндегі оқиғалардың эстетикалық мәнін бекітетін жазушының мұн­дай көзқарасы сөзсіз батыл айтыл­ған. Бұл жазушы­ның роман ерекшелігін түсінетіндігін білді­реді. Романның авторы жақсы мен жаманды жасанды түрде бір бірінен айырмауы және «жүре­гінде сақтай алмағанның барлығын бейнелей бермеуі тиіс....» деп ойлайды Мурасаки. Мурасаки көркем ойды романға тән сипаттардың бірі деп санайды: автор ойдан шығарған оқиғалардың өзін бір-бірімен байланыстырғанда оқырманға ондай оқиғаның шын мәнінде өмірде болуы мүмкін екен деген ой келуі керек.

Мурасаки өз романын моногатаридің көне және ертегілік форма­­ларына қарсы қояды. Оның бас кейіпкері Гэндзи ежелгі­лердің даналығын мойындай оты­рып, жаңа жапон жазуымен жазыл­­ған әдебиеттің гүлденуі мен сол дәуірдегі жазушылардың жоғары көркемдік талғамына тамсанады. Мұның барлығы кон­фу­ций ілімінің ескі жоралғыларына қарсы келеді.

Жазушы ескі ертегілік моногатариден мүлдем алыстайды. Он­да­ғы ертегі­лердің элементтері өзіндік ерекше сипатқа ие. Онда ерте­гілік бейнелер ретінде императордың бірінші әйелінің тарапы­нан қуғынға ұшыраған Гэндзидің анасы, жетімдікті көріп өскен Гэндзидің өзі мен Вака-Мурасаки, Гэндзидің тағдырына әсер еткен Тамакадзура келтіріледі. Романның «қашан, қай патшаның тұсында болды?» деп басталуы да ертегі сарынына жақын. Бірақ ертегілік мотив­тер күрделі психологиялық детальдар мен шырмақ­талған оқиғалар желісінде өтеді.

Ертегілік моногатарилерге қарағанда Мурасаки өзінің рома­нын­да барлық назарды сыртқы құбылыстарға емес, өз кейіпкер­лерінің ішкі жанкүйзелісіне, махаббат сезімдеріне аударады. Осы жерде поэзияның лирикалық дәстүрлерін және күнделік жанрының тәжірибесін қолданады.

Роман­ның біраз бөлігі Гэндзиді сәттілікке толы өмірдің биік шыңында көр­сетеді. Өзінің мейірімді жүрегімен, жоғарғы дәрежелі ақылымен және еркекке тән көріктілігімен айнала­сындағы адамдар­дың, оның ішінде әйел затының жүректерін еріксіз жаулап алатын. Ақырында ол өзінің ерлігін пайдаланып ең жоғарғы дәрежеге дейін көтеріледі. Мұнда кейіпкерлердің сезімталдығы көбі­рек аңғары­лады. Оның қайғы-қасіретке толы, мұңлы көңіл-күйі тура түрде де жанама түрде де шындығында буддизмнің қандай екенін анық аңғартады. Алай­да мұны жеткізу барысында ұлттық лириканың шартты тілі мен буддистік риторика жекеленген жанның жан күйзелісі мен ішкі қобалжуларын жеткілікті дәрежеде анық сурет­тейді. Лирикалық нәзіктілік және буддистік меланхолия кейіпкер­лердің өмірінде айтарлықтай дәлелдерге ие болған. Түрлі психоло­гиялық бейнелеулер психологиялық күнделіктердің тәжірбиесінен негіз алған.

Жапон романының дамыған кезінен, әсіресе, "Исэ моногатари" мен "Уцубо моногатарилер" пайда болғаннан бастап оның негізгі тақырыбы махаб­бат болып қалыптасады. Гэндзидің өмірі ғашық­тық хикаяларға толы болған­дықтан романды зерттеу барысында оны Дон Жуанмен қатар қойсақ таңдана­тын жағдай болмас еді. Бірақ мұндағы Мурасаки кейіпкерінің Дон Жуаннан айырмашы­лығы, ол жалпыға ортақ ғасырлар бойы қалыптасқан адамгер­шілік норма­лары мен қоғамдық және діни қағидаларға қарсы келе алмай­ды. Сонымен қатар ол бір кездері өзі сүйген адамдарын мәңгілікке жадында сақтайды. Осы эмоционалдық «есте сақтау» Гэндзидің жан дүние­сіндегі ерекшелік пен оның барлық әдемілік пен әсім­дікке деген жан құмарлығын көрсетіп, Гендзиді мықты батыр кейіпкер ретінде суреттейді.

Романда Гэндзидің махаббат хикаялары идиллия түрде бейне­лен­­беген. Онда Тристан мен Изольданың, Ләйлі мен Мәжнүннің және Қытай императоры мен оның күңі Ян-Гуйфей туралы әңгіме­лер­де де кездесетін жеке махаббат құмарлығы қоғамға қауіп төнді­ре­тін «ақылсыз дерт» ретінде суреттелген. Гэндзи романының алғашқы беттерінде трагедиялы оқиғаға тап болған кәрі император­дың Гэндзидің анасы, өзінің күңі Ян Гуйфейге деген махаббаты мемлекеттің қылыпты өміріне қауіп төндіретін жағдай ретінде баяндалуы кездейсоқтық емес. Гэндзи өзінен тым биік (Фудзицуб­бо, Обородзуки-но е) немесе тым төмен (Югао) дәрежеде тұрған әйелдермен көңіл қосады. Ол осы әрекеті арқылы ғасырлар бойы қалыптасқан әлеуметтік иерархиялық жүйені бұзады. Фудзицубо императордың күңі ғана емес, ол бұрынғы Гэндзидің анасын еске түсіретін жас ана да. Гэндзидің өмірдегі ең үлкен күнәсі осы әйел­мен байла­нысы болады және Гэндзи ол үшін жазасын да (карма) алады. Махаббаттағы осындай қатынастар Гэндзидің тәрбиешісі Вака-Мурасакиге ғашық болуы мен Тамакадзура есімді өзінің қам­қор­лы­ғындағы қызбен көңіл қосуын­да көрінеді. Мурасаки өзінің қорытынды шеберлігі арқылы романдағы кейіпкерлердің жүрек­терінде махаббат ұшқынының пайда болуы, айырылысу ал­дын­дағы ғашықтық мұңдары мен жан күйзелісіне әкелетін қызға­ныш сияқты ғашықтық сезімдерін шебер суреттейді. Соны­мен қатар Мурасаки­дің шығармаларында кез келген махаббаттың соңы қайғы-қасірет­пен, тіпті өліммен де ұласады

Оның ойынша, әр әйелдің өзіне тән ерекшеліктері болады. Оқыр­ман алғаш­қы ғашығы Гэндзи қызғанышының құрбаны болған сүйкімді Югаоны да, Ген­дзи­дің қалауларына қарсы тұра алған қайрат­ты әрі нәзік ару Уцусэмиді де, Гэндзи ылғи да мазақ ететін "Шафран гүлі" деген лақапқа ие болған кәрі ханшайым Суэцуму-хану­ды да ұзақ уақыт естен шығармайды. Осы бейнелердің ішінде ерекше қасиетке ие тұлға - Мурасаки өзінің қиялындағы әйелдің бейнесін осы Вака-Мурасаки бейнесіне сыйғызды десек те болады. "Әйелдің әйел болуы еркектің қолында" деп әйелдің қоғамда алатын орнын көрсетті және өмірдің қандай қиындықтары болса да еш қайыс­пайтын ақылды да қайратты, сезімтал нәзік әйел бейнесін жасады.

Жазушы жаңа көзқарастарымен өзін қоршаған адамдарды барлық қырынан танытуға тыры­сады. Батысеуропалық романдарға қарағанда Гэндзи туралы жапондық романда уақыт бір сызықтық түрде емес, циклды түрде бейнеленеді. Гэндзи туралы оқиғада адам баласының түрлі сезімдері, ғашықтық және отбасылық қарым-қатынастары мен алмасып отыратын табиғат құбы­лыс­тары суретте­леді. Бұл көріністер күнделікті қайнап жатқан сарай тіршілігімен қатар орын алады. Мурасаки лирикалық поэзияға тән табиғат пен адам арсындағы психологиялық паралле­лизм тәсілін өте шебер пайдаланады. Табиғат көрінісі, әсіресе, күз мезгілі жапон поэзия­сында кейіпкерлердің мұңы, жанкүйзелісі мен жоғалту, айырылысу кезіндегі сезімдерімен байланыс­тырылады. Осындай психо­ло­гия­лық параллелизм жапон романына көркемдік беретін мұңды тонды күшейте түседі. Жыл мезгілдерінің циклдық ауысуы мәңгілік өмір айналымы­ның символы және роман құрылымының маңызды эле­менті болып табылады. Гэндзидің өлімінен кейінгі оқиғалар баян­да­латын романның қосымша екінші бөлімінде буырқыған өзен жан-жағын жайпа­ған өмір ағымының символы ретінде суреттеледі. Табиғат айналымы буддистік мереке­лердің күнтіз­бесімен де байла­нысты. Жазушы табиғи символдарды романдағы әйел есімдерінің құпия­сын ашу үшін де пайдаланады. Көбіне әйел кейіпкерлерге гүл­дер мен жер-су аттары қойы­лады. Мысалы, Кирицубо павлов­ний бұтасы, Фудзицубо глицин бұтасы, Вака-Мурасаки жас алканна (бұл өсімдіктің тамырынан қою күлгін бояу алынады) деген мағына береді. Бұл үш бейне де Гэндзи үшін қою күлгін (қою күлгін түс хэйан дәуірінде үлкен сұранысқа ие болған) түспен байланысты. Романда еркектердің аттары өздерінің ресми атақтары мен қызметтері бойын­ша (мамандық) аталғандықтан бұл романда олардың есімдері үздіксіз ауысып отырады. Табиғат пен адам арасындағы уақыттың циклдық үлгісі, адам мінезінің өзгеруі, кейіп­кер­лердің өз әрекеттері үшін жазасын алуы (Гэндзидің тағ­дыры) мен тағдырдың салғанына көнуі буддизммен байла­ныс­ты. Осы аталған сипаттар арқылы "Гэндзи моногатари" орта ғасырдағы христиан­дық және мұсыл­мандық романдардан ерекшеленеді.

Мурасаки жасаған қоғамдағы адамдардың рухани әлемінің негізі қоршаған ортаны ерекше сезіммен қабылдап, табиғат әсемді­гінен рахат алуымен сипат­талады. Романда табиғат анадан бастау алатын сұлулық өмірдің барлық қыры­нан, тіпті көйлектің жеңінде салынған өрнектен де көріну тиіс болады. Хэйан дәуіріндегі адам­дар қоршаған әлемдегі құбылыстарды өздерінің көңіл-күйіне бай­ла­нысты қабылдай отырып, қуаныш пен қайғыны кез келген құбы­лыс­тың мәңгі сипаты деп санайды. Дәл осы дәуірде "Заттардың керметтері" - моно-но аварэ деп аталатын ұғым пайда болады. Табиғат көріністерінен туындаған сезімдерді білдіретін бұл ұғым "Манъесю" антоло­гиясында да кездеседі. Хэйан дәуіріндегі поэзия­да да, прозада да, әсіресе "Гэндзи туралы повесте" заттарға деген таңданушылық өмірдің тұрақсыз­дығы мен өткіншілігін сезіну және қайғыру сияқты сезімдермен байланысты болады. Жапондық шие гүлі Сакура көзді ашып-жұм­ғанша өте шығатын өмір ағымының символы болады. Сондай-ақ уақыттың қысқалығына байла­нысты моно-но аваре – "заттардың қайғылы кереметтері" деген ұғым пайда болады.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   36




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет