Оқулық Алматы, 2014 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
Ноқат (қойбасты бұршақ, торсылдақ бұршақ)
жүктеу/скачать 3,11 Mb. Pdf көрінісі
|
iztaev osimdik sharyashylygy (1) (1)
| 11.12.8. Ноқат (қойбасты бұршақ, торсылдақ бұршақ)
(Cicer arietinum) Ноқаттың дəні тамақ өнеркəсібінде – сорпа, кондитерлік тағамдар макарон, консерві, тағамдық брикет, кофе жасауға жарайды. Оны қуырып та, пісіріп те жеуге болады. Сүтке жасаған ботқасын балаға берсе өте пайдалы, көктей де жей беруге болады. Оның дəнін пісіргенде өте көп қайнату керек. Ақшыл дəнді бірден үш сағатқа дейін, ал қоңыр, қара дəнді екіден бес сағатқа дейін қайнатады. Егер оларды тұзды суға салып қойса, оның пісу мерзімі едəуір қысқарады. Мал шаруашылығында көп балауса күйінде немесе күрделі жем ретінде пайдаланылады. Ноқат тегіне 27 түр кірген. Оның тек біреуі ғана мəдени ноқат ауыл шаруашылығында себіледі. Ол төрт кіші түрге бөлінген. Оның ішінде біреуі – еуро-азиялық кіші түрі ғана тамақ өнеркəсібінде пайдалануға жарайды. Бұл кіші түр бір жылдық құрғақшылыққа өте төзімді өсімдік. Сабағы биік, тік өседі, жығылмайды. Орып- жинағанда бұршақтары ашылмайды, сондықтан комбайнмен жинауға өте қолайлы. Бұршақ пен үрме бұршақ сияқты дəн жегіш құрттармен зақымданбайды. Олар мұның қатты қабығын тесе ал- майды жəне оның сыртындағы темірді көп ұстайтын қылшықтары қымыздық, алмұрт жəне алма қышқылдарын бөліп тұрады да, жұмыртқа салатын көбелектерді шошытып, олардың қонуына мүмкіншілік бермейді. Үндістанда одан қымыздық қышқылын шығаруға пайдаланып жүр. Ноқат Қазақстанда аз тараған. Тек өзбек, тəжік, түрік, əзірбайжан, армян, грузин сорттары Қазақстанның құрғақшылық аудандарында ғана себіледі. 230 Гүлі жапырақ қойнауында орналасқан. Түсі ақ, қызыл, көк немесе сарғыш жасыл болады. Бұршағы қысқа, қомақты, ромбыға ұқсас. Əр бұршаққа 1-ден 3-ке дейін дəн байланады. Дəні сары немесе күлгін түсті пішіні қойдың басына ұқсас. Сондықтан қойбас бұршақ деп те атайды. Дəннің екі жарнағы сары түсті. Мың дəннің массасы 200-300 г. «Қазақ егіншілік жəне өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу инс- титуты» ЖШС ғалымдарымен нуттың «Камила 1255» жəне «Икарда 1» жаңа сорттары шығарылған. Камила 1255 сорты 2000 жылдан бастап Алматы, Жамбыл, Қостанай жəне Оңтүстік Қазақстан облыстарында пайдаланыла бастаған, түсімділігі 42,8 ц/га. Ал Икарда 1 сорты 2007 жылдан бастап Алматы, Жамбыл жəне Оңтүстік Қазақстан облыстарында егуге рұқсат берілген. Нуттың жаңа сорттарына «Волгоградский 10» (1990) жəне «Жаңалық» (2010) сорттарын жатқызуға болады. Ноқатқа екі стандарт жасалған. «Ноқат. Техникалық шарттар» деп аталған. Онда ноқатты дайындаған жəне зауытқа немесе басқа жаққа жіберген кезде қойылатын шартты межелер көрсетілген. Стандарт бо- йынша дəннің түсіне қарай екі тип белгіленген: 1. Тамақтық – ақ түстен сары қызылға дейінгі түсті, 2. Жемдік – қоңыр, қара түсті. жүктеу/скачать 3,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|