ОҚулық Атыраулық заманауи жазушылардың қазақ және орыс тілдеріндегі шағын прозалық жинағы

26 27

- Бұл ұзақ өмір сүреді, - деп сенің әпкелерің сәуегейлік жасап жатты, - тек оған өзіне жанасымды есім беру керек. Ат қою құқы тек сенің атаңда болды. Біз тек нәрестеге соғысқа қатысы жоқ, бейбітшіл адамның есімін лайықты етіп қоюын жабылып сұрадық. Ол өзінің балаларын әдейі майданға жіберуге дайындағандай, осындай сөздермен аямай атаған еді.
Саған есім таңдау үшін атаңа бір тәулік қажет болды. Адам заманнан Сахарада адамның есімінің сиқырлы мағынасы болады деген бар, сондықтан есімді асығыстық танытпай мұқият таңдау керек. Адамды қалай атасаң, ол солай өмір сүреді. Адам – бұл оның атауы.
- Мен оның атын Бекет деп атаймын, - сенің атаң терең ойланып барып, өзінің шешімін жариялады, - қазақтың батырларының есіміне және Адай руының әулие данасының құрметіне осылай атаймын. Ол әрі сарбаз, әрі ойшыл, әрі Аспан Құдайының қалаулысы болып өссін.
- Даналық ақылымен жұмсарта отырып, сенің атаң біздің қалауымызды да ескерді, бірақ саған әскери ерліктер тілей отырып, өзінің «әскери желісінен» тая алмады, - барып тұрған данагөй секілді пайымдай отырып, әжем шамамен осылай айтып берген.
«Адам – бұл оның аты»… «Адамға қандай есім берсе, ол солай өмір сүреді»… Мұндай қанатты сөздерді айтқан сахаралық абыздар, пайғамбарлар болған секілді. Абыздар секілді айтар сөзімен менің алдағы өмірімді күні бұрын болжап қойғандай болған атам да сәуегейлігін көрсетті. Саналы өмірімнің екі он жылдығында мен погон тағып, қару асындым,

«ыстық нүктелерде» болдым, қоғамдық тәртіп пен азаматтардың бейбіт өмірін қорғадым, сонымен бірге философиядан кәсіби білімім бола тұрып, басқаларды тек қана ғылымның хикметтеріне ғана емес, сонымен бірге әскери ғибраттарға да үйреттім.

Әжемнен көптеген қызықты тарихтар және әңгімелерді, ғибраттар және тұрмыстық халық даналықтарын, ертегілер мен қиссаларды, мақалдар мен мәтелдерді естідім. Ол маған білім мен тәжіри- бенің қайнар көзі, әділдік пен даналықтың түйіні, бекзаттық пен сұлулықтың шыңы болып көрінетін. Мен кейіннен оның – халықтың өткені мен мәдениетін есінде сақтап, даланың өсиет қағидалары бойынша өмір сүрген қарапайым қыпшақ әйелі екенін түсіне бастадым.
- Құлыным менің, жартылай ашық, сонымен бір мезгілде жартылай жабық алақанға ұқсап өмір сүр. Жұдырығыңды түйсең, - онда ештеңе түспейді, ештеңе кірмейді, келмейді. Оны түгелдей ашсаң, - онда не болса соның бәрі түсіп қалады, шашылады, жоғалады, - ол мені солай үйрететін.
_{- Қолдағы саусақтарыңның бірдей емес екендігі}

- Этот будет жить долго, - пророчествовали твои тётки, - только надо дать ему соответствующее имя. Право дать имя было у твоего деда. Мы только со- обща попросили его наречь тебя именем достойного, мирного человека, а не словом из языка войны. Таки- ми словами он одаривал своих детей, будто заведомо готовил их к битвам.

Сутки понадобились деду, чтобы подобрать тебе его. Испокон веков так повелось в Степи, что имя челове- ка имеет магическое значение, его следует выбирать основательно, не спеша. Как назовут человека, так он и будет жить. Человек – это его имя.

- Его имя - Бекет, - объявил о своём решении твой дед после долгих раздумий, - в честь имён казахских ба- тыров и святого мудреца из рода Адай. Пусть он вы- растет и воином, и мыслителем, и избранником Бога Неба.

- Дед твой учёл наши пожелания, но не мог не гнуть свою «военную линию», пожелав тебе воинских под- вигов, хотя и умерив их умом мыслителя, - примерно так говорила бабушка, рассуждая, как заправский лю- бомудр.
«Человек – это его имя»… «Как человека назовут, так он и будет жить»… Пророками, видать, были степные мудрецы, высказавшими эти фразы. Провидцем ока- зался и мой дед, предрекая всю мою будущую жизнь, как оракул, вложив в свои уста фразу предрешения. Два десятка своей сознательной жизни я носил пого- ны и оружие, находился в «горячих точках», охранял общественный порядок и мирную жизнь граждан, одновременно, уже имея профессиональное образо- вание философа, обучал других не только премудро- стям наук, но и воинской морали.

Много прелюбопытных историй и рассказов, назида- ний и житейских мудростей, сказок и былин, посло- виц и поговорок доводилось мне слышать от своей ба- бушки. Мне казалось, что она и есть Богиня, кладезь знаний и опыта, средоточие справедливости и мудро- сти, вершина благородства и красоты. Это уже потом я стал понимать, что она – обыкновенная половчанка, хранившая в памяти историю и культуру народа, дей- ствовавшая по канонам степной морали.

- Жеребёнок мой, живи, как полураскрытая и одно-

временно полузакрытая ладонь. Сожмёшь её в кулак,

- ничего туда не попадёт, не войдёт, не пребудет. Рас- кроешь её полностью, - всё, что было в ней, выкатит- ся, рассыплется, пропадёт, - поучала она.

_{- Все люди в роду, даже в семье, не бывают одинако-}

28 29

секілді, тегінде барлық адамдар, тіпті бір үйдегі адамдар да бірдей болмайды, оларды тең етем деп тырысудың қажеті жоқ, - деп ол даналық сөзін айта- тын,
- Адамдардан сақтан, олардың көбі қорқаулар сияқты, - ауыздарына саусағыңды салсаң, түгелімен қыршып алады, - деп мен өзім сияқты деп санай бастағандарымдан да қорқыта бастайтын.
Кейінірек осындай және осыған ұқсас әжемнің на- сихаттарын мен «саусақтардың философиясы» деген термин немесе айдармен өзім үшін жинақтай баста- дым.
Менің Әміршім дүниеден өткенде, мен түнде үйден шығып кетіп, зиратқа баратынмын, Ханымның сүйегі жатқан жердің шаңы мен топырағын құшақтап, оны көз жасыммен суарып, әбден қалжырап ұйықтап кететінмін. Ол кезде мен психологиядағы «меди- тация», «реинкарнациялау» терминдерін игерме- ген едім, бірақ өзімді әжеме деген іштегі ыстық сезіміммен менің Әміршімді тірілте аламын немесе қандайда бір түрдегі оның рухын шақыра аламын деп сендірдім. Сонымен бірге, мен өзімді өзім иландыра отырып, онымен сөйлесіп отырғанға ұқсас ақиқатқа жататындай шындық туғыза алдым.
- Құлыным менің, тым сыпайы бола берме, тек өзін сәнді етіп көрсете алатын ештеңе таппағанда ғана, сыпайылық адамды әрлейді, - деп кететіндей әжемнің дауысы.
- Сен ең тәуір адам болуға лайықтысың, тіпті мың адамнан да жоғары тұруың керек, - деп оның зи- раты әжемнің дауысымен күбірлейтін. Кейіннен мен адамның ойлары мен даналығының бір-біріне ұқсастығы мен уақытқа бағынбайтындығына таң қала отырып, Гегель мен Гераклиттен осыған ұқсас рауа- яттарды таптым.
«Айналайын баладан, тауып алған даладан. Далада бала жата ма - түсіп қалған арбадан»…
- менің Әміршімнің ән салған дауысы көктен естіліп тұрғандай.
Әннің мағынасы менің жанымның жағдайына сәйкес келіп тұрды. Торығушылық, жалғыздық, күдерсіздік, иесіздік күйінде болған едім. Содан кейіннен фило- софия тарихын меңгере отырып, бұл әннің сөздерін экзистенциализм философиясы санатымен салыстыр- дым. Бірақ барлық уақытта торығып жүру және өмір сүру мүмкін емес. Өмір жалғасын табу керек. Оқу ке- рек. Тәжірибе жинақтау керек.
Мен бұдан кейін жай ғана өмір сүруді жалғастырмадым, осы жалғанды жүгіре басып, менің әжемнің күн

выми, как неодинаковы пальцы на руках, не стоит пы-

таться переделывать их равными, - мудрствовала она.

- Остерегайся людей, многие из них шакалы, - засу- нешь палец в рот, откусят целиком руку, - уже начи- нала пугать теми, кого я считал уже такими же, как я.

Намного позднее эти и подобные им назидания ба- бушки я обобщил для себя под термином или рубри- кой «философия на пальцах».

Когда умерла моя Госпожа, я уходил ночью из дома, шёл на кладбище, обнимая пыль и грунт над прахом Богини и орошая их слезами, засыпал в изнеможении. В то время я ещё не владел терминами из области пси- хологии, такими как «медитация», «реинкарнация», но внушал себе, что посредством сильных собствен- ных чувств могу оживить свою Госпожу или вызвать её дух в какой-либо другой форме. Причём, каким-то образом я достигал самовнушения, сумел даже соз- дать реальность, похожую на общение с ней.

- Жеребёнок мой, не будь слишком скромным, скром- ность украшает человека, лишь тогда, когда ему не- чем украшать себя, - изрекал бабушкин голос.

- Ты достоин, быть наилучшим, стоящим даже тысячи людей, - шептала устами бабушки её могила. Позже подобные афоризмы я нашёл у Гегеля и Гераклита, удивляясь всеобщности и вневременности человече- ской мысли и мудрости.

«Я люблю тебя, малыш, в поле найденный голыш. Чадо в поле? Это дивно. Из телеги выпал, видно», -
слышался откуда-то сверху поющий голос Госпожи моей.
Смысл песни соответствовал моему душевному со- стоянию. Состоянию отчаяния, одиночества, потерян- ности, заброшенности. Уже потом, осваивая историю философии, сравнивал слова этой песни с категория- ми философии экзистенциализма. Но всё время быть и жить в состоянии пограничья невыносимо, да и не- возможно. Надо было жить дальше. Учиться. Приоб- ретать опыт.
И я не пошёл, а поскакал по этой земле, как солнеч-

_{ный жеребёнок моей бабушки, стал парить в облаках}

30 31

секілді құлынындай, менің Әміршім, менің Ханымым үйреткеніндей қиял мен үміт бұлттарында қалықтай бастадым, білім мен ептілік шыңына өрмелеп шыға бастадым, өзімнің мінез-құлқымды бекіте бастадым. Мен қазір өз Әміршіме шындығында Әмірші өзім болғанымды түсінемін...

грёз и надежд, взбираться на вершины знаний и навы- ков, утверждать свой характер, как учила меня тому моя Госпожа, моя Богиня. Теперь понимаю, что для своей Богини Богом воистину был я сам…

32 33