Рахымжан Отарбаев
БӘЙТЕРЕК
БАЙТЕРЕК*
203
Жу сан мен шағыр басы бүрісіп, көгі қашып, с ояуы көрініп қ алыпты. Аспанда бұлт желіндемей қырық күн шілде шыжғырған соң қай тсін, ат тұяғына іл есіп шы рт-шы рт сынады. Құбыладан ес кен майда леп шашаға жетп ес ұлпа шаң көтер еді. Күн ең кейіп, көлең ке басы ұзарғанмен ауыл қарасы көрінер ем ес. Көлденең ж атқан тө рт- бес қырға тұяқ тіреп барып жеткізер.
Сырым мен Қар атау алыс сапа рдан жолсоқты б олып қажыды ма, әлде көз шарасына сиыр же рде шөл ба- сып өтер бір қараша үйдің жоқтығына назырқанды ма, әйт еуір әңгіме түбін қаққандай үнсіз қ алған. С ол бие сауым уақыт тан бері Қаре кең ке ртө белдің беліне қаршығадай б олып қонып, жанындағы екі аттыдан торғай адым б ол са да іл гері кел еді. Сырым жымың етіп, есік пен тө рдей бурылдың тізгінін ірі кті де, қамшылар жағында келе ж атқан атқ осшы жігіт ке сы- быр ете түсті.
– Қаре ке, – д еді жүзіне шырай теп кен жас жігіт ат құлағын теңестіріп. – Бүгін б аты рдың атының мой- ны оз атын күн еді. Бүлкілдеп алға түсіп кете бер есіз. Ша масы, ке ртө беліңіз ауы здығымен алысып кел еді- ау деймін!
– Шырағым, қара қарға шын ықыласың құл ап атсаң қа здай көрінер, кәрі қ атының алыс сапа рдан сағынып келе ж атқанда қы здай көрінер. Сұрағанмен Сырым маған жас тоқ алын бере ме? Кемпір де б ол са аң сап келем.
Мұны естіген батыр бозшулан даланы басына көтеріп күліп жіберді.
– Қара сө зден қай мақ алған, қаспақ қырған қайран
Қарекем-ай!
Алдан аңқылдақ кешкі самал есті. Тыныс кеңіп, бойы сергіген Сырым манадан бері көңіліне жабысқан бір сауалды биден білмекке мойын бұрған…
Мана Бекмағамбеттің үйінен түстеніп аттанысымен екі шағыл асып түскен бұлар айдалада тұрған жалғыз молақ ағашқа келіп тізгін тартқан. Заманында аспанға шапшыған зәулім бәйтерек болса болған шығар, түбі қарлы кісінің құшағы жетпес тым жуан. Найзағай түсіп өртенгені жұғыны қалған күйе мен жаңқаланып шорт сынғанынан-ақ көрініп тұр. Тізерлей кетіп дұғаны алыстан қайырған Қаратау ағашты айналып ақтық байлап жүріп:
Полынь и бурьян, потеряв зеленый цвет и съежив- шись, торчали высохшими стеблями. Коль июльское солнце пекло нещадно и облака уже сорок дней, на- полнив вымя, не выдаивались на землю дождём, ко- нечно же, они, попадая под копыта коней, ломались с треском. Горячее дуновение сильного восточного ветра поднимало ввысь пушистую пыль. Хоть солнце уже садилось и наступали сумерки, но аула все еще не было видно. Наверное, его можно достичь, только преодолев пять-шесть пригорков, лежащих на пути всадников.
Сырым и Кар атау м олч али, словно в русло раз го во- ров вбили кол, то ли ус тав от трудн остей длительно го пути, то ли расс троившись от то го, ч то на расс тоя- нии водоп оя коров не вс третили ни одной л ачуги. За время д оения кобылиц Кар атау, словно яс треб, взлетевший на му хо рто го коня с белой з везд оч кой на л бу, отор вался от спутни ка на расс тояние переле та воробья. Сырым, улыбнувшись, и перебрав по водья си во го коня, к руп которо го был выс отой с д верь, об- р атился к с воему спутни ку.
- Каре ке, се годня ваш конь, хотя бы на шею, опере- жает м ое го с ка куна. В се норовите рысью выр ваться впер ед. Д умаю, ч то ваш конь не в со гласии с у здой,
- сказал батыр, подровняв уши скакунов.
- С ве точ мой, черный ворон по ка же тся белым ле бе- дем, если о глядеть е го вз кольз, с тарая жена по ка же тся м ол одой де вуш кой, если, с ос кучившись. возвраща- ешься с д альней дороги. Да же если с тану ум олять, раз ве ты ус тупишь мне с вою м ол одую жену? Хоть и с тара м оя п оловина, горю желанием вс третиться.
Услышавший э то б атыр, ра схохотался, п одняв ш ум на всю п осеревшую степь.
- Удивительный мой Каре ке, умеете же Вы, снять сливки с пр ос то го сло ва, с ос ко блить с не го м ол очную накипь!
На вс тр ечу п од ул ш умный вечерний ветер. П олучив- ший отдых и ос вежившийся Сырым решил зад ать бию* вопр ос, давно волно вавший е го душ у.
Вы ехавшие до э то го в п ол уденн ое время из д ома Бек магам бе та, пр оехав д ве бар ханные сопки, они на- тян ули по водья у огр омно го одино ко го дере ва, на хо- дивше гося в голой степи. На верн ое, в с вое время оно было байтере ком, пр остиравшим с вои ветви до само- го неба, нижнюю часть ст вола е го не во зм ожно было о бх ватить да же ру ками д вух чело век, до то го она была толс той. Попадание м олнии в не го было заметно по о бу глившейся коре и ощетинившимся щеп кам на м есте сл ома от мощно го удара. Кар атау, опустившись на колени, пр очи тал м олит ву, а з атем, при вязав белую тряп ку к дере ву, про го ворив:
204 205
– Садағаң кетейін, бабам-ай, ба рмысың? Кейінгі ұрпағыңды желеп- же беп ж атқайсың, – деп көзін кәдімгідей шылаған.
Б атыр іштей мүді рді. Жапандағы ж алғыз ағашқа бидің бо рдай үгіл гені н есі? Ескі а руақ тар ж атқан м ола б ол са бір жөн. Діні берік жанның сақ алына жас қондыр атындай бұл қу қарағайда не қасиет бар?!
– Иісі Ысықтың ұранына айналған бәйтерек бабамыз сол ағаштың астында жатыр. – Би әңгіменің турасына көшті.
– Апырай, шын сөзіңіз бе? – Б аты рдың тө рт ө рме тобылғы сап қамшысы бурылдың сауырына барып қ алды.
– Ал хамд улла, ақиқ аты с ол. Бұрын естім есең, ай тай- ын. Ілкі өт кен ш алда рдан құлағымызға қорғасын боп құйылып қ алған сы рдың төркіні, міне…
…Көк шалғында ақ жамбыдай боп қаз-қатар тігілген қонтайшының ордасы. Іші қалы кілем мен қытайдың көз арбаған патсайы жібегіне малынып тұрған соның біріне он шақты қазақ келіп түскелі сәскеден ауып барады. Ара-тұра есіктен басын көрсетіп жоғалатын бітік көз, домбық бет қарадан басқа жан баласы жо- ласа ше? Қазақ жағынан бітімгерлікті бастап кел- ген, жүзі ақ қайыңнан ойғандай көрікті жас батыр мына майлық-сулыққа бірдей қараның сыпылдақ қимылынан секем ала бастады.
Иә, ж аулықпен келіп қоныс танған жоңға рдың сыры бұған мәлім. Іші қ алтыр ап тұр са да сы рты жылтыр ап дөңайб ат тан жазбайды. Жер деп, аузын үріп, аяғын сыпырған ақ-ад ал мал үшін деп дүрбіттің қай б атыры- мен найза салыспады, кек алыспады? Қажа са-қажа са екі жақ та титық тап, ақыры жаз жайл ау, қыс қыс таудың аражігін бөліс кендей боп тыншыған. Алдамшы бә туа боп шықты. Тө рт тағанд ап тұрып қ алған жерінде әл жин ап, әле кедей ж аланып алысымен жоңғар жағы қиқ уды тағы да күшейтті. Қыл құйрықтыны құрық көтере қуып іш ке асырып жі бе рді де, түйе кө рдің бе, жоқ, бие кө рдің бе, жоқ, д есіп мүлги қ алады. Тіпті қазаққа де генде көзінің қарасын жоғ алтып, тек ала- сын көр сетіп ыдырынып, ж алғыз-жарым кезік кеннің күпісін түтіп саб ап жі беретінін қайтерсің?! Екі ара со- н ау тышқан жылғыдай қ атайып, ушыға бас таған соң, сөз жүріп, қон тайшы ақыры бітім ге кісі шақырған.
Бұлар алдағы арбасуы мен ығысуы мол тартыстың ау-
- Будь благословенен мой предок, ты еще здесь? Да возлежи и сохрани-сбереги своих потомков, – вытер покатившуюся слезу.
Б атыр вну тренне н ед оуме вал. С ка кой с тати бий ме- л ом осыпае тся пер ед одиноким дере вом в пустыне? Д ру гое дело, если бы зд есь были могилы пр ед ков- а руа хов*. Каким с войст вом о бладает э та, п очти ис- с охшая, пень?
- Наш пр едок Байтерек, имя которо го превр атил ось в б ое вой клич р ода Ысык, лежит п од этим деревом, – перешел бий к с воему расс ка зу н апрямую.
- Ч то вы го ворите, на сам ом деле так? – четыр ехгран- ная камча б атыра, с ру коятью из та волги чуть не стег- н ула по к рупу си во го.
- Клянусь истиной. Если не слыш ал раньше, то рас- с каж у. Суть расс ка зов давно уш едших с тарцев, рас- пла вленным свинц ом вли тая в наши уши, в сл едую- щем...
...На зелен ом луг у, собравшая ряды ю рт белым слит- ком о рда кон тайши.* В одной из них, у топающей в бо рдовых коврах и за воражи вающих глаз разноц вет- ных ки тайских шел ках с м омен та прибытия по здним у тр ом д есят ка каза хов прошло уже не мало времени. За э то время, кр оме за гляды вающих ино гда и и сч еза- ющих уз ко глазых, со сморщенными лицами пр ос то- л юдинов, ни ко го из живых душ не видно. У м ол одо го краси во го б атыра, с ли ком, буд то выр езанным из бе- р езы, прибывше го во гла ве пр едс тавительст ва каза хов для со гласительных пере го воров, на бл юдения за сует- ливыми дви жениями обсл ужи вающей тр ап езу черни, н ач али выз вать тре вогу и беспо койст во.
Достарыңызбен бөлісу: |