Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
| Crossocosmia sericariae шыбыны иесінің коректенет өсімдігінің жапырағына жүмырткасын салады. Осылайша жібек жұлдыз кұртары зақымдалады.
Иесінің денесіне жұмыргкаларын салу. Жас дерпэсіл тері 81 аркылы иесінің денесінің куысына енеді. Бүл топка Parexorista сһеіопіае жұлдызкұртының паразиті Liparis chrysorrhoea жатады. Tipi дернәсілді иесінің денесінде калдыру. Бұл эдіс Dexidae шыбынында орын алады. Иесінің терісінің астында тікелей жұмыртқа салғыштык көмегімен дернэсілдерді калдыру. Бұл мысалы, Dexodes nigripes паразитінде Liparis chrysorrhoea жулдыз кұртында байкалады. Иесінің қозғалу жолдарында тірі дернәсілдерді жапырактарда жэне бұтактарда салу. Дернәсілдер жылжып бара жаткан жұлдызкұртка тіркеліп, оның денелерінің ішіне кіреді. Eupeleteria magnicornis шыбынында,иесінің зақымдануын осындай әдісі байкалады. Вольфаратов шыбыны өзінің дернәсілін жануар мен адамның терісіне тірідей туады, сосын дернэсілдер жаралардьщ, мүрын жэне гайморит куысының, терінің астына барады. Паразиттің иесіне енуінің басқа жолдары. Паразиттер иесінің тері жабыны немесе ауыз аркылы кіретінінен баска белгілі катарлы жағдайлар бар, баска ішек мүшелердің тесіктері аркылы, мыса лы, куысты бөгелек жазда жылкылардың, қойдың мұрнына неме се адамның көзіне жыныс тесігінен тірі дернәсілдерді шығарады. Денете түскен дернәсілдер мүрын куысының түбіне түсіп, шат колтығына жетіп, торша сүйектерді бұзып, тіпті, бас сүйектердің куысына кіреді. Балыктардың куығындағы тіршілік ететін Trichodina инфузорияның кейбір түрлері зэр тесігі арқылы өзінің тіршілік ортасының орнына кіреді. Pollenia rudiq шыбынының дернәсілдері түкым жолының тесігі аркылы жауын қүртының денесіне енеді. Иесіне енуге байланысты әдістерді К.И.Скрябин мен Р.С.Шульц паразиттік қүрттарды геогель- минттер жэне биогельминттер деп бөледі. Геогельминттер тікелей ие болып паразиттерге жауап береді. Биогельминттер инвазияны та- сымалдаушы аралык ие аркылы беріледі. Кейбір жағдайда паразиттер иесінің денесіне форезия деп аталатын тэсілмен жеткізіледі. Форезияға, мысалы, кұстардың мамык жегіші жатады. Мысалы, кара торғайдың Philpterus sturni мамык жегіштер канатының жоктығына карамастан жаңа иелерін үялы кезеңінде жүқтырады. Қосымша таралуына қараторғайдың жэне басқа күстарда түратын Ornithomyia кан сорғыштары.көмек етеді. Ornithomyia-ның жақсы дамыған қанаттары болады жэне 82олардың аркасында бір иесінен екінші иесіне үша алады. ¥ялы кезеңі аякталған соң Ornithomvia денесіне, оның аяғына өзінің жабыскағымен мамык жегіштер тіркеледі. Кейде бір шыбында 8 мамык жегіштер кездеседі. Оеы эдістің аркасында жай қозғалатын мамық жегіштер бір күстан екінші құска тасымалдаушы шыбы- ны аркылы тасымалданады. Dermatobia cyaniventris атты оңгүстік Американың бөгелегі өзінің жүмырткаларын маса мсн ілыбынның кұрсағына жабыстырып кояды (17-сурет). Бірнеше күннен кейін жұмырткаиын ішіндегі дернәсілдер өзінің басы үшымсн жұмыртка қабығының какпағын кетереді. Олар өздерін тасымалдаушылар қашан сүтқоректілерге қонатынын күтіп отырады. Dermatobia дернәсілдері жүмыртқа кабығынан өзінің жа- санды иесінің терісіне түседі де, гүкті фолликулаға кіріп. өзінің да- муымен тері асты іріңді ісіктің пайда болуына әкеледі. Паразиттердің иесінін денесін тастайтын эртүрлі тәсидері. Көптеген жағдайда, әсіресе, ларвальді жағдайда, паразиттер иесінің денесінен аралык иесі соңғы иесімен желінген кезіндс ғана тастай- ды. Ішек паразитінің сыртка шығу тэсілінің бірі - нәжіспен бірге арткы тесік аркылы шығу. Сүліктер, кенелер жэне баска эктопаразиттер иесін денесінен үзіліп түсу аркылы тастайды,. Кейде эктопаразиттер иесіне берік жа- бысып өзінің өліміне дейін оны тастамайды, бірак жаңа ие іздеуде олар иеден босайтын жылжымалы үрпакбереді. Мысалы, паразиттік Copepoda, Cirripedia науплиустары, Monogenoidea дернэсілдері. Көптеген тері асты жэне бүлшыкет паразиті иесі денесінің кабыр- ғаеын бұзып шығады. Кейде бүлар пассив- ті келеді. Myxobolus pfeifferi цисталары каяз балыктардың бұлшық еттерінде үлкен ісіктерді пайда болдырады. Ісік- гер жарылып, сыртка көптеген М\ wobolus- сурет. Форезия көрінісі^ A- Dermatobia cyaniventris бөгелегі; В-шыбынның кұрсак бөліміне салынған бөгелектің Dennatobia- ның жүмырткалары; с-Derma tobia-ның дерносілі; I-жүмыргқалар 83тың споралары шығады. Осы жолмен көптеген М) •xosporidia спора лары да босатылады. Паразиттік тіршілік ететш кұрттар иесінің терісін эр жерін жаруы жолымен сырткы ортаға шығады. Аналыктары тері асты клетчаткада калады, бірак осы жағдайда дернэсілдер еыртка туылуына мүмкіндік береді. Содан соң дернэсілдер эрі карай дамуы үшін суға, одан аралык иесі Cyclops денесіне түсуі керек. Баска ішкілік паразиттер иесі денесінің кабырғаларын белсенді түрде бұзып өтеді. Мысалы, нематода арасында Mermithidae, Gordiacea көптеген шаншарлар мен паразиттік шыбынның дернәсілдері, балыктардың қан тамырлар жүйесіндегі паразит сорғыш Sanguinicola жұмыртқасын тікелей иесінің канына калдырып кояды. Олар өзінің үшбұрыш формасына байланысты желбезекті артериясына және желбезек капиллярларға түсіп, сол жерде тұрып калады. Бұл жерде олардан тікелей канға мирацидия өтеді. Олар белсенді түрде капиллярлардың қабырғасын жэне балыктардың желбезек жапырактарының эпителиін жарып суға түседі. Қансорғыш тасымалдаушылар аркылы берілетін көптеген кан паразиттердің иесінен шығарылуының ерекше тэсілдері бар. Қан паразиттері аралык иесінің денесін бірнеше эдіспен тастайды. Мысалы, кансорғыш жануарлардың ішегіне түскен кан паразиттері арткы тесік аркылы шыға алады. Бұл формаларын омырткасыз иесі болып Ceratophyllus fasciatus егеукұйрык бүргесі болып сана- лады. Неллер (Noller, 1912) бойынша, ішекке түскен трипанозома бүргелері тез арада көбейіп майдаланады. Содан нәжіспен сыртка шығады. Егеукұйрыктар түкті тісімен тазалағанда аузы бүргенің бөліктерімен ластанады жэне өзінің аскорыту жолына трипанозон- ды енгізеді. Оның кабырғасы аркылы талшыктылар егеукұйрыктың қанына түседі. Бұл эдіс контаминативті жүқтыру түрі деп аталады. Трипанозомаларды жұтканнан баска, егеукұйрык бүргелердің өзін жеу барысында контаминативті эдіспен жұктырып алуы мүмкін. Осы кезде паразиттің омырткалы жануарларға жету үшін, омыртқалы иенің денесін тастамауға да болады. Омыртқалы иесінің инокулятивті эдісте жұғынуының жағдайында кан паразиттері омырткасыз иесі ішегінің жиегінен шыкпай ішектердің алдыңғы жағында түрады. Кейде ішектің өсінділерінде, нақты сілекейлі бездерінде жиналып, паразиттің инвазионды кезеңі иесінің қанына гасымалдаушы жақтарына түседі. Кейде инокулятивті жолмен закымданудың алдында қан паразиттерінің аралык иесінде дамудың ішкілік фазасы жүреді. Мысалы, безгек паразиті тасымалдаушы масаның ішегіне түсіп, жыныс процесін жалғастырады. Осы кезде 84пайда болған оокинета,масаның ішек кабырғаларын тесіп сүзеді жэне ооцистаға айналады. Ооцистада пайда болған спорозоиттар дененің куысына гүсіп. кан аркылы сілскей безінс келеді де. сол жер- де белсенді түрде орналасады. Маса адамды шакканда, оның қанына сілекеймен бірге спорозойттар да түседі. Адамның піл ауруын тудыратын Wuchereria bancrofti-тің ересек түрлері адамның лимфа бездерінде тіршілік етсді. Бұл паразиттің аралық иесі каіісоргыш масалар. Маса ауру адамның канын сорған кезде,оның ішегіне канмен біргс микрофиляриялар түседі.Олар ішсктің кабырғасын тесіп, дене куысына өтеді де. өсіп, дамып гемо лимфа ағынымен масаның сілекей бездерінде жиналады. Маса сау адамның канын сорғанда дернэсілдері адамның терісіне, одан лимфа тамырларына өтіп, ересек формасына айналады. Кейбір паразиттер иесінің денесінен зэр шығару жолда- ры аркылы сыртка шығады. Бүл жағдайда бүйректе, куыкта паразиттік тіршілік ететін паразиттер жатады. Мысалы, Trichodina гепісоіа жэне Т.игипагіа балықтарда, Renicolidae кұетардың бүйрегінце,Trichosomoides crassicauda егеукұйрыктың куығында кездеседі. Осындай жолмен кан коссзуі Schistosoma haemotobia- ның ішінде мирацидиялары бар жүмырткалары арнайы тікенектері аркылы иесінің куык кабырғасын тееіп. оның куысына түсіп. несеп- пен бірге сыртка шығады. Иесінін жыныс жүйелерінде тіршілік ететін паразиттер сыртка иесінің жыныс тесігі аркылы шығады. Мысалы, жылкыларда Trypanosoma eguiperdum, адамдарда Trichomonas vaginalis, голотуриялардағы Urospora gonadipertha. Бөгелектердің (Oestridae) дернэсілдері, мысалы. кой неме- се кеңсірік бөгелегінің (Oestrus avis) дернәсілі иесінің танау тесігі аркылы сыртка шығады. 85
жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|