Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
15-сурет. Адамның денесінде Ascaris lumbricoides-тың даму циклі: 1-ауыз; 2-жұтқыншак; 3-өңеш; 4-ішектегі дернэсіл; 5-дернэсілдің ішектің кан тамырына енуі; 6-бауыр;
жүрек; 8-өкпе; 9-дернэсілдіи ішекке оралуы; 10-дернәсілдің ересек түріне айналуы кұрттың, насекомдардың целомында, кантамырларда, майлы де- нелерде жэне баска мүшелерде, мысалы, Urospora, Monocystis, Diplocystis-ц эртүрлерінде кездеседі. Осы грегаринаның ооцистасы баска жолдармен жануарлардың денесінен сыртка шытып. содан соң өзіне тэн иесімен байқаусыз жүтылады. Ішектің кабырғасынан отіп жэне иесінің үлпасына немесе цсломына кіретін ішектегі соңғы ооцистадан спорозоит шытады. Голотурия Chiridota pellucida-m паразиттік тіршілік ететін Urospora тусындағы U. chiridotae түрінің ішектерінің кабыртасынан өтетін особьтардың бір тобы арка-ішек қан-тамырларында гұрып калады да целомға жетпейді, екінші тобы 78целомға барады, бірак соңғы дене бөлімімен кан тамырлардың кабырғасында батып калады. Полихетадағы Maldane особьтар U. maldaneorum мүлдем целомға еніп, толған сұйықтықта жүзіп жүреді. Осы жолмен көптеген мөлшерде эртүрлі кұрттар енеді: бұл күрттардың дернәсілдерінің аралык иесінің бұлшыкеттерінде не месе денелерінің қуысында тыныштык кезеңі болады. Көптеген нематодтардың дернәсілдік кезеңі жэне цестодлардың көпіршікті кезеңдері ішектің кабырғалары аркылы иесінің ұлпасына енеді. Trichinella spiralis өзінің дернәсілдік кезеңінде иесінің ұлпасына ішек аркылы кіреді. жэндіктер арасында иесінің үлпасына ішек аркылы кіретін ішек паразиттер де бар. Кейде иесінің ішіне паразиттердің ену жолдары олардың орна- ласу орнымен аныкталады. Сонымен, кейбір бүйрек паразиті тек қана оң жақ бүйректе кездеседі. Осыдан, Эйсмонт (Eismont, 1936) дернэсілдер немесе жас паразиттер бауырға бүйрек аркылы өту ке- рек деген қорытынды жасады. Бауыр толығымен дененің оң жағында жэне оң жак бүйрекке тығыз жабысып жатады. Эйсмонттың пікірі бойынша, свайниктің дернэсілдері бауырға кан аркылы өтеді, одан эрі канмен оң жак бүйрекке түседі. Екінші ішкі паразиттің үлкен топтары иесінің денесіне жабын аркылы енеді. Соның аркасында кейбір формалары белгілі деңгейге дейін сырткы ортамен байланысы сақталады, баскалары оны мүлдем жоғалтады: біреулері иесінің денесіне өздігінен, ал баскалары жұмырткаларды салуда ата-аналык формада немесе тасымалдаушы жалғастырушының аркасында жүреді. Gastmpoda-ға тэн кұрылымы мен спиральды бакалшағы бар еркін тіршілік ететін моллюскалар туысында, еркін тіршілік ететіндерден, бірнеше эктопаразиттік түрлерді кұрайды. Олар ұзарған тұмсығын иесінің терісіне сұғады. Иесінде тұракты орналаскан баска түрінде аяктары акырындап жойылады, ал тұмсығының айналасында денесдегі сакиналы тер қатпары жалған мантияға айналады. Паразит иесінің денесінің кабырғаларының калыңдығына бүкіл денесімен енеді, паразиттың бакалшактарының арткы бөлігі жэне жалған мантиялардың шеті сыртка шығып тұрады. Келесі өзгергіштік кезең Gasterosiphon туысында байқалады. Ол түгелімен Deima голотурилерінің денелерінің куысында болады. Олар екі жағдайда екі бүлшыкетті түтігі бар капшыктардың түрін көрсетеді. Бір түтік иесінің денесіне енген түмсыкка айналып, сол аркылы моллюска түршелерінің арка ішек тамырына еніп оның 79канымен қоректенеді. Баска түтікше немесе сифон жалған (аяқты) мантияларының шетінің ұзаруына байланысты пайда болады. Түтік теріге қадалып, иесінің жабынының тесігі аркылы сыртқы ортамен қатынасады. Gasterosiphon-jxа бақалшақ мүлдем жоғалып кетеді. Барлық жоғарыда көрсетілген формалардың дернэсілдері жасанды иесінің денесінде сырттан енеді, яғни шығу тегі экзогенді паразит- терге жатады. Өте катты өзгертіске ұшыраған жэне мүлдем иесінің ішіне енгізілген Entocolax, Entococha, Parenteroxenos, Enteroxenos- map. Олар дене куысында тіршілік етеді, түрі ұзын капшык тэрізді жэне өзінің сифоны аркылы иесінін жабынына емес, ол ішегіне тіркелген. Parenteroxenos-K& байланысты моллюскалардың дернәсілі голотурияның ішегіне түседі де, ішектің кабырғасы арқылы оның денесінің қуысына кіреді. Жабын аркылы иесінің канына көптеген кан паразиттері: Haemosporidia, Proplasmoidea, Trypanosornidae, мысалы Wuchereria bancrofti адам денесіне маса шакканда тері аркылы енеді. Филлярия дернэсілдері масаның астыңғы ерніне жиналып, жұка хитинді кабыкты жарып теріге түседі. Осы жерде шағылған жерді колданбай-ак филяриялар дернэсілдері эпителиді бұрғылап канға өтеді. Жоғарыда көрсетілгендей көптеген кан паразиттері канға экзогенді жолы аркылы өтеді, жэне тасымалдаушы көмегімен, тасы- малдаушы болып эртүрлі кансорғыш жануарлар саналады. Қүтыру ауруын коздырғышы Trypanosoma equiperdum бір особыан екінші особьқа жыныс жолының сілемейлі кабаты аркылы жылкыларды өздігінен қашырғанда енеді. Қанды косезулілердің церкариі иесінің жабынына жылдам бұргылана өтеді. Иесіне экзогенді енуде мысалды сорғыштар береді. Сорғыштардың мирацидиясы моллюсканың нэзік жабыны арқылы олардың барлык бауырына немесе жыныс бездеріне енеді. Сол жерде партеногенетикалық үрпағының өмірі өтеді. Жабын аркылы иесінің денелеріне церкарийі балықтарының терісінің астына енеді. Neascus cuticola (16-сурет) N.bmusulicola-бұлшықетке, Hemistomum spathaecum, Tylodelpvs c/avato-балықтардың көзіне, Tetracotyle ardeae - тырнаның терісінің астына енеді. Мирацидия жэне церка- рия эдетте, жануарлардьщ зақымдалмаған жабынына оте тез кіреді. Одан баска көптеген жиі арнаулы ену мүшелері жок нематодтар баска гельминттердің дернэсілдері сияқты эпителиальды ішекке, кан тамырларының жэне баскада клеткалар аркылы өтіп, ішектің 80қабырғасына оңай кіріп, иесінің денесінде миграция жасайды. Паразиттер шығарған ги- алуронидаза клетка аралық заттарды бұзып, соның аркасында паразиттерді жэне олардың токсиндерін сурет. Балыктың денесіндегі метацерка- иесінің ұлпаларына тең- риялар: А-балықтың денесіндегі метацерка- дігіне өтуін қамтамасыз риялар Neascus cuticola; В-қара пигментке етеді. Гиалуронидазамен оралған Neascus cuticola метацеркариясы закымдалған жануарлар- дың ұлпасында тез та- ралған көптеген патогенді бактериялардың инвазиясы байкал- ған. Гиалуронидаза сонымен катар Balantidium соіі жэне Entamoeba hystolytica-да табылған. Олардың трофозойты ішектің, кабырғаларынан дәнекерлі ұлпасының кабатына енеді. Entamoeba hystolytica абцесса күрайтып бауырға енеді. Т.А.Гинецинская (1950) гиалуронидазаны моллюскалардың стилетті церкаридің организмінен тапқан. Ол оны енгізу бездерден шығады деген, насекомдардың хитинін церкарий стилет көмегімен кеседі, ал шығарған секрет гиалуронидаза церкаридің иесінің денесіне тез енуін камтамасыз етеді. Гиалуронидазаға Schistosoma церкарилерінде дамыған гиалуронидазаныц бар болуы мүмкін. Ересек кұрттарда гиалуронидаза табылмаған. Иесіне экзогенді өтуде көп материалдарды насекомдар береді, соның ішінде шан- шарлар. Соның аркасында бір шаншарлар өзініц жұмырткаларын баска жәндіктердің жабынына тіркейді. Мысалы, жүлдызкүртка жұмырткадан шыканнан кейін иесінің денесіне бүрғылана кіруге мүмкіндік береді. Баска шаншарлар ұзын жұмыртқа салғышының көмегімен өзініц кұрбанының денесінің ішіне жұмырткасын салып кояды. Насекомдардьщ тахиналарымен закымдалуы да көп жағдайда экзогенді сипатта болады. Олар шаншарлар тэсілді, бірак өздерімен иесін жұктыру эдістері эртүрлі. Таунзенд (townsend, 1908) тахиналар иесінің зақымдалуын келе«і жолдарын көрсетеді. жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|