мазмұнға форманың сипаты, яғни ағзаның ішкі жэне сырткы байланыстары тэуелді. Сонымен бірге форма да белсенді рөл аткарады - ол мазмүнға кедергі немесе ыкпал ете алады, мазмұнға «көше алады». Өткен заман философтары «форма» жэне «мазмұн» категорияларын эр түрлі түсінді. Мысалы, Аристотель форманы барлык заттардың жетекші, бастауы деп түсінді. Материалдык мазмұн, мысалы, мыстың бір бөлігі, оның айтуынша, пассивті, формасыз. Алайда, мүсінші мыс бөлшегінен мүсін жасап, мазмұнға форма береді. Аристотельдің ойынша форманың белсенділігі осында. Ал Ф. Бэкон форманы кұбылыстарға тэн тұрақты ішкі байланыстар ретінде түсінді. Аристотель мен Бэконның көзкарастары сырттай қарама-қарсы, 137
бірак олар форманы танудағы эр түрлі сатыларды, эр түрлі деңгейлерді білдіреді. Құбылыстардың сырткы формалары мен ішкі формаларында айырмашылык бар екені белгілі. Сырткы форма сезім аркылы кабылдана алады. Ол жүйенің сезіммен кабылдана алатын элементтері арасындағы тұракты, ең бастысы кеңістік катынастарды білдіреді. Дэл осы мағынада біз мүсіннің сыртқы формасы, сәулеттік құрылыстың формасы жэне т.б. туралы айтамыз. Ішкі форма - бул сезімдік қабылдаудан жасырын катынастар, берілген кұрылымның ең маңызды элеменггері мен жай жүйелерін камтитын жэне ерекше тұрактылығымен сипатталатын катынастар. «Форма» өзінің бұл мағынасында маңызды философиялык категория болып табылатын «заң» ұғьгмына жаісындайды. Бэкон ғылымның максаты - форманы тану дегенде істің осы жагына меңзеген еді. Философия мен ғылымдағы маңызды түсініктің бірі «объективті заң» ұғымы болып табылады. Объективті зандар адамның санасы мен еркінен тыс катынастар, байланыстар болып табылады жэне олар