П. И. Пидкасистый а у д а р ғ а н д а р
III бөлім. Тәрбие теориясы
жүктеу/скачать 13,11 Mb. Pdf көрінісі
|
дидактика кытап 2
- Бұл бет үшін навигация:
- Екінші тәрбие үстанымы - торбиенің қойылған мақсатын ескере отырып, тәрбие үрдісінің табиғатынан шыққан - субъектілік үстанымы.
| III бөлім. Тәрбие теориясы
277 (қараңыз: Фромм Э. Революция надежды. В кн: Психоанализ и этика. - М., 1993.). Бүл уакытта адаммен болып жатқан оқиға оның өмірінің мазмүнын күрайды және ол үшін өте маңызды болады. Бағалы қатынасқа бағытталған үстанымның орындалу шарты ретінде оқытушының философиялык және психологиялық дайындықтары жэне жеке түлғаның «болу» үстанымы маңызды рөл атқарады. Бүл әлемнің заттылығына көрінбей түрған қатынасты білу дәлел, дәлелден оқиғаны, оқиғадан - заңды- лықты, заңдылықтан өмір негізін көруге мүмкіндік береді. Педагогика кеңістігінің әлем кеңістігінен ерекшелігі сол, ол әрқашан мейі- рімділікке, шындыққа, сүлулыққа үйретеді. Бірақ балалардан әлем кеңістігінде болып жатқан зүлымдықты, жалғанды, бүзақылықты жасыруға болмайды. Оқытушының көмегі арқылы оқушылар мейірімділік, шындық, сүлулық мек- тебінен өтеді, бірақ бүл олардың талғамдары алдын ала анықталып койған деген сөз емес. Жеке өмірге алғаш кадам басқанда, олар өздері жоспарланған тағдырларының негізінде талғам жасайды. Дүрыс талғам жасау үшін оқытушы екінші тәрбиелеу үстанымын қолданады. Екінші тәрбие үстанымы - торбиенің қойылған мақсатын ескере отырып, тәрбие үрдісінің табиғатынан шыққан - субъектілік үстанымы. Осы үстанымға сүйене отырып оқытушы барынша баланың «жеке бір түлға» екенін түсіндіріп, басқа адамдармен, оның әлемнің түрлілігімен байланысы, өз іс әрекеті туралы ойлау, іс-әрекетінің қалай аяқталатынын өз тағдыры және басқа адамдар үшін болжауының, өзін білімді, жан-жақты ретінде санай алу дағдысының дамуына көмектеседі. Бүл үстаным қайта қарау арқылы оқытушының бала санасында үлгі бойынша жүзеге асырылады («мысалы», «үлгі» - ) «Егер сен... - онда саған», «Егер сен... онда барлығына». Адамзаттың іс әрекетінің қоршаған ортамен берік байланысы, мінез-қүлық пен іс-орекеттің өмір ағынына әсері ашылады. Бүны біз күнделікті істелінетін әрекетте көреміз, топтык ойлауда, баламен жеке сөйлескенде, туынды шығармаларға көңіл бөлгенде және белгілі бір уақыт ішіндегі немесе осы кездегі өз өміріндегі ойларыңның және қиыншылықтарыңның нәтижесі сияқты тең бөлінген озара заттық іс-әрекеттерде байқаймыз. Өмірдің өр кезі бізге жақсы адам болуға және де лайықты немесе лайықты емес омір сүруді таңдауға мүмкіншілік береді. Біз бүл мүмкіншілікті пайда- ланамыз немесе пайдаланбаймыз. Біз сагат сайын таңдау жасаймыз, содан кейін осы талгамымыз арқылы омірден барлыгын'аламыз, не ойланбай істеген әрекегіміз үшін жауап береміз. (Қараңыз: Франк В. Человек в поисках смысла. - М., 1993). Бала үшін біз таңдау жасай алмаймыз, бірақ оларды дүрыс тандау жасауға үйрету - оқытушының міндеті. Субъектілікті болдырудың жалпы тәсілі - тәрбиеге диалогтық сипаттың берілуі. Адам басқа адаммен сойлескенде, айтысқанда адамның кісілігі ашылады. Бүл жерде кіммен сойлесіп отырғаның жазушы ма, оқытушы ма, музыкант па, қонақ па, тілші ме, мектеп мүгалімі ме, досың, не досыңның өжесі ме, кітаптың басты кейіпкері ме маңызды емес. Бала басқа біреумен араласу арқылы, ол озін ең алдымен озіне гана корсетеді. Бала озінің «жеке түлга» екенін «басқа түлгамен» қарым-қатынасқа түскенде гана біледі. Ол қуыршақпен сойлесуі мүмкін: оган жай гана барып, қүлагына оз окінішін айтуы мүмкін: «Білесің бе, мен мына тапсырманы шеше алмай жатырмын |