Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»
Жүрек-қантамыр жүйесіне әсері
жүктеу/скачать 34,93 Mb. Pdf көрінісі
|
Бишаева Дене шынықтыру
| Жүрек-қантамыр жүйесіне әсері.
С.П. Боткин жүрек-қан - тамырлар жүйесінің ауруларын емдеу үшін дене жаттығулары - на аса мән береді. Алдын-алуда және емдеуде «таза ауа және оңтайлы қозғалыстар өмір сүру, табысқа жету жағдайын жасай - ды». Жүректің ауыр органикалық ауытқуларын, жүрек бұлшық еттерін әлсірететін емсіз созылмалы ауруларды қоспағанда, ауруы бар жүректің өзі дене жаттығулары арқылы өз қызметін дәстүрлі медицина дәрі-дәрмектері сияқты қалыпқа түсіре ала - ды. Бұлшықет қызметіне әсер ететін ең басты жүйе – жүрек-қан - тамырлар жүйесі. Рационалды таңдап алынған физикалық жүк - темеге жауап ретінде өзгере отырып компенсация қалыбына түседі, содан соң толықтай қалыпқа келеді. Дене жаттығулары дұрыс іріктелген кезде денсаулық жағдайында ауытқу бар адамдарда жүрекке қан апаратын та - мырға қанның құйылуы күшейеді, капиллярлар қызметі жақса - рады, қышқылдану-қалыпқа түсу үдерістері белсенді жүреді, осылардың есебінен жүрек бұлшықетінің жасушалық қоректе - ну жақсарады. Дене тәрбиесі жүктемесі оңтайлы болған жағдайда жүрек жұмысы жақсара бастайды: ол кеңейеді және жеке жиырылу - лардың күшін арттырады. Егер осындай жүктеме жиі қайталанатын болса, миокард қабырғалары бұлшықет тіндері массасының артуы есебінен қалыңдайды. Бұл жағдайда тіндер беріктеу бола бастайды. Миокардтың шынығуы оның жиырылғаш қызметін арттырады 207 АРНАЙЫ БӨЛІМ СТУДЕНТ - ТЕРІНІҢ ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ және жүректің бірқалыпты үнемді қызметіне әкеледі: жиырылу сирек бола бастайды, ал диастола үлкейеді. Жүректің тынығуы - на көп уақыт бөлінеді, ал оның барлық жұмысы соғу көлемінің артуы, жиырылу кезінде шығаратын қан көлемі нәтижесінде іске асады. Физикалық жүктемені қатаң түрде мөлшермен жасау қажет. Себебі шама - дан көп мөлшер аз шыныққан адамдардың жүрек қызметін нашарлатады және оның жұмысқа қабілеттілігін азайтуға әкеліп соқтырады. Жүрек-қатанмырлар жүйесі патологиясында дене жаттығу - ларының әсер ету механизмінде ьамыр қанағымы маңызды қыз - мет атқарады. Бұлшықеттер босаңсуы кезінде қанның құйылуы олардың жиырылуы кезіндегі қайта тартылуымен алмасып оты - рады. Терең демалғанда көкірек қуысында теріс қысым күшей - еді және жүректің жұмысына жақсы жағдай жасалады. Буын - дардағы қозғалыс та тамырдағы қан ағысын жылдамдатады. Жылдам циркуляциялық қанның мөлшерінің ұлғаюы нәти - жесінде бауырдағы, бүйректегі, өкпедегі тоқырау құбылыстары азаяды. Дене жаттығулары капиллярлық жүйені белсендендіру қызметін атқарады. Қанайналым үдерісіне толықтай қатыспаған төмен түскен капиллярлардың ені ұлғайып, олар үлкен жылдам - дықпен үлкен мөлшерде қан өткізеді. Жүрек бұлшықеттеріндегі алмасу үдерістері айтарлықтай маңызды рөл атқарады. Жүктемені өсіре отырып жасалған бір жарым айлық шынығудан кейін миокардта рибонуклеин қышқылы 75%-ға, дезоксирибонуклеин қышқылы – 18%-ға ар - татыны белгілі болған. Нуклеин қышқылдары синтезінің өсуі шынығуға және құрылымдардың тозып кетуінің алдын алуға, сондай-ақ зиянды факторларға қарсы ағзаның тұрақтылығына әсер етеді. Дене жаттығуларын орындау кезінде капилляр жүйесі қа - нынан оттегі, барлық қоректік заттар өтуі жеңілдейді. Жасуша - лық алмасу кезінде көмірқышқыл газының жасушадан қанағы - мына өтуі болады. 208 АРНАЙЫ БӨЛІМ СТУДЕНТ - ТЕРІНІҢ ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ Сәйкесінше жүйелі түрде физикалық дене тәрбиесімен ай - налысу тіндік алмасуды белсендендіріп, қанайналым аппара - ты жұмысын жеңілдетеді. Шынықпаған адамдармен салысты - рғанда шыныққан адамдардың стандартты дене жүктемесінен кейінгі пульсы мен артериалды қанқысымының көтерілуі төмендейді. Жүрек-қантамырлары ауруларын алдын-алу және емдеу үшін дұрыс тыныс алу маңызды рөл атқарады. Сол себепті сабақтың басында тыныс алу жат - тығуларын қосу қажет. Адамның қызметтік жағдайына сәйкес дене жаттығулары физиологиялық механизмін іске асырады және жүрек-қантамы - рлары жүйесінің жұмысқа қабілеттілігін арттырады. Сыртқы тыныс алуға әсері. Тыныс алу жүйесі аурулары - ның кең таралған түрлеріне созылмалы пневмония, созылмалы бронхит, пневмосклероз, бронх демікпесі. Тыныс алу жаттығулар немесе тыныс алу гимнастикасы ағ - заға өте пайдалы. Үндістер және көптеген шығыс елдері денса - улықы нығайтуға тыныс алу жаттығулары аса маңызды екеніне мән берген. Олар ауа өмірлік күш беруші деп тұжырымдаған. Бұлшықет жұмысы кезінде тыныс алу жүйесі қызметінің мүмкіндігі ашылады. Арнайы тыныс алу жаттығулары әсерінен қосымша капилляр жүйе альвеол ашылады, өкпедегі алмасу үдерістері жақсарады, ал ол склероздың алдын-алады. Тыныс алу жаттығулары қақырықты түсіруге негіз болады. Кез-келген дене жұмысы энергияны қажет етеді. Қышқыл - дану үдерістерін белсендендіру мөлшеріне қарай оттегінің қажеттілігі де өседі. Оттегінің қажеттілігі бірінші кезекте оны қанағаттандыратын сыртқы тыныс алу аппараты мен қанайна - лымға үлкен күш түсіреді. Дене жаттығуларын орындау кезінде сыртқы тыныс алу бұлшықет қызметінің жылдамдығы мен сипатына қарай ыңғай - ланады. Көкірек қуысы мен көкеттің тыныс алу қозғалыстары - на сәйкес қозғалыс фазасы тыныс алу рефлекстерін туғызады. Ұдайы жаттығулар өкпенің толықтай үнемді жұмыс жасуын 209 АРНАЙЫ БӨЛІМ СТУДЕНТ - ТЕРІНІҢ ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ қамтамасыз етеді. Дене жаттығуларына бейімделу тыныс алуды тереңдетеді, оны ритмикалық етеді, газ алмасуды жақсартады, оттегіні қолдану коэффициентін үлкейтеді, қанның оттегімен байытылуын қамтамасыз етеді. Тыныс алу жүйесінің созылмалы ауруларынан пайда болған өзгерістер тыныс алу бұлшықеттерін және бронх жолдарын әлсіретеді. Дене жаттығуларымен жүйелі айналысу тыныс алу бұлшықеттерін күшейтеді. Бронхы ұлғаяды ауаның толықтай өңделуіне жалпы өкпе вентеляциясын жақсартады. Дене жат - тығулары көкірек қуысының экскурсиясын кеңейтеді, дем алу мен дем шығару кезіндегі өлшенген көкіректегі айналым Жат - тығу жасамайтын адамдарда орта есеппен 5-7 см, ал физикалық даярланған жастарда бұл 10-15 см-ге дейін жетеді. Асқорыту қызметіне әсері. Асқазан-ішек жолдарының мына - дай аурулары жиі кездеседі: созылмалы гастрит, асқазан жарасы, 12 елі ішектің ауруы, холецистит, созылмалы колит, гастроптоз. Дене жаттығулары асқорыту үдерістерінің барлығына әсер етеді. Дене жүктемесі арқылы мақсатты түрде асқорыту жүй - есінің тірек-қимыл және секреторлы қызметіне әсер етуге бола - ды. Бұл асқазан-ішек жолдары ауруларын алдын-алудың балама тәсілі болып саналады. Дене жаттығуларын жасау үдерісінде асқазанның қозғалыс қызметі өзгерістерінің екі фазалы сипатын айтып өту керек. Жиырылудың бастапқы жұмысында ол ұлғаяды, ал шаршау мөлшеріне қарай әлсірейді. Асқазан гиперсекрециясы кезінде дене жаттығуларын баяу және бірқалыпты темппен орындай отырып, асқазан-ішек жолдары қызметін қалыпқа түсіруге бола - ды. Асқазан гиперсекрециясы кезінде жүйке жүйесін сергітетін эмоционалды қозғалыстар жасаған оң әсерін тигізеді. Дене жаттығулары іштің бұлшықеттерін қатайтады. Бұл кез - де ішкі қысым көтеріледі, соған сәйкес асқазанның моторлық қызметі жақсарады. Дене жаттығулары нәтижесінде бауырдың өт бөлу қызметі қалыпқа түседі. Асқазан үсті темірінің қызметі жақсара түседі. 210 АРНАЙЫ БӨЛІМ СТУДЕНТ - ТЕРІНІҢ ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ Іштегі және кіші жабастағы қанайналым белсенді жүреді. Дә - некерлеу үдерістері мен тұрып қалу құбылыстарының алдын алады. Асқорыту үдерісін жақсартуға бағытталған сабақты өткізу әдісінің ерекшелігі – жатқан қалыпта орындалатын, тізені тірек ете отырып дененің және іштің бұлшықеттеріне арналған ар - найы жаттығуларды, дененің бұлшықеттеріне арналған қозға - лыстар жүкемесін іш тығыршықатарына қарай бағыттап қол - дану. жүктеу/скачать 34,93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|