Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

211
АРНАЙЫ 
БӨЛІМ
СТУДЕНТ
-
ТЕРІНІҢ  ДЕНЕ 
ТӘРБИЕСІ
Бұлшықеттердегі  химиялық  үдерістер  физикалық  жағынан 
шыныққан адамдарда белсендірек жүреді. 
ОДА қатайту үшін жасалатын түзету жатығулары: бұлшықет 
корсетін  нығайтады,  буындардың  қимылсыз  қалуын  алдын 
алады.  Жалпақтабандылық  кезінде  арнайы  жаттығулар  бұл
-
шықет-байланыс аппартын күшейтеді, табанның тірек қызметін 
жақсартады.
Жүйелі  жаттығулар  бұлшықеттің  ұзындығының  ұлғаюы 
есебінен емес, бұлшықет тіндерінің қалыңдауынан өсуді қамта
-
масыз етеді.
Бұлшықеттердің  мықтылығы  олардың  қалыңдығынан  ғана 
емес,  ЦНС-тен  бұлшықеттерге  түсетін  жүйке  импульстары 
күшіне де байланысты. Салыстырмалы т үрде дене жаттығуымен 
айналыспайтын адамға қарағанда ұдайы дене жаттығуларымен 
айналысатын адамның жүйке импульсы бұлшықеттердің үлкен 
күшпен жиырылуына негіз болады. 
Бұлшықеттердің  дене  жаттығуларынан  болатын  тағы  бір 
ерекшелігі – олардың соқылыңқы болуы күшейеді. Әсіресе бұл 
буындардың,  дененің  қозғалысы  жоғалған  ұзақ  уақыт  бір  қа
-
лыпта  отыратын  адамдарға  маңызды.  Бұл  мүсіннің  дұрыс  бо
-
луына кедергі жасайды. Буындардың аз қозғалуы, қисық дене 
жиі кездеседі. Ол жеке бұлшықеттер тобының созылыңқылығы 
жойылудың, бұлшықет тонусының реттеілгі бұзылуының нәти
-
жесінде болады. Бұлшықеттер жақсы созылады және кез келген 
жаста созылуға бейім болады.
Дене  жаттығулары  әсерінен  бұлшықеттер  тек  созылыңқы 
емес,  берік  бола  бастайды.  Беріктік  деп  отырғанымыз,  бұл
-
шықет жасушаларының протоплазмасы мен жасушаралық бай
-
ланыстырушы тіннің ұлғаюы, бұлшықет тонусының жағдайы.
Жүйке жүйесі іске қосылған кезде әсіресе дене жаттығула
-
рынан кейін жалпы тонустың көтерілуі орын алады. Шаршаған 
кезде бұлшықет тонусы төмендейді. Бұлшықет тонусы реттілі
-
гі  ОЖЖ-да іске асатын болғандықтан, барлық кездегі тонустың 
төмендеуі оның шаршағандығы білдіреді. Бұл шаршауды дене 
жаттығулары арқылы реттеуге болады.

212
АРНАЙЫ 
БӨЛІМ
СТУДЕНТ
-
ТЕРІНІҢ  ДЕНЕ 
ТӘРБИЕСІ
Дене  жаттығулары  әсерінен  бұлщықеттердің  қоректенуі, 
қанайналымы жасқарады. Дене жаттығулары кезінде капилляр
-
лар тек ұлғайып қана қоймай, олардың саны да артады. 
Зат  алмасуға  әсері.  Зат  алмасудың  бұзылуы  қант  диабеті, 
май  басу  арқылы  көрінеді.  Осы  аурулар  жағдайындағы  дене 
жаттығуларының  физиологиялық  әсері  тіндік  алмасуға  және 
ағзаның жалпы нығаюына бағытталады. 
Қант диабетінде дене жүктемесін айқын көрінетін мөлшер
-
мен  жасаған  дұрыс,  бірақ  шаршау  тудырмау  қажет.  Аздаған 
жүктеме қанттың тіндермен утилизация болуына, инсулиннің 
күшеюіне мүмкіндік береді. Шамадан тыс жүктеме, керісінше, 
қандағы қанттың мөлшерін ұлғайтып жіберуі мүмкін. Май ба
-
суда қанайналымның әсер ету факторлары төмендеп, жүректің 
жұмысын қиындатады. Белсенді қозғалыс режимі жалпы жұ
-
мысқа қабілеттілікті арттырып,  тіндерге оттегіні көбірек жет
-
кізеді,  ферменттердің  әсерін  күшейтеді.  Осының  салдарынан 
тіндер мен бауырдағы майдың негізгі массасы төмендейді.
Жүйелі дене жаттығулары әсерінен тіндік алмасу жақсара
-
ды, себебі бұлшықетке оттегіге және қоректік заттарға бай көп 
қан мөлшері құйылады. 
Дене  жаттығулары  әсерінен  бұлшықеттерде  энергетика
-
лық  заттар  жиналады  және  олардың  шығыны  шынықпаған 
адамдарға қарағанда аз болады.
Одан  басқа  дене  жаттығулары  суық  тию  ауруларының  ал
-
дын алудың тамаша тәсілі болып саналады. Себебі бүйрекүсті 
гормандарының бөлінуіне реттейді, ағзаның суық тиюге қарсы 
күшін арттырады.
Осылайша дене жаттығулары ағзаға көптеген әсерін тигізеді. Дене жат
-
тығулары түрлі физикалық реакцияларды жеделдететін, барлық органдар 
мен органдар жүйесінің  қызметін белсендендіретін мехнизм болып сана
-
лады.
Кері байланыс қағидасы бойынша бұлшықеттің жиырылуы 
жүйке-бұлшықет жүйесіндегі, қанайналым тыныс алу, бөліну, 
зат  алмасу  жүйелерінде  физиологиялық  үдерістерді  жетіл
-
діреді. Сондай-ақ қоршаған ортаның зиянды факторларына тө
-

213
АРНАЙЫ 
БӨЛІМ
СТУДЕНТ
-
ТЕРІНІҢ  ДЕНЕ 
ТӘРБИЕСІ
теп беру  қасиетін жоғарылатады. 
Дене  жаттығуларын  жүйелі  түрде  орындау  өзгеріске  ұшы
-
рақан  функцияларды  ретке  келтіреді,  түрлі  аурулардың  алдын 
алады,  қоршаған  ортаға  бейімделуін  арттырады,  ағзаның  ре
-
зервтік мүмкіндігін көтереді. 
Дене жаттығулары адам СӨС сақатағанда ғана тиімді бола
-
тынын ескеру керек. Дене белсенділігі, тамақтану, ұйқы уақыты, 
демалыс уақыты ағзаға байланысты.

жүктеу/скачать 34,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: