Байланысты: Қазақтардың рухани әлемі әл-Фарабиден Абайға дейін
3 Әлемнің рухани-адамгершілік тәжірибесі: қазақ хандығы кезеңінің қалыптасуы (X V –X VIII ғғ.) 141
көпшілігі жауынгерлікпен бірге жаугершіліктің ащы-тұщы дәмін
қолбасшы болып татты деуге болады. Мысалы, Доспамбет сын-
ды жыраулар ел тәуелсіздігі жолында ерлік мұраттарды бірінші
орынға қоя отырып:
Екі арыстап жау шапса, Қан жусандай егілсе, Аққан судай төгілсе, Бетегелі Сарыарқаның бойында Соғысып өлген өкінбес! [14, 37 б.] – деп жауға қарсы жорықта жор-
туылдап жүріп өшпес, жалынды жолдар қалдырса, Ақтамберді жы-
рау атақты «Күлдір-күлдір кісінетіп, күреңді мінер ме екеміз?!» атты
толғауында өзінің топ бастаған қолбасшы екенін:
Құлаты тауға қол салып, Садақтың оғын мол салып, Бетпақтың ен бір шөлінен Төтелеп жүріп жол салып, Қолды бір бастар ма екеміз? ! [13, 48 б.] – деп екпіндей жырла-
ды. Әрине, Хандық дәуір күрессіз күн өтпейтін мазасыз заман
болғандықтан да ұдайы ат жалында жүріп жорықпен күн өткізу – сол
заманның өмір сүру салты болатын. Тіпті, бұдан бір ғасыр өткеннен
кейін де елдің жарқын өмірі жолындағы соғыс жырларының үлгісі
Махамбеттің:
Беркініп садақ асынбай, Біртіндеп жауды қашырмай, Білтеліге доп салмай, Қорамсаққа қол салмай, Қозы жауырын оқ алмай, Атқан оғы жоғалмай, ...Ерлердің ісі бітер ме?! [13, 88 б.] – деп келетін өр рұхты,
жалынды жырларында жалғасын тауып жатты. Осыдан көріп
отырғанымыздай, Доспамбет, Ақтамберді, Махамбет т. б. сынды по-
эзия өкілдерінің шығармашылығында жеке басының жайын ғана
күйттемейтін, керісінше ерлік пен елдік мұраларды бірінші орынға
қоятын автопсихологиялық кейіпкер бейнесінің сомдалуы үрдіске
айналды.
Бұқарашыл жыраулық поэзия халықтың ұлылық үрдісін тал-
ғаммен таныта отырып, ұлт негізінің шынайылығын, жақсы мен
жаман жақтарын қалт жібермей қадағалап көрсететін бірден бір
құрал болды. Жыраулар өз заманының асқаралы биігіне айналған