Байланысты: Қазақтардың рухани әлемі әл-Фарабиден Абайға дейін
Қазақтардың рухани әлемі: әл-Фарабиден Абайға дейін В.П. Юдиннің [17], Ю.А. Зуевтің [18], М.Х. Әбусейітованың жә-
не Ж.Б. Абылхожиннің [19] (әсіресе «қазақ» этнонимінің этимоло-
гиясына қатысты) іргелі тарихи зерттеулерінде дәстүрлі қоғамның
дамуының, түркілік дүниепайымның және өмір барысының
көп-теген негізгі мәселелері қарастырылған. Ж.М. Әбділдин мен
Р.Ж. Әбілдина өздерінің «Ш. Уәлиханов – ұлы ғалым және ой-
шыл» және «Абай – ұлы ойшыл және қазақ рухани мәдениетінің
шыңы» атты еңбектіренде ойшылдардың рухани мұраны зерттеу-
дегі әдіснамасы мәселелерін зерттейді. Авторлар тарихи болмысты
мәнді, тұтас, нақты және жан-жақты зерттеу маңыздылығын атап
көрсетеді [20]. Еліміздің тарихшылары тарихи дәуірлерді зерттеу мен
ғылыми пайымдау барысында заманауи тәуелсіз Қазақстанның рух-
ни-саяси және ұлттық мүддесімен қатар тарихи және гуманитарлық
ғылымның даму логикасынан туындаған жаңа әдіснамалық және
құндылықтық-мағыналық бағдарлардың маңыздылығын атап өтеді
[21, 3–6 бб].
Этнос және этнобірегейлік, ұлт және ұлтшылдық, номадология
және ұлттардың рухани мәдениеті мәселесі бойынша теориялық
әзірлемелер Ә.Н. Нысанбаев және М.С. Шайкемелев [22], М.С. Орын-
беков [23], М.З. Изотов және З.Н. Сәрсенбаева [24] Ғ.Т. Телебаев [25]
сияқты көптеген отандық ғалымдардың және британдық антрополог
Э. Геллнер [26], ресейлік номадолог Н.Н. Крадин [27], америкаліық
антрополог А.М. Хазанов [28] сияқты шетелдік ғалымдардың
еңбектерінде кезігеді .
Тәуелсіздік кезеңнің көптеген зерттеулерінде қазақстандық ға-
лымдар дәстүрлі қазақи дүниеге деген қатынастың (мифтер, фоль-
клор, эпос, аңыздар және т. б.) теориялық-дүниетанымдық аясына
ғана емес, жыраулардың, билердің, ақындардың өмірлік мәні бар
және дүниетанымдық ізденістеріне де назар аудара бастады. Осы
ізденіс жұмыстарында қазақтардың жоғары материалдық және ру-
хани мәдениетінің болғандығы жайлы жазылуы кездейсоқ емес:
«Біздің тек материалдық емес, сонымен қатар ең бастысы жоғары
көркем ауызша және жазба мәдениеті, бай фольклор, эпос, жарқын
музыкалық, поэтикалық және философиялық мұра сияқты рухани
мәдениетіміз де бар» [13, 5 б.].
Қазақ рухани өмірінің жарқын көрінісі мақал-мәтелдер болып
табылады. Бірнеше ғасырлар бұрын пайда болған, даналық сүзгісінен
өткен қазақ мақал-мәтелдері, аңыздар, мен ертегілер бүгінде өз
мәнісін жоғалта қоймаған. Қанатты сөздер, мақал-мәтелдер аңыз-
әңгімелердің, әндердің, айтыс пен толғаулардың мазмұнына берік
кірді. Мақал-мәтелдер тек қуаныш пен қайғыны, халықтың даналы-