М. З. Изотов философия ғылымдарының докторы, доцент
Қазақ халқының рухани әлемі қалыптасуының тарихи контексі
жүктеу/скачать 3,01 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақтардың рухани әлемі әл-Фарабиден Абайға дейін
| 2 Қазақ халқының рухани әлемі қалыптасуының тарихи контексі:
түркілік рухани дәстүр 91 рухани құндылықтар отбасы, ру, этнос мүшелері арасындағы қа- тынастарда үйлесімділікке әкеледі. Адамның барлық қоғамдық және жеке өміріне енген руха- ни білім ретінде түрлі дәстүрлі түсініктер, мінез-құлық ережесі, тәртіп пен әдептілік, иерархия болады. Қай халықтың болмасын мәдениетінің маңызды белгісі әйелдің қоғамдағы орны болып табы- лады. Түркі халықтарының мәдениетінде әйелге, анаға деген құрмет көрсету дәстүрі өте күшті. Көне дәстүр бойынша бала киіз үйге кіргенде алдымен анасы- на, содан кейін әкесіне бас иіп, құрмет көрсеткен. Көне заң бойынша әйелге қорлық көрсету Отанды сатумен бір деңгейде қаралған және өлім жазасы кесілген. Әйел дәстүрлі түрде қоғам өміріне белсенді араласқан және кең құқыққа ие болған, әйел құрылтайға қатысуға құқылы болған, тіпті әскери мәселелерді шешуге де қатысуға құқығы болған. Ертеден келе жатқан қазақ халқы мәдениетінің негізгі құн- дылықтарының бірі табиғатқа деген махаббат пен құрмет болып табылады. Түркі халықтарының философиясы мен дінінде адам- ды табиғаттың қожайыны ретінде түсіну болмаған. Оларға универ- сум, өмір бұлағы ретінде қарастырылған табиғатты қорлауға тиым салынған. Бұл түркілік ділдің әмбебап негіздері оның халықтың са- насында өмір сүріп, адамдардың өмірін толықтырушы болып табы- латыны айтылады. Әдебиеттер 1. Григорян С.Н. Из истории философии Средней Азии и Ирана (VII– ХІІ вв.). – М., 1960. – 155 с. 2. Юсуф Баласагунский . Благодатное знание, перевод С. Иванова. – М., 1983. – 518 с. 3. Абдушукур Мухамедимин . История уйгурской философии. (на уйг. яз.). – Урумчи, 1997. – 407 с. 4. Современный философский словарь / Под ред. д.ф.н., проф. В.Е. Ке- мерова. – 1996. – 608 с. 5. Нысанбаев А., Сарсенбаева З. О традиционной этике казахов. – Алматы: Институт философии МН-АН РК, 1997. – 20 с. 6. Каzакturlerinin Felsefesi. Prof. Nisanbayev. – Аnкаrа, 2002. – 143 b. 7. Нысанбаев А . Философия взаимопонимания. – Алматы: Қазақ энци- клопедиясы, 2001. – 154–155 бб. 8. Үизиfhаз һаjib Киtadgubilik. Міllәtlәг пәхгіуаtі. – Веjіп. 1984. – 1368 b. 9. Дж. С. Тримингэм . Суфийские ордены в исламе. – М.: Наука, 1989. – 328 с. 10. Нысанбаев Ә . Қазақ философиясы. – Тегеран, 2002. – 147 б. |