Ж. О. Жылбаев Бас редактордың орынбасары
жүктеу/скачать 4,3 Mb. Pdf көрінісі
|
| Оқу
жылдамдығын бағалау бойынша ұсынымдамалар Мәтінді оқыған соң әр оқушыға толтырылатын кестеде тексерудің өлшем нәтижелері көрсетілген. Параметрлер өлшемі: Оқу тәсілі (оқу барысында анықта- лады). Оқу қарқыны (1 минутта оқу мәтінін оқыған соң анықталады). Оқудың дұрыстығы (оқу барысын- да анықталады). Мәнерлеп оқу (оқу барысында анықталады). Түсініп оқу (оқылған мәтін маз- мұны бойынша әңгімелесу бары- сында анықталады). Оқу жылдамдығын тексеру бары- сында кестеге әр оқушының оқу дағдысы нәтижелерінің тұсына қосу (+) немесе басқа белгі қою қажет. Оқу қарқыны 1 минутта оқылған сөздердің санымен анықталады. Дұрыс оқу – оқылатын мәтін маз- мұнын бұзбай, қатесіз оқу. Оқушы- лардың мәтінді оқу барысында жиі кездесетін қателердің тобы қатарына: – дыбыстарды бұзып, дұрыс айтпау: – әріпті, сөзді, буындарды, жолдарды тастап кету; – оқу бірліктерінің орнын ауыстыру (әріп, буын, сөз); – оқу бірліктері элементтерін еркін орналастыру ; – бір оқу бірліктерін басқа оқу бірліктерімен алмастыру; – қайталаулардың болуы (буын және сөз); – әдеби сөйлеу нормаларын бұзу; – сөздің лексикалық мағынасын түсінбегендіктен және сөйлеу норма- ларын білмегендіктен жіберілетін орфоэпиялық қателіктер (екпінді дұрыс қоймау ); – «орфографиялық оқумен» бай- ланысты қателіктер, яғни оқу кезінде қалай жазылып тұрса дәл солай оқу қателігі. Оқу нәтижелері жазылатын кес- теде дұрыс оқу бағаланады: егер оқушы қатесіз дұрыс оқыса (кестеде көрсетілген қателерсіз), онда баған- ға белгі қойылады, ал егер қате жіберілсе де оған белгі қойылады. 75 Мәтінді мәнерлеп оқу дұрыс, түсініп оқу және эмоциональды оқу (қажет жағдайда). Осылай мәнерлеп оқу мәтін материалының мағынасын түсінуге, оқушылардың бойында сөйлеу мәдениетіне қатыс- ты дағдылардың қалыптасуына мүм- кіндік береді. Бұл минимум келесі компоненттерден тұрады: дауыстың үні, дауыс күші, айту қарқыны, дауыс ырғағы, сөйлеу қарқыны (жылдамдату және баяулату), кідірістер (тоқтау, сөйлеу үзілісі), үннің сазы (дауысты көтеру және төмендету), логикалық және синтагматикалық екпін. Бар- лық екпіннің, мәнерлеп оқу және сөйлеудің құралдары жалпы оқу тех- никасына-сөйлеу мақамына, дем алу- ына, орфоэпиялық дұрыс айтуына сүйенеді. Мәнерлеп оқуды бағалауда сөйлеу екпіні, логикалық екпін мен паузаны дұрыс қоюына мән беріледі. Мұғалім кемшіліктерді шығарып, оны ескермейді: – екі рет не одан да көп екпінді дұрыс қоймау; – дауыстап оқығанда сөздің қар- қыны мен нақтылығын, мағыналық паузаларды бұзып айту; – уақыт ішінде оқылған мәтінді түсіну, белгіленген мөлшерден асып кету; – шығарманың негізгі ойын тұжырымдауда жіберілген қателіктер; – мәнерлеп оқу құралдарын қолдануда мақсатқа сәйкессіздік, кейіпкердің мінезін берудегі мәнер- леп оқу кемшіліктері. Оқылған ақпараттың басым бөлігін түсініп оқу, қолданыстағы тура және ауыспалы мағынасын түсіну; жекелеген сөйлемдерді және олардың бір-бірімен байланысын түсіну; мәтін бөліктерінің ішкі ма- ғынасын түсіну, жалпы мәтіннің мағынасын түсіну. Оқылған мәтінді түсінуін бағалау үшін мұғалімге оқушылар түсінгенін білдіретін сұрақтар бойынша жауап береді: – көптеген сөздердің білдіретін мағынасы, олардың мәтінде тура және ауыспалы мәнде қолданылуы; – мәтін құрамына енетін әрбір сөйлемнің мағынасы, ол сөйлемдер- дің өзара мағыналық байланысын түсіндіру ; – пән бойынша мәтіннің жеке бөліктерінің мазмұны (абзацтар, эпи- зодтар, ол бөліктердің басты ойы) және бөліктердің мағынасы (тек не айтылғаны ғана емес , сонымен қатар сол арқылы не айтқысы келетіні); – мәтіннің барлық мазмұнының негізгі мағынасы, яғни оқылған мәтін мазмұнына өзіндік көзқарасы. Мұғалім оқушының түсінбей оқуын (механикалық) жауабы негізін- де талдап қорытындылауы: – белгіленген уақытта оқылған мәтіннің жалпы мағынасын түсінбеу; – мәтін мазмұны бойынша сұрақтарға дұрыс жауап бермеу; – оқылған мәтіннің негізгі ойын көрсете алмау; – оқылған мәтіннен негізгі ойды беретін сөздер мен сөйлемдерді таба алмау; – мәтіндегі оқиғаларды ретімен айтудағы кемшіліктер. Жылдам оқудың негізгі норматив- тері мен оқу тәсілдері Қойылған мақсатқа байланысты түрлі оқу тәсілдері олардың ішінде негізгісі келесілер болып табылады. Тереңдету – талдау және бағалау- да олардың бөлшектеріне мән бері- леді. Мұндай оқуды талдамалық, сыни, шығармашылық деп атайды, бұлай оқыту пәнді оқытуда ең дұрысы болып саналады. Білім алушылар мәтінді оқиды өзінің макроконтексіне және бұрын алған білімдеріне сүйенеді және соның негізінде оқығанын шығар- машылықпен түсіну, одан өзі үшін жаңалықты табу, өз бетімен қорытындысын тұжырымдау жаңа материалды есте сақтау және жеңіл қабылдауға мүмкіндік береді. Жылдам оқу – бұл мәтінді тұтас оқу 76 яғни оқыған мәтінді дәстүрлі емес әдістер арқылы толық және сапалы меңгеруді және оқу процесін жыл- дамдатып оқылған мәтінді толық түсінуді қамтамасыз етеді. Жылдам оқу – «диагонал бойынша» үстірт оқу емес, оның механизмі мен мәнінімен таныс еместер қателесіп айтады, ал ол белсенді түсінікті процесс, оның барысында оқушылар дәлелдерді, ой-пайымдарды талдай- ды, жекелеген түсініктерге синтез жасайды, сөйтіп, жаңа білімге іргетас қалайды. Логикалық заңдылыққа сәйкес ғылыми, техникалық, эконо- микалық және басқа да мәтіндер құрастырылады. Жылдам оқу әдісі оқығанды сапалы меңгеруді қамта- масыз етеді. Мәтіннен шығатын ақпараттың мәнін түсінуде бұл заң- дылықтар қолданылады. Жылдам оқудың жоғары деңгейін меңгерген соң ол біртіндеп тереңдетіп оқуға көшеді.. Панорамалық жылдам оқу – жылдам оқу техникасын одан әрі жетілдірудің нәтижесі. Арнайы кестелі жаттығуларды пайдалану арқылы (сандармен, әріптермен немесе графикалық), оқушылар көп жетістікке қол жеткізеді. Көздің көру эффектісі осінің тиімділігі артады, соның арқасында оқығанда оқу жылдамдығы және сапалы меңгеру артады. Теріп оқу – бұл жылдам оқудың бір түрі, мәтіннің жекелеген бөліктері оқылады. Бұл жағдайда оқушылар бәрін көреді, ештеңені жібермейді және өзіне қажетті аспектілерге ғана назар аударады. Бұл әдіс ақпараттың дереккөзін екінші рет оқығанда қолданады. Тереңдетіп оқу үшін қажетті бөлімді тауып алғанша беттерді парақтап жылдам оқу жылдамдығы жоғары болады. Оқу – ақпараттың дереккөзімен алдын ала танысу үшін қолданылады. Бұл оқуда дереккөз қолға алынып, алғысөзі жылдам көз жүгіртіп оқыла- ды, мазмұны бойынша автордың ең маңызды ұсыныстары қаралады, сол бойынша оқушыға мәтіннің негізгі мазмұнының пайдалылығы мен бұл дереккөздің жақын танысу үшін қаншалықты құндылығына пікір білдіріледі. Оқу -сканер леу – фактографикалық деректерді іздеу мақсатында ақпа- раттың дереккөзін тез көз жүгіртіп оқып шығу (дәлелдер, сандар, сөз- дер, аты-жөндер т.б.) Жылдам оқуды білетін адамдар мұндай іздеуді дәс- түрлі оқитындарға қарағанда 2-3 есе жылдам оқиды. Бұл тәсіл көру аппаратын және периферикалық көруді жаттықтыру- ды талап етеді және ол мәтін беттерінен қажетті мәліметті тез көруге мүмкіндік береді. Жылдам оқу тәсілдерінің негізгі шарттары мен ережесі 1. Жылдам оқу тәсілдері мен әдісін меңгеру – ақыл-ой іс-әрекетінің жаңа дағдыларын қабылдау процесі. Өз бетімен табысты оқудың міндетті шарттары – оның үздіксіздігі, сабақ- тың жиі өткізілуі, барлық жаттығу- ларды үнемі жиі орындап отыру. Оқудың аса қалаулы компоненті оқу барысында өзіне-өзі аутогенді жаттығулар өткізіп отыру болып та- былады, психикалық процестердің құралы болып табылатын ғылыми психологиялық пәндерден тұратын, өзін-өзі сендіру әдісі, бәрінен бұрын елестету, назары мен, эмоционал- дық жағдайы, органдардың қызмет етуіне, вегетативті жүйке жүйесін басқаруы, адамды басқаратын органдар мен зат алмасуына әсер етуі болып табылады. Жылдам оқу барысында елестету, көңіл қою мен эмоционалды жағдайдың алар орны ерекше. Маңызды оқу дәрежесі – саналы процесс, көп жағдайда психикалық іс- әрекет механизмдердің көп бөлігін, 77 оның тиімділігін реттейді. Психоло- гияның жетістігі осы процестерді басқару – шынайы жаттығу. 2. Ақыл-ой іс-әрекетімен байла- нысты жаттығуларды саналы басқару және бұл процестерді өзгертуге қатысу. Оқылғандағы процестер мәнін терең түсінбей тез оқу мүмкін емес. Сондықтан құралдарды қол- дануға ғана негізделген әдістер шектеулі тиімділік әкеледі. Олар тек әрекет факторларды ғана жаттықтырады (көз қозғалысы, периферикалық механизмдерді сөй- леу мен тыңдау) және оқу процесін басқаратын ми орталықтарына әлсіз әсер етеді. Мұндай оқу нәтижесі үстірт болады, жылдам бұзылады. 3. Оқу жылдамдығын біртіндеп ұлғайту және дағдыларды дамыту: оңайдан қиынға қарай. Келесі жатты- ғуды үйрену үшін алдыңғы жаттығуды жақсылап үйренген соң көшу қажет. 4. Бұл талаптарды орындау үшін жұмыс орны, оқу кестесі дұрыс ұйым- дастырылуы қажет: – жұмыс бір уақытта орындалуы керек; – әрбір сабақтың ұзақтығы бір, бір жарым сағатқа созылуы қажет; – жұмыс орны жақсы жарықтанып басы артық заттар болмау керек; – ақыл-ой еңбегінің гигиенасы ережесін дұрыс сақтау керек; – кітапты көлбеу жазықтықта отырып және түрегеп тұрып оқу да ұсынылады (преимущественно); – оқу барысында көзге демалыс беру, физикалық жеңіл жаттығулар- ды орындау, аздаған үзілістер беру пайдалы. Оқушылардың оқу техникасын жетілдіруде мектеп жүйесі міндетті компонент болып табылады. Оқу дағдыларын қалыптастырудың негіз- гі кезеңдері 1-кестеде көрсетілген. Орта мектепті бітіруші түлек жылдам оқу дағдыларын меңгеруге міндетті. Тәжірибе көрсеткендей, оны факультатив сабақтарда арнайы үйрету қажет . 21-кесте Дағды деңгейі Сыныптар Оқу жылдамдығы, сөз /мин. Бастауыш 1— 3 80 — 130 Дамытушы 4 — 6 130 — 250 Жетілдіруші 7— 10 250 — 330 Жоғары сыныптардағы оқушылардың оқу нормативтері 22-кесте. Оқу түрі Оқу жылдамдығы сөз /мин белгі/мин. Өте баяу 150 900 Баяу 250 1500 Жылдам 500 3000 Өте жылдам 500 – 1000 3000 – 6000 Панорамалық жылдам 1000 – 1500 8000 – 10 000 Берілген оқыту әдістемесі алғаш- қымен салыстырғанда оқу жылдам- дығын 3 есе арттыруға мүмкіндік береді. Оқушылардың оқу жылдам- дығы 3 мың белгі және одан да көп жылдам оқуға дағдыланады. Мұндай жылдамдықта орташа есеппен 1 сағатта кітаптың 100 бетін оқуға болады. |