Дипломдық ЖҰмыс «Мұнай-газ саласындағы техникалық мәтіндерді аудару ерекшеліктері» «050207-Аударма ісі»

parts 
of 
the 
country may be met by 
the export pipeline being 
 
Дегенмен, олардың 
елдің батыс және шығыс 
өңірлерін қосу мақсаты 
«Қытай Ұлттық Мұнай 
Компаниясының» 
(«
СНПС»²
) экспорттық 
 
omission¹
- мұндағы сөз 
АСде алынып тасталды, 
себебі ол мәтінде 
бірнеше рет қайталанып 
келеді. 

44 
planned 
by 
China 
National 
Petroleum 
Company (
CNPC
²) to 
connect 
Chinese¹
projects 
in western Kazakhstan 
with markets in China. 
құбыржол жобаларын 
батыс Қазақстанда 
жасалып, Қытай 
нарығымен 
байланыстыру арқылы 
жүзеге асуы мүмкін. 
transcription²
- мұндағы 
абревиатура АСге 
транскрипция арқылы 
берілді, себебі ол 
компания қазақшадағы 
үлгісімен емес, шетел 
тіліндегі үлгісінде 
көпшілікке танымал. 
The 
government 
of 
Kazakhstan is considering 
the adoption of a new 
cost-of-service
based 
pipeline 
tariff 
methodology
. Developed 
methodology is based on 
international 
standards 
and is intended to meet 
the needs of customers, 
international 
funding 
institutions 
and 
investors³.
 
Қазақстан 
Республикасының¹ 
Басшылығы жаңа 
сервис бағасына²
сүйеніп құбыржолдың 
тарифтік жүйесінінің 
қабылдануын 
қарастыруда. 
Шығарылған жүйе - 
халықаралық 
стандарттар негізінде 
жасалған және де ол 
тұтынушылардың, 
халықаралық 
қаржыландырушы 
мекемелер мен 
инвесторлардың³ 
сұраныстарына сәйкес 
болуына көзделген.
 
addition¹
- мұндағы 
мысалда мемлекет 
атауы 
Республикасының¹ 
сөзімен толықтырылған. 
loan translation²
- ТМгі 
сөз тіркес АМге 
лексикалық трансфор 
мация арқылы берілді. 
transliteration³
- ТМгі 
сөз АМге әріптік 
құрамына сәйкес 
ауыстырылып отыр. 
Application 
of 
the 
proposed 
methodology 
(using 15% rate of return 
for 
illustrative 
purposes¹
) 
yields 
an 
average tariff of about 
US$ 
6.75 
per 
tone, 
compared to an average of 
about US$ 4.50 under the 
existing tariff system.
 
Ұсынылып отырған 
аталмыш жүйенің 
орташа тариф 
қолданысына сәйкес 
(
қалыпты 
қажеттіліктер¹
үшін 15 
пайыздық көрсеткішті 
алғанда) мың км.ге 
шаққанда 6.75 АҚШ 
долларды құраса, 
қолданыста жүріп 
отырған орташа 
тарифтік жүйе бойынша 
ол 4.50 АҚШ долларды 
 
modulation¹
- ТМгі сөз 
АМге көшкенде 
мағынасымен ұқсас, бір 
тематикаға жататы 
сөзбен ауыстырылды. 

45 
құрап отыр. 
A major issue for the 
most 
oil 
and 
gas 
development projects is 
access¹
to 
export 
pipelines. Currently, all 
oil exported by pipeline 
must 
pass 
through 
Russia’s 
Transneft²
system. As of mid-1997 
the 
export capacity³
of 
the 
Kazakh 
pipeline 
system via Russia was via 
the 
Atyrau-to-Samara 
(Russia) pipeline, and the 
other via the Aktyubinsk-
to-Orsk (Russia) pipeline. 
 
Экспорттық 
құбыржолдарын 
шығару¹
- көпшілік 
мұнай және газды 
дамыту жобаларының 
басты мәселесі айналды. 
Ендігі жолы, барлық 
экспортқа құбыржолдар 
арқылы шыққан мұнай 
Ресейдің 
«
Транснефть»²
жүйесінен өтуі тиіс. 
1997 жылдың орта 
кезіндегідей Қазақ 
құбыржол жүйесінің 
экспорттық 
сыйымдылығы³
, 
Ресейге Атыраудан 
Самара (Ресей) арқылы, 
ал басқалары Актобеден 
Орск (Ресей) 
құбыржолдары арқылы 
тасымалданған болатын. 
 
concretization¹
- ТМде 
берілген сөз АМге 
мағынасы контекстке 
сәйкес берілді. 
transliteration²
- 
мұндағы шетел 
компаниясы атауы 
аударылмай, әріптік 
бірлік арқылы берілді. 
loan translation³
- 
берілген сөзтіркес 
калькілеу тәсілі арқылы 
АМге көшіп отыр. 
transposition of words
– 
жалпы екі сөйлемнің 
барлығы ТМнен АМге 
көшу барысында орын 
ауыстырды. 
Kazakhstan’s 
import 
capacity¹
is 24% per year 
of Russian oil via the East 
Siberia to Central Asia 
trunk²
pipeline. 
However, Transneft has 
limited 
Kazakh 
net 
exports, 
allegedly³ 
due to 
capacity 
constraints 
caused by the export 
demands of Russia’s own 
companies 
and 
joint 
ventures. 
 
Ресейдің мұнайы шығыс 
Сибирьден Орталық 
Азияға 
басты²
құбыржол арқылы 
тасымалданғандағы 
Қазақстан 
импортының 
сыйымдылығы¹
жылына 24 пайызға 
жетіп отыр. Дегенмен, 
«Транснефть» 
компаниясы қазақ 
экспорт жүйесін 
шектеуде, себебі 
Ресейдің өз 
компаниялары мен 
бірлестік мекемелердің 
 
loan translation¹
- ТМ 
бірліктері АМгі 
бірліктерге көшті. 
modulation²
- мұндағы 
ТМдегі 
trunk² 
сөзі 
мағынасы жоғалтылмас 
үшін АМге 
басты² 
сөзі 
арқылы берілді. 
omission³
- мұндағы сөз 
АМде сөйлем 
мағынасына 
сәйкестендіре алмаған 
сон, алып тасталды. 

46 
экспорт сұранысына 
сәйкес қызмет ете 
бастады. 
The 
export quota¹
for the 
year is determined by an 
annual protocol between 
the Russian and Kazakh 
ministers of energy, while 
Russia’s 
Transneft² 
decides actual monthly 
amounts 
according 
to 
fixing 
crude³
export 
quotas from Kazakhoil to 
Kaztransoil. 
 
Осы жылғы 
экспорттық квота¹
, 
жылдағыдай Ресей мен 
Қазақстанның 
энергетика 
министрлерімен 
бекітілді. Ал бұл 
уақытта Ресейдің 
«Транснефть»²
компаниясы 
«Қазақойлдан» 
«Қазтрансойлға» 
көшкен 
өңделмеген 
мұнайдың³
экспорттық 
квоталарына сәйкес ай 
сайынғы соммасын 
шығарумен айналысуда. 
 
loan translation¹
- ТМ 
бірліктері АМгі 
бірліктерге көшті. 
transliteration²
- 
мұндағы шетел 
компаниясы атауы 
аударылмай, әріптік 
бірлік арқылы берілді. 
concretization³ - 
берілген ТМгі сөздің 
нақты бір сөзбен 
берілетін аудармасы 
болмағандықтан, АМде 
түсіндірме тәсілі 
арқылы беріліп тұр. 
The 
creation 
of 
an 
independent 
export 
route¹
is 
a 
priority. 
Current² 
plans call for 
construction 
of 
a 
dedicated line³
to a point 
near the Russian Black 
Sea port of Novorossiysk. 
Although this pipeline 
will pass through Russian 
territory, it will not be 
under 
the 
control 
of 
Russia’s Transneft. 
 
Жеке
экспорттық 
маршрутты¹
ашу 
артықшылық болып 
табылады. 
Ағымдық² 
жоспарлардың мақсаты 
Ресейдің Новороссийск 
қаласындағы Қара теңіз 
порты жанынан 
арнайы 
құбыр³
өткізу болып 
отыр. Аталмыш 
құбыржол Ресей 
территориясынан өтсе 
де, ол Ресейдің 
«Транснефть» 
компаниясының 
қарамағында болмайды. 
 
loan translation¹
- 
ТМдегі сөз тіркес аса 
өзгеріссіз қазақ тіліндегі 
эквивалентіне көшіп 
отыр. 
modulation²
- мұндағы 
сөз тіркестің мағынасы 
контекстке сәйкес келу 
үшін 
Ағымдық² 
үлгісінде берілді. 
compensational 
technique³
- берілген сөз 
тіркестің тікелей берілуі 
сәйкес келмейтіндіктен, 
ол ТМгі мағынасына 
сәйкес ауыстырылды. 
Total Kazakhoil exports 
 
Тарихта, «Қазақойл» 
 
addition¹ 
- 
мұндағы 

47 
historically 
have 
been 
significantly higher than 
net exports. This is due to 
the legacy of the Soviet 
pipeline system, which 
connects a number of 
important Kazakh 
fields²
to Russian 
refineries
³, 
and vice versa. 
компаниясының¹ 
жалпы экспорты 
жүйелік экспортқа 
қарағанда айтарлықтай 
жоғары. Бұл, Қазақтың 
бірқатар ең басты 
мұнайлы жерлерін²
Ресейдің 
мұнай 
тазартушы 
зауыттармен³
байланыстырып 
отырған, Кеңес 
Одағынан қалған 
құбырлар жүйесінің 
арқасында болып отыр. 
компаниясының¹ 
сөзі 
АМде 
қажетті 
болғандықтан, қосылып 
отыр. 
explicatory translation² - 
аталмыш 
сөз 
АМге 
көшу үшін түсіндірме 
тәсілі қолданылды. 

explicatory translation³ - 
берілген 
сөз 
қазақ 
тіліндегі аудармасында 
бір 
сөзбен 
берілмейтіндіктен, 
ол 
контекстке 
сәйкес
АМге түсіндірме тәсілі 
арқылы көшті. 
 
China National Petroleum 
Corporation 
(CNPC), 
which plans to build a 
pipeline to China from its 
Aktobemunai² 
(Aktyubinsk) and Uzen 
fields in Kazakhstan, has 
also sent some of its 
Aktobemunai crude to 
China by rail¹.
 
«Қытай Ұлттық Мұнай 
Компаниясының» 
(«СНПС») 
жоспарларында - 
Қазақстан жеріндегі 
«Ақтөбемұнай»²
(Ақтөбе) және Өзен 
мұнайлы жерлерінен 
Қытайға өзінің 
құбыржолын тарттырту 
болып отыр. Сонымен 
қатар, ол 
«Ақтөбемұнайдың» 
шикі мұнайын темір 
жол арқылы Қытайға 
жіберген болатын¹. 
 
partitioning of 
sentences¹
– мұндағы 
ТМ АМге адекватты 
түрде көшуі үшін, 
сөйлемдерге бөлінді. 
transliteration & 
transcription²
- мұндағы 
компания атауы аударма 
тілінде болғандықтан, 
еш өзгеріссіз АМге 
көшіп отыр. 
Led by Tengizchevroil, a 
number of producers have 
exported oil by rail as a 
way 
to 
get 
round 
Transneft quotas. 
 
«Тенгизшевройл» 
компаниясының¹
басшылығымен, 
бірнеше өндірушілер 
«Транснефть»
 
компаниясының² 
квоталарынан кету 
 
addition¹²
- мұндағы 
сөздер сөйлемдегі 
атауларды толықтыру 
үшін қолданылды. 

48 
ретінде мұнайды 
теміржол арқылы 
тасымалдаған болатын. 
Hurricane 
Hydrocarbons
(Canada), 
which 
operates 
the 
Kumkol field, also plans 
to ship oil to China by 
rail. It has set up a joint 
venture called Hurricane-
Dostyk to build a 
rail 
transshipment terminal²
in 
Druzhba 
on 
the 
Kazakh-Chinese border. 
 
Сондай-ақ, Құмкөл 
мұнайлы жерінде 
жұмыс атқарып жатқан 
«Ураган Гидрокарбон»
(Канада) компаниясы да 
Қытайға мұнайды 
теміржол арқылы 
тасымалдамақшы. Ол 
қазақ-қытай 
шекарасындағы 
«Дружбадан» 
жүкті 
теміржол арқылы 
тасымалдаушы 
терминал² 
ашу үшін 
«Ураган-Достық» атты 
бірлескен мекеме 
құрды. 
 
loan translation¹
- 
аталмыш компания 
атауы калька тәсілі 
арқылы АМге көшті. 
word-for-word 
transformation²
- 
берілген сөз тіркес 
нөлдік трансформация 
арқылы беріліп отыр. 
Despite 
its 
call 
on 
neighboring countries not 
to develop the Caspian 
Sea’s 
hydrocarbon 
reserves¹
until the sea’s 
legal status is defined, 
Russia is holding its own 
tender for 
deposits off²
its 
shore, 
and 
plans 
to 
announce the result of the 
bidding³
, which closed on 
November 1. 
 
Көрші елдердің Каспий 
теңізінің 
гидрокарбон 
қорларын¹
, оның заңды 
статусы 
айқындалмағанша, 
дамытуын тоқтатуға 
шақырғанына 
қарамастан, Ресей 
жағалауға 
салған 
ақшасын кері қайтару²
тендрін жүргізіп отыр. 
Және де оның 
нәтижелерін Қарашаның 
бірінші жұлдызында 
жабылатын 
бағаны 
анықтауда³
мәлімдеуді 
көздеп отыр. 
 
loan translation¹
- 
мұндағы сөз тіркес 
ТМнен АМге калька 
тәсілі арқылы көшірілді. 
explicatory translation²³ 
- берілген ТМ 
мысалдарындағы сөздер 
АМге көшу барысында 
түсіндірме тәсілі 
арқылы беріліп отыр, 
себебі ондағы сөздердің 
қазақ тілінде бір сөзбен 
берілген аудармасы 
болмағандығы. 
Russia’s LUKOIL and 
YUKOS, together with 
 
Ресейдің «Лукойл», 
«Юкос» компаниялары 
 
transcription¹
- мұндағы 
компания атауы шетел 

49 
Amoco and other US 
companies, as well as 
France’s 
Elf Aquitaine¹
and 
Germany’s 
Deminex²
, are interested 
in the 
block³
. 
«Амоко» және басқа да 
АҚШ компанияларымен 
бірге Францияның 
«Эльф Аквитайн»¹
және Германияның 
«Дэминекс»²
компанияларымен қатар 
блокқа³ 
қызығушылық 
білдіріп отыр. 
тілінде болғандықтан 
аударылмай, дыбыстық 
белгілері арқылы ғана 
көшіп отыр. 
transliteration²³
-
берілген сөздер еш 
өзгеріссіз, әріптік 
белгілері арқылы 
көшіріліп отыр. 
LUKOIL’s 
discoveries 
occurred at roughly the 
same time that the allure 
of
 
areas¹
available 
offshore Azerbaijan and 
Kazakhstan had begun to 
fade. 
 
«Лукойлдың» ашқан 
жаңалықтары шамамен 
Азербайжан мен 
Қазақстанның 
қызықтырып жүрген 
жағалауларының 
құлдырай бастағандағы 
кезбен қатар келді. 
 
omission¹
- мұндағы 
areas¹ 
сөзі артық 
болғандықтан, алынып 
тасталды. 
During nine months of 
1997, Azerbaijan signed 
six 
new 
offshore 
contracts, 
thereby 
significantly reducing the 
number of 
prospective 
offshore 
blocks²
available for tender¹. 
 
1997 жылдың тоғыз ай 
ішінде Азербайжан 
жаңа алты жағалаулық 
келісімге қол қойды, 
осылайша терндрға 
қатыса алатын 
келешек 
жағалаулық 
блоктардың²
қатарын 
айтарлықтай азайтты¹. 
 
transposition of words¹ 
- 
аударма барысында 
сөздер орын ауысты. 
word-for-word 
translation²
- берілген 
сөз тіркестер нөлдік 
трансформация арқылы 
берілді. 
All of these factors have 
altered 
the 
northern 
Caspian’s image to the 
point where Moscow’s 
projects appear 
no less¹
attractive than those still 
available from Baku and 
Almaty. 
 
Осы факторлардың 
барлығы дерлік 
солтүстік Каспийдің 
көзқарасын өзгертіп, 
Мәскеудің жобалары 
Баку мен Алматының 
қазыргі жобаларынан 
аз 
да копті болса да¹
қызықты екендігін 
көрсетті. 
 
modulation¹
- мұндағы 
ТМгі сөздер АМге қазақ 
тіліндегі эквивалентіне 
сәйкестендіріліп беріліп 
отыр. 
 
 

50 
Жасалған аудармаға қатысты шығарылған статистикалық 
көрсеткіш
 
Ал, қалған 1%-дың ішіне берілген аудармада ең аз қолданылған 
трансформациялар кіреді. Осылайша, зерттеу жұмысымыздың нәтижесінде 
көрсетілген статистикалық көрсеткіш анықталды. 
Transcription – 29, 5% 
Loan translation – 21% 
Omission – 11, 3% 
Мұнай және газ саласындағы техникалық мәтіндерді 
аудару барысында ең көп қолданылған 
трансформациялар 
Reshuffle of sentences – 1, 3% 
Concretization – 3% 
Explicatory – 3, 7% 
Addition – 4, 9% 
Transposition of words – 5, 7% 
Transliteration – 8, 2% 
Modulation – 10, 4% 

51 
Түйін 
 
Зерттеу жұмысымыздың II тарауын түйіндей келе, біз мынадай 
нәтижелерге келдік. Аудармалық трансформация дегеніміз - түпнұсқадағы 
бірліктердің аударма бірліктеріне көрсетілген мағына көмегімен өзгертуі. 
Аудармалық трансформация мазмұндық және мәнерлік жоспары бар тілдік 
бірліктер арқылы жүзеге асатындықтан, олар түпнұсқа бірліктің мағынасы 
мен құрылымын өзгерте отырып формальды – семантикалық сипатқа ие 
болады. Аударма барысында аудармалық трансформация ТМ бірліктері мен 
сөздік сәйкестілік арасындағы талдау жасау құралы ретіндегі статикалық 
жоспарда емес, аударма тәсілі ретіндегі динамикалық жоспарда, аудармашы 
аудару барысында әртүрлі түпнұсқаларды сөздік сәйкестілік жоқ болғанда 
немесе контекст шарттары бойынша тура келмегенде қолданылады. Өзгерту 
барысындағы түпнұсқа ретінде қолданылатын, ТМ бірліктерінің сипатына 
байланысты аудармалық трансформация: лексикалық және грамматикалық 
болып бөлінеді. Сонымен қатар бір деңгейде түпнұсқа бірліктерінің 
лексикалық және грамматикалық жағынан өзгертетін немесе лексикалық 
бірліктерін грамматикалық бірліктеріне және керісінше өзгертетін кешенді 
лексико-грамматикалық трансформация бар.
Комиссаров В.Н. бойынша жалпы трансформациялар 3 топқа 
бөлінетіндігі көрсетілді: лексикалық (lexical); грамматикалық (grammatical); 
лексико-грамматикалық (lexica-grammatical); Және де аударма барысында 
әртүрлі ТМ және АМ көмегімен қолданылатын басты лексикалық 
трансформацияларға 
мынадай 
аудармалық 
тәсілдер: 
транскрибтеу 
(translational transcription); транслитерациялау (transliteration) ; нақтылау 
(specification); жалпылау (generalization); модуляция (modulation);
Ал кең таралған грамматикалық трансформацияларға мына тәсілдерге: сөзбе-
сөз аудару (word-for-word translation); сөйлемдерді бөлу (partitioning of 
sentences); сөйлемдерді біріктіру (integration of sentences); грамматикалық 
ауыстыру (grammatical substitution), (сөз құрылымы, сөз таптары, сөйлем 

52 
мүшесі) кіретіндігі, сондай-ақ лексико-грамматикалық трансформацияларға: 
антонимдік аударма (antonymous translation); экспликация (суреттік аударма); 
компенсация (compensation) тәсілдері кіретіндігі көрсетілді.
Аудармашы ағылшынша мәтіннің адекватты аудармасын алу үшін 
ағылшынша сөйлем құрылымының грамматикалық мағынасын есепке алуы 
тиіс. Ағылшын тілі грамматикасының формасы мен құрылымының мағынасы 
дұрыс аударылмаса, түпнұсқа мәтіннің мағынасының бұрмалануына әкеліп 
соғады. Аударма тәжірибесінде бір уақытта грамматика ерекшеліктері мен 
лексика мағыналарын есепке алып отыру керек. 
Барлық уақытта ағылшын тіліндегі сөйлемдер аударманың сөзбе-сөз 
тәсілімен берілмейді. Мәтінді ағылшын тілінен аудару барысында көбінесе 
сөйлем құрылымын өзгертуге (сөз тәртібін, екі жай сөйлемді біріктіру немесе 
күрделі сөйлемнен жай сөйлем жасау) тура келеді. 
Сонымен қатар техникалық мәтіндерді ағылшын тілінен қазақ тіліне 
аудару барысында лексикалық және грамматикалық трансформациялардың 
жиі қолданылатынына көз жеткіздік. Соның ішінде транскрибтеу, 
транслитерациялау, нақтылау, жалпылау, модуляция, сөзбе-сөз аудару, 
сөйлемдерді бөлу, сөйлемдерді біріктіру, грамматикалық ауыстыру (сөз 
құрылымы, сөз таптары, сөйлем мүшесі). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

53 
Қорытынды 
 
 
Елімізде тәуелсіздігін алғалы бері, ғалымдарымыз, лингвистер мен 
аудармашыларымыздың әрбір салаға қатысты аударманың адекватты 
жүргізілуін тырысып бағуда. Алайда, қазіргі таңда елімізде бұл мәселе бүгін-
ертең аяқтала қоятын, аз уақыттың еншісіндегі процесс емес екендігі анық. 
Сондықтан Қазақстан Республикасының экономикасының алға бастырып 
келе жатқан өндірістік саласының дамуы, ондағы көрсетілетін қызметтер мен 
атқарылатын жұмыстардың, жазба не ауызша болсын аударманың барлығы 
дерлік мемлекеттік тілге көшуі тиіс. Қазірде, экономика, техника, 
автоматтандыру салалары секілді аударма ісі де аздап қазақшаланып келеді. 
Жалпы аударма араласпайтын, аударма қатыспайтын мәдени өмірдің бірде-
бір саласы жоқ. Аударма деген сөздің ауқымы кең. Аударма осы заманның өз 
мұқтаждығына сай туған өнер болып табылады. Сол себепті мен осы 
тақырыпты таңдадым.
Зерттеу жұмысымызда, біз алдымен мәтін дегеніміз не, оның түрлері, 
классификациясы, оның ішінде нақты алып отырғанымыз техникалық мәтін 
жайында және олардың аудару ерекшеліктері, мұнай және газ саласындағы 
ағылшын тіліндегі мәтіндердің мемлекеттік тілге аудару ерекшеліктері 
жайында толық және сатыланған мағлұмат бердік. Оның ішінде, техникалық 
әдебиет аудармасымен жұмыс істей отырып, жүйелі-адекватты аударма алу 
үшін, алдымен жалпы жазбаша аударманың құрамдас бөлігі болып 
табылатын мәтін түсінігін – жоғарғы тәртіптелген бірлік, ақпараттық, 
құрылымдық 
және 
коммуникативтік 
мағынасында 
байланыстылық, 
біртұтастық қызметке ие жазба түрінде берілген шығарма деп алдық. 
Берілген тілдің техникалық әдебиетінің жалпы және арнайы ерекшеліктеріне, 
кез келген техникалық мәтін басқаларын көмекші белгілік жүйенің 
көптігімен өзгешеленетіндігіне, техникалық материалдардың лексико-
грамматикалық ерекшеліктеріне, оның ішінде терминдер мен арнайы 
лексикаға, 
берілген 
мәліметтің 
ақпараттылығы 
(мазмұндылығы), 

54 
қисындылығы (қатаң жүйелілік, басқы ой мен бөліктерінің арасындағы 
байланыс), дәлдік және дұрыстық және осы ерекшеліктерден шығатын 
айқындық пен түсініктілігіне көңіл бөлдік. Оның ішінде терминді – ғылым 
немесе техникалық белгілі саласында мамандар пайдаланатын арнайы 
объекті мен мағынаны білдіретін сөздер мен сөз тіркестерін екенін 
айқындадық. Және терминдер арқылы нақты объектілер мен құбылыстарға 
нақты және дәл нұсқау көрсетуді қамтамасыз ету, мамандардың берген 
ақпаратына бір мағыналы түсініктеме орнатуға болатындығына мысалдар 
арқылы көз жеткіздік. Сондықтан да осы техникалық мәтіндерге қатысты 
сөздерге ерекше талап қойылатындығын, барлығынан бұрын термин
 
дәл 
болуы керектігін, яғни берілген ғылым және техника саласындағы терминнің 
орнын табатын, қисынды анықтау арқылы мағынасын ашатын қатаң белгілі 
бір мағынаға ие болатынын ашып көрсеттік. Техникалық мәтіндер жайында 
сараптай келе, біз техникалық мәтіннің комуникативті мақсаты – осы білім 
саласындағы жаңа мағлұматты хабарлау және ол тек түпнұсқа мен аудармаға 
жалпы болып табылатын базалық биіктіліктің жоғары деңгейінде ғана жүзеге 
асырыладындығын анықтадық. Сол себепті техникалық мәтін бұл саладан 
хабарсыз адамдарға түсініксіз болуы айқын талданып көрсетілді. Техникалық 
аудармада басқа тілдегі техникалық ақпаратты дәлме-дәл берілуін 
қамтамасыз ету керектігі, ондағы стильдік ерекшеліктерді аудару қосымша 
мағынаға иелендіретіні айқын көрінді. Және аударма процесіне сәйкес, 
техникалық 
аудармада 
стандартты 
немесе 
нормалық 
қолданбалы 
терминология болуы тиіс, ал оның стилі аударылып жатқан тілдегі 
техникалық әдебиеттің нормасы және түпнұсқаның стильдік ерекшеліктеріне 
сай болуы керектігі берілді. Аударманың дұрыс процесін ұйымдастыру үшін 
ең алдымен аударылатын мәтіннің жанрын анықтау, техникалық мәтіндердің 
жіктелуі мен аудармасын зерттеу оның алғашқы нысаны. Техникалық мәтінің 
классификациясы, олардың ерекшелігі оған тек техникалық мәтіндер ғана 
емес, осы саладағы ресми-іскерлік және аралас стильді мәтіндер сияқты 
басқа да мәтіндердің жататындығы көрсетілді. Нәтижесінде: техникалық 

55 
мәтіндер – техникалық және ақпаратты болып бөлінеді. Техникалық 
мәтіндерге өндірістік – техникалық (техникалық құралдардың, өндіріс және 
технологияның тәсілдері, өндірісті ұйымдастыру мен эксплуатация 
тәжірибесін сипаттау) мәтіндері кіретіндігі анықталды. Ал аудармалық 
трансформацияларға келетін болсақ, аударма барысында аудармалық 
трансформация ТМ бірліктері мен сөздік сәйкестілік арасындағы талдау 
жасау құралы ретіндегі статикалық жоспарда емес, аударма тәсілі ретіндегі 
динамикалық 
жоспарда, 
аудармашы 
аудару 
барысында 
әртүрлі 
түпнұсқаларды сөздік сәйкестілік жоқ болғанда немесе контекст шарттары 
бойынша тура келмегенде қолданылатындығын мысалдарымызда көрсеттік. 
Осылайша, мен техникалық мәтіндердің аудару ерекшеліктерін зерттей келе, 
оны практикалық мысалдарда дәлелдеп, талдау жасадым. 
Жалпы қай сала болмасын, оның ішінде мұнай-газ саласы еліміздің 
экономикасын дамытуда, оның тұрақты қалыптасуына өз зор ықпалын 
тигізуде. Осыған орай, бүгінгі таңда қоғамда болып жатқан саяси әлеуметтік 
және экономикалық өзгерістер мұнай-газ саласына жаңаша қарауды, оның 
бағыттарында қол жеткен жаңа табыстарымызды сын көзбен саралай отырып 
бағалауды, білім беру жүйесінде ғылым мен тәжірибеде жинақталған бай 
психологиялық, әдістемелік мұраны зерттеп, талдауды және ғылым мен 
техниканың жетістіктерін кеңінен енгізуді талап етеді, Сондай-ақ 
мәдениетаралық қарым-қатынаста технологияның дамуы, тілдегі лексикалық 
қордың өзгеруіне себеп болуы, жаңа терминдердің пайда болуы және 
олардың басқа шетел тілдерінен мемлекеттік тілімізге аудару мәселесі 
лингвистер мен аудармашылардың назарын аударуда. Зерттеу жұмысымызды 
қорыта келе, мен өзім секілді болашақ аудармашыларға маңызды болған 
арнайы мәтіндер тек ақпарат беру көзі ғана емес, тілдегі сөздік қорын жаңа 
сөздермен кеңейту, аударма жұмыстарында біліктілігімізді жоғарылату, ары 
қарай бұл салада тәжірибе жинау секілді жоспарларымызды жүзеге асыруға 
көмектеседі деп нық сенемін. 
 

56 
Қолданылған әдебиеттер тізімі 
 
1.
Гальперин И.Р. «Текст как объект лингвистического исследования», 
М:1981 
2.
Тураева З.Я. «Лингвистика текста», учебное пособие для пед.инс., М., 
«Просвещение», 1986 
3.
Гак.В.Г./Проблемы 
лексико-грамматической 
организации 
предложения/(Док.дис.) – М., 1968 
4.
Ахманова О.С. «Словарь лингвистических терминов», М., Советская 
энциклопедия, 1966 
5.
Танабаева З.К. «Языковые средства выражения смысловой структуры 
текста», дис.на соиск.учеб.степ. д.ф.н., М., 1979 
6.
Петрова О. В./ Введение в теорию и практику перевода – М., 2006. 
7.
И.С.Алексеева/Профессиональный тренинг переводчика/Уч.пособие – 
Санкт-Петербург, Союз, 2003
8.
В.Н.Комиссаров/Теория перевода/Москва: Высшая школа,1990 
9.
Әсілжанов С. Қазақ терминологиясы: теория және тәжірибе (оқу 
құралы) – Астана, 2005. 
10.
Сулейменова Э.Д. «Тіл білімі сөздігі», А. «Ғылым», 1998 
11.
Мұсабаев Ғ. Тағы да термин туралы// Қазақ әдебиеті, 1956. 
12.
Гальперин И.Р. «Текст как объект лингвистического исследования», 
М:1981 
13.
Қалиұлы Б. Қазақтың төл терминологиясы қашан жасалады?// Ана тілі, 
17.09.92 
14.
Құлмұхаммед М. Термин жайында // Егемен Қазақстан. 2006.№10 
15.
Комиссаров В.Н., Коралова А.Л./ Практикум по переводу с 
английского на русский., М., 1990 
16.
Ю.В.Ванников, Кудряшов М.М, Марчук Ю.Н/Научно-технический 
перевод/Москва: Всесоюзный Центр Переводов,1987 

57 
17.
И.П.Смирнов/Основы научно-технического перевода/ - Москва, ВЦП, 
1989. 
18.
В.Н.Комиссаров/Слово о переводе/М., 1973 
19.
Р.К.Миньяр-Белоручев/Как стать переводчиком/ - Москва, «Готика», 
1999 
20.
«Аль-Пари» журналы, №2 басылым «Нефтяной сектор Казахстана», 
1998 жыл. 
21.
Н.Комиссаров/Теория перевода/Москва: Высшая школа,1990 
22.
Л.Н.Ерохина, Р.З.Загидуллин, Р.Ш.Амраев, А.А.Байсекеева/Практикум 
п информативному переводу/Алматы, 2003. 
23.
“Russian Petroleum Investor” журналы, 1997-1998. 
24.
“Oil Watch” журналы, 1999 жыл, № 23
басылымы. 
25.
Аударма ойшықтары/Ақ жол – 2007, 15.09, 4 бет 
26.
Абенова Л./«Аударма және көркемдік ізденіс»/Шығыстану сериясы, 
2003 
27.
Ахметжанова Ф.Р., Қасенов Р.Е./«Термин және аударма іс-әрекеті 
өзімпаздылығы», 2001 
28.
Алшымбаев/«Мұнайлы өлкенің болашағы зор»/Президент және 
Халық, 2005, 3 бет 
29.
Ахметжанқызы Л./«Экономиканы өркендететін мұнай мен газ 
қоры»/2003, 16бет 
30.
Жас қазақ үні/«Мұнай саласының дамуы мен өндірісі»,2005, 15-21 
шілде, 9бет 
31.
Байғабылұлы/«Мұнай мұнары: Қазақстандағы мұнай-газ саласындағы 
жетістіктер мен келеңсіздіктер», 2007 
32.
Құрманов С./«Қазақ мұнайының шежіресі», энциклопедия, 4бет 
33.
www.librarytranslation.com
> 
34.
www.Multitran.com
 
35.
Кеңесбаев І./ Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі – А., 2007. 

58 
36.
Ахметова С.Г., Тұрсынбаева Ж.Б., Ысқақова Ж.Ы., Ярова Е.Ф./ 
Ағылшынша - қазақша сөздік: 20000 сөз – Алматы, 2006. 
37.
Ахметов С.Г. / Ағылшынша-қазақша сөздік, Алматы, 2004. 
38.
Қазақша-орысша, орысша-қазақша оқушыларға, студенттерге арналған 
сөздік, Алматы, Аруна, 2002. 
39.
Қазақ ССР ҒА-ң Тіл білімі институты «Орысша-қазақша сөздік: 2 том» 
65000 сөз – Алматы, 1978. 
40.
Қалдыбай Бектайұлы «Үлкен қазақша-орысша, орысша-қазақша 
сөздік», Алтын қазына, 2006. 
41.
 
 
www.sozdik.kz
 қазақша-орысша, орысша-қазақша онлайн сөздік. 
42.
 
 
www.tilmash.kz
 қазақша-орысша, орысша-қазақша онлайн сөздік.