151
Ең
алдымен протестант шіркеуін
қалыпқа келтіреді. Ол шексіз билікке
ұмтылып, бақталасы Шотландия коро-
левасы Мария Стюартты тұтқындап, өлім
жазасына кеседі.
І Елизавета (1558-1603)
Ақсүйектердің дербес билік жүргізуін шектеп, оларды
мемлекеттік қызметке алып, пенсия т,б, төлемдер төлейді. Пар-
ламенттің жұмысын бақылауында ұстап. 45 жылдың ішінде 13
рет ғана салық жинау үшін шақыртады. Өзінің саясатын сына-
ған депутаттарды тұтқындап отырды.
І Елизавета
ішкі саясатта
жаңа дамып келе жатқан бур-
жуазияның тарапынан үлкен қолдау көрді. Бірақ абсолютизмге
қарсы күрестің бар екендігі де көрінді. 70-80 жж.елдің парла-
менті үкіметтен католиктік шіркеуге қарсы күресті күшейтуді
талап етті. Парламентте Елизаветаның өз мұрагерлігіне протес-
тантты тағайындауына қарсы пікірлер айтыла бастады. Парла-
мент мүшелері өздеріне сөз бостандығының, қуғындамауға ке-
пілдіктің берілуін және үкіметтің парламенттік сайлауға аралас-
пауын талап етті. Сонымен бірге парламент І Елизаветаның шір-
кеулік саясатымен де келіспеді. Көптеген парламент мүшелері
мен
буржуазия, жаңа дворяндар ағылшын шіркеуіндегі рефор-
мация
кальвинизм
бағытында дамығандығын қалады. І Елизаве-
таға қарсы оппозициялық пиғыл күшейе түсті. Жаңа бағыттағы
діни-шіркеулік ағым
пуританизм
(
пуруз
-латынның-таза-деген
сөзі) болды. Пуритандықтар деп бастапқыда ағылшын шіркеуін
католиктік бағыттан тазартуды жақтағандар айтылып, 70-80
жж.кальвинизмді дәріптеушілер аталды. Пуритандықтар уақыт
өте үстемдік жүргізген англикандық шіркеуден алыстап, бас-
қарушыларын сайлап қоятын ерекше шіркеулік қауымдастыққа
бірікті. Пуритандықтар арасында 2 ағым қалыптасты:
пресви-
152
териандық
және
индепенденттік
. Пресвитериандық бағытты:
ірі буржуазия
мен
ірі дворяндар өкілдері
қолдады. Индепен-
денттікті
ұсақ буржузия,
джентрилер
мен
шаруалар
қолдады.
Католиктер сияқты пуритандар да І Елизавета үкіметінен қатты
қуғын көрді. Мұның өзі абсолютизм мен буржуазия арасындағы
қарама-қайшылықты күшейтіп буржуазияның абсолютизмнен
алыстауына әкелді.
Елизаветаның кезінде Англияның экономикасы табысты
дамыды. Ауыл шаруашылығында қой шаруашылығы дамып 4
млн. тұрғынға 11,5 млн.бас қойдан келді. Жерді жеке меншікке
және жалға алу тез қарқынмен жүрді. Ірі тауарлы шарушы-
лықтар құрылды. Шаруалар кедейленіп, деревнялар бос қалды.
Өндіріс саласында қойдың жүнін сыртқы шығаруға тиым
салынды. Нәтижесінде жүннің жүз
пайызы елде өңделіп, шұға
тоқу мануфактурасы дамыды. Қолөнер цехтары ыдырады. Сау-
дада ішкі базар қалыптасып акционерлік сауда компаниялары
құрылды. Сол. Америкада отарлар пайда болды..
Ағылшын абсолютизмінің басқа елдердегі абсолютизмнен
ерекшелігі сол, жергілікті жерлердегі өзін-өзі басқару жүйесі
сақталды. Жергілікті жерлердегі үкімет жүйелерінде негізінен
орташа, ұсақ дворяндар мен қала буржуазиясының өкілдері қыз-
мет атқарып, олар қоғамды реформалауға мүделі еді. Король
мен жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдары арасында қарма-қай-
шылық болған жоқ.
Ағылшын абсолютизмінің екінші ерекшелігі-басқа елдер-
дегі сияқты-тұрақты әскері болмады. Себебі Англия аралда ор-
наласқандықтан, оған сырттан жер арқылы шабуыл жасайтын
әскери күштер қауіп төндірмеген еді.
Сондықтан әскердің ор-
нына, ағылшын корольдері парламентпен бірлесе отырып, күшті
теңіз флотын құрды. 1588 жылы испан королі ІІ Филипп
«Жеңілмейтін армада» деген флотын -136 кеме,25 мың адамды
Англияны жаулауға жіберді. Алайда испан флоты жеңіліп
күшті ағылшын флотынан жеңіліп Испанияға 43 кеме ғана ора-
лады. Бұл ағылшындардың үлкен жеңісі еді. Англия теңіздік
державаға айналды. Дегенмен Елизаветаның билік құруынығ
соңғы жылдарында Англия ішіндегі
қарама қайшылық қайта
шиеленіседі.