Жалпы орта бiлiм беретiн мектептердi¤

62
Сµйлеп т¾рІан с±тпен байланысты ³имылдыґ болу 
мезгiлi їш тїрлi болады. СоІан с±йкес етiстiктiґ 
ша³тары да їш тїрге бµлiнедi. Сµйлеп т¾рІан с±тке 
байланысты, яІни сол с±тте болып жат³ан ³имылды осы 
ша³, ±лi болмаІан, бiра³ кейiн болатын ³имылды келер 
ша³, сµйлеп т¾рІан с±ттен б¾рын болып µткен ³имыл-
ды µткен ша³ бiлдiредi.
Ша³ты³ маІынаны бiлдiретiн етiстiк, кµбiнесе, 
жiктелiп келедi де, сол ар³ылы жа³ты³ маІына бередi. 
Жiктiк жалІау ша³ кµрсеткiштерiнен (есiмше, кµсемше 
ж±не арнайы ша³ ж¾рна³тарынан) кейiн жалІанады: 
о³ы-Іан-мын, о³ы-р-сыґ, бар-ып-ты, бар-ды-м, бар-
ма³-сыґ
т.б.
Жiктiк жалІау кїрделi етiстiктiґ ³¾рамындаІы 
кµмекшi етiстiкке жалІанады: 
сµйлеп отыр-Іан-сыґ, 
сµйлеп отыр-ар-мын.
76-жатты²у.
М±тiндi кµшiрiп жазып, ондаІы етiс тiктердiґ 
³ай ша³та т¾рІандыІын айтыґдар.
Сары атаныґ да µз есебi бар. Бiр їйдiґ маґдайына 
бiткен жалІыз тїйесi. Бота кїнiнен басына їкi таІып 
б¾лІа³татып µсiрдi. Т¾зды да бас³а їйлердiґ тїйесiнен, 
µзi ³атарлы ботасынан арты³ жалады. Бота кїнiнде ой-
нап їйдiґ еркесi – Ермектi тiзесiмен ³аІып жiберiп, 
тµсiне баспа³ болІанда да б¾Іан ешкiм бiр тая³ салІан 
жо³. Тентектерге берiлетiн сыбаІа б¾Іан тимедi... Јыл 
б¾рау салмады. Ермек екi кїн ессiз жатып басын кµтердi. 
Сонда їлкен їйдегi Д±ркен ±же «Ермектен їш айнал-
дырып сойып тастапты, ж±укен алІырды» деп ¾рсып 
едi, сондаІы ³оры³³аны ±лi есiнен кетпейдi. Ол кезде 
оны союІа болмайтын едi Іой. Кµкба³айдай тырбиІан 
ботаныґ сор татыІан боршасына кiм ³¾штар болып т¾р. 
Онсыз да їлкен їйде сойылып жататын ³ойдыґ етiне 
тойІан ерсiлер ³ымыздыґ желiгiмен пыша³ ж¾мсамаса, 
ботаныґ сiрнесiн не ³ылсын. Дегенмен сол кїнi адуын 
шеше айт³анынан ³айтпай ³ойып, б¾л кiрерге кµр тап-
пай ³азы³та т¾рып боздай бердi, тiптi шын жылап, екi 
кµзiнен жасы да парлап кетiп едi. (
Б. Јыдырбекѕлы.
)

63

жүктеу/скачать 0,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: