197
қысқарып, түптегі түйнектер саны мен протейн мӛлшері азайып,
ондағы С-витамині мен фосфор, калий,
нитраттар мӛлшері кӛбейеді. Картоптың ерте пісетін сорттарының ӛнімі толық дамуы үшін эффективті
температура жиынтығы
С, орта ерте пісетін сыртқы үшін +
С, орта кеш
пісетін сорттар үшін +
С, ал кеш пісетін сорттар үшін +
С болуы қажет.
Картоп жарық сүйгіш ӛсімдік. Жарық жетімсіз болғанда сабақ созылып кетеді, жапырақтары
сарғаяды, бүршіктену мен гүлдену әлсізденеді, ӛнім қатты тӛмендейді. Сондықтан алқапқа ӛсімдікті
дұрыс орналастыру арқылы бұтанның жан-жақты жарықталуын
қамтамасыз ету қажет, ал бұл
фотосинтездің қолайлы жағдайда ӛтуіне мүмкіндік береді. Ӛйткені фотосинтез процесі мен дақылдың
ӛнімділігі ӛсімдіктің жарықталыну жағдайына байланысты болады. Ӛсімдіктің жарық режимі –
жарықталыну интенсивтілігінен, сәуленің спектрлік құрамы мен күн ұзақтығынан тұрады. Картоп дақылы
үшін оптимальды жарықталыну шамасы 40-60 мың люкс. Фотосинтез процесі үшін картоп дақылы ӛзіне
келіп түсетін барлық күн сәулесінің энергиясын пайдаланбайды, ол тек ғана толқын ұзындықтары 380-720
нм аралығындағы кӛрінетін сәулелер спектрінің энергиясын қолданады, бұл энергия жапырақтың жасыл
пигменті мен хлорофильде жұтылады, оны радиацияның фотосинтетикалық активтілігі (ФАР) деп атайды.
ФАР энергиясы шамамен Күн радиациясының жалпы энергиясының жартысына тең болады, ал
қалған жартысы жылулық сәулелену энергиясын құрайды, бұл энергия фотосинтез процессіне қатыспай
топырақты, ауаны және ӛсімдік мүшелерін
қыздыруға жұмсалып, жылулық режимді қамтамасыз етеді.
Бактериялық фотосинтезге пайдаланылатын сәулелердің толқын ұзындығы 350-900 нм. аралығында
болады. Фотосинтез процесі қалыпты ӛтуі үшін жарықталыну интенсивтілігі 450-600 Вт/ болуы керек.
Жарықталыну әлсіз болғанда жапырақтағы хлорофиль мӛлшері азайып, фотосинтез ӛнімділігі мен
дақылдың ӛнімділігі кемиді, ӛсімдік сабағы жіңішкеріп, ұзарып, ерте құлап жапырақтың онсызда әлсіз
жарықталынуын нашарлатады. Жарықтың шамадан тыс кӛп болды, инфрақызыл сәуле есебінен жылуды
арттырып, ауаның температурасын
С-тан да арттырып, ӛсімдіктің қатты қызып, транспирацияға
кететін ылғалдың кӛп шығын болуын туғызады. Бұл ӛсімдіктің ерте солып қалуына себепші болады.
Ӛсімдік жамылғысы мен агротехникалық тәсілдер күн радиациясының қуатын ӛзгертетін негізгі
фактор болып саналады, олар жапырақ массасының дамуын ретке келтіріп, күн
сәулесінің режиміне
елеулі түрде ықпал ете алады. Оптимальды жағдайда картоптың фотосинтез ӛнімі 7-9 гр//тәулік болып
бұлыңғыр және ӛте ыстық ауа райы кезінде нӛльге дейін тӛмендейді.
Фотосинтетикалық әрекет картоп ӛнімінің негізі болып саналады. Фотосинтетикалық ӛнімнің
максимальды мәніне жету үшін экзогендік факторлар – ылғал, жарық, минералды қоректену мен
температура жағдайларының оптимальды мәндері үйлесімді болулары қажет, ӛйткені дақылдың ӛнімділігі
тек ғана ӛсімдік сабағы мен жапырағына байланысты емес, сонымен қатар фотосинтездің энергиясына да
байланысты.
Картоптың жақсы ӛсіп дамуы үшін ӛте кӛп мӛлшерде қоректік заттар мен элементтер қажет. Тамыр
жүйелерінің жер бетіне жақын орналасуына байланысты, жер бетіндегі сабақтары мен жапырақтарының
жақсы ӛсіп дамуына және биологиялық ерекшеліктеріне байланысты бес химиялық элементтерге ӛте
тәуелді болады. Олар: азот (N), фосфор (P), калий (K), кальций (Ca) және магний (Mg). Картоптан орташа
100ц ӛнім алу үшін: 50 кг таза азот, 20 кг таза фосфор, 90 кг таза калий, 40 кг таза кальций және таза 20 кг
магний қажет. Вегетациялық ӛсіп даму кезеңдерінде қоректік элементтерге тәуелділігі топырақтың
құрамы мен құнарлығына,
климаттық жағдайларына, және агротехникалық іс-шаралардың дұрыс
орындалу сапалары мен мерзімдеріне байланысты болады. Картоптың ӛсіп даму кезеңдерінде қоректік
элементтерге тәуелділігін сабақтары мен жапырақтарының сыртқы кӛріністеріне қарап анықтауға болады.
Картоптың қоршаған орта факторларына үлкен талап қояды, кейбір қоятын талап параметрлері 1-
кестеде келтірілген.
Достарыңызбен бөлісу: