мақ
жұрнақты тұлғаның
керек,
тиіс
деген сөздермен келген тіркесі көңіл аударады. Аталған
тұлғаның қазіргі
-у
жұрнағы арқылы жасалатын етістік
түріне мағынасы мен қызметі тұрғысынан синонимдес болып
келетіндігі осы тіркесте айқын сезіледі -
мақ
немесе
-у
арқы-
лы жасалған тұлғалардың
керек, тиіс
сөздерімен тіркесі қи-
мылдың мақсатын білдіріп, орыс тіліндегі етістіктің инфини-
тив формасына жақындайды:
Әрнешік білмек керек, жоғарғы
екі түрліден басқа иман жоқ
(II, 370).
Екінші: ғылымды
үйренгенде, ақиқат мақсатпен білмек үшін үйренбек ке
-
рек
(II, 187).
Егерде мал керек болса, қолөнер үйренбек керек
(II, 188).
Олай болғанда білмек керек, ұят өзі қандай нәрсе?
(II, 192
). Кімде-кім ахиретте де, дүниеде де қор болмаймын
десе, білмек керек...
(II, 190).
-мақ
жұрнақты тұлға мен
-у
жұрнақты тұлғаның
керек
сөзімен тіркескенде бірдей мағынаны беретіндігі автордың
өзін екі тұлғаны да бір сөйлемнің ішінде жарыстыра қолдану-
ға итермелеген:
Әуелі – иманның ихтихатын махкамлемек
керек, екінші – үйреніп жеткенше осы да болады ғой деп
тоқтамай, үйрене беру керек
(II, 169).
Бір көңіл аударатын жай – Абайда
керек
сөзімен тіркескен
етістік, негізінен, атау тұлғада (барыс септікте емес) тұрады.
Абай прозасында
керек
сөзінің барыс септігіндігі сөзбсн
тіркескені өте сирек ұшырасады:
Әуел – білім-ғылым та
-
былса, ондай-мұндай іске жаратар едім деп, дүниенің бір
480
қызықты нәрсесіне керек болар еді деп іздемекке керек
(II,
187).
Растың бір аты – Хақ, Хақтың бір аты – Алла, бұған
қарсы қаруласқанша, мұны ұғып, ғаделетпен тәптештеуге
керек
(II, 206).
Керек
деген сөз табиғатында барыс септіктегі қимыл атауын
меңгеруге тиіс. Башқұрт тіліндегі
Достарыңызбен бөлісу: |