Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған



Pdf көрінісі
бет211/259
Дата30.01.2023
өлшемі6,92 Mb.
#166770
1   ...   207   208   209   210   211   212   213   214   ...   259
Байланысты:
Кітаптар 25-36

мақ
жұрнақты тұлғаның 
керек, 
тиіс 
деген сөздермен келген тіркесі көңіл аударады. Аталған 
тұлғаның қазіргі 

жұрнағы арқылы жасалатын етістік 
түріне мағынасы мен қызметі тұрғысынан синонимдес болып
келетіндігі осы тіркесте айқын сезіледі -
мақ 
немесе 

арқы-
лы жасалған тұлғалардың 
керек, тиіс 
сөздерімен тіркесі қи-
мылдың мақсатын білдіріп, орыс тіліндегі етістіктің инфини-
тив формасына жақындайды: 
Әрнешік білмек керек, жоғарғы 
екі түрліден басқа иман жоқ 
(II, 370). 
Екінші: ғылымды 
үйренгенде, ақиқат мақсатпен білмек үшін үйренбек ке
-
рек
(II, 187). 
Егерде мал керек болса, қолөнер үйренбек керек
(II, 188). 
Олай болғанда білмек керек, ұят өзі қандай нәрсе? 
(II, 192
). Кімде-кім ахиретте де, дүниеде де қор болмаймын 
десе, білмек керек...
(II, 190).
-мақ
жұрнақты тұлға мен 

жұрнақты тұлғаның 
керек 
сөзімен тіркескенде бірдей мағынаны беретіндігі автордың 
өзін екі тұлғаны да бір сөйлемнің ішінде жарыстыра қолдану-
ға итермелеген: 
Әуелі – иманның ихтихатын махкамлемек 
керек, екінші – үйреніп жеткенше осы да болады ғой деп 
тоқтамай, үйрене беру керек 
(II, 169).
Бір көңіл аударатын жай – Абайда 
керек 
сөзімен тіркескен 
етістік, негізінен, атау тұлғада (барыс септікте емес) тұрады. 
Абай прозасында 
керек 
сөзінің барыс септігіндігі сөзбсн 
тіркескені өте сирек ұшырасады: 
Әуел – білім-ғылым та
-
былса, ондай-мұндай іске жаратар едім деп, дүниенің бір 


480
қызықты нәрсесіне керек болар еді деп іздемекке керек 
(II, 
187). 
Растың бір аты – Хақ, Хақтың бір аты – Алла, бұған 
қарсы қаруласқанша, мұны ұғып, ғаделетпен тәптештеуге 
керек
(II, 206).
Керек 
деген сөз табиғатында барыс септіктегі қимыл атауын 
меңгеруге тиіс. Башқұрт тіліндегі 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   207   208   209   210   211   212   213   214   ...   259




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет