Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған


-ырға (-ерге, -орға, -өрге)



Pdf көрінісі
бет212/259
Дата30.01.2023
өлшемі6,92 Mb.
#166770
1   ...   208   209   210   211   212   213   214   215   ...   259
Байланысты:
Кітаптар 25-36

-ырға (-ерге, -орға, -өрге)
жұрнақты түрінде қалыптасқан инфинитив I деген тұлғаға 
көңіл аударыңыз. Инфинитивтің бұл түрінің қолданылуы 
керек 
сөзіне тәуелді.
99
Бір қызық факт – қазақ тілі грамматикасы жайында өткен 
ғасырда шыққан материалдарда және кейбір сөздіктерде қазақ 
тіліндегі тұйық етістік барыс септігі тұлғасында берілген. 
Мысалы, Ы.Алтынсарин «Начальное руководство к обу-
чению киргизов русскому языку» деген кітабының (1879) 
«Глагол» атты VII тарауында орыс тіліндегі иифинитивті 
у + ға
тұлғасымен аударып көрсеткен:
оқуға – читать, 
жазуға – писать
жаттауға – твердить 
жүруге – ходить 
тұруға – стоять
100
,
Бұдан да қызығырағы – Алтынсарин орыс етістіктерін 
аударған кезде орыс тіліндегі етістіктің инфинитив формасы 
үшін -
у
жұрнақты тұлғаның барыс септіктегі түрін алады да 
етістіктен жасалған есім үшін 

жұрнақты сөзді атау күйінде 
қалдырады: 
Абайлап, ойланып қарасаңыз, осы глаголдардың 
қайсысы существительноеға, қайсысы прилагательноеға 
ұқсас. Ондай сөздердің асыл түбі бір екені рас; қай тілде 
де болса, сөзден сөз шығады, қарасаңыз: ақсауға – хромать, 
ақсақ – хромой, тігуге – шить, тігу – шитье, жығылуға – па
-
дать, жығылу – падение, ішуге – пить, ішу – питье
101
.
Барыс септігінің «инфинитив дүниесіне» бұлайша «килігіп, 
кіріп» кетуі, сірә, -
мақ
жұрнақты (осыдан барып 

 
жұрнақты) 
тұлғаның супиндік (қимылдың мақсаты) мағынасымен байла-
99
Дмитриев Н. К.
Грамматика башкирского языка. - М., 1948. - С.172.
100
Алтынсарин Ы
. Таңдамалы шығармалары. - Алматы, 1955. - 174-бет.
101
 Алтынсарин Ы
. Таңдамалы шығармалары. - Алматы, 1955. - 174-бет.


481
нысты болу керек. -м


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   208   209   210   211   212   213   214   215   ...   259




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет