Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған



Pdf көрінісі
бет214/259
Дата30.01.2023
өлшемі6,92 Mb.
#166770
1   ...   210   211   212   213   214   215   216   217   ...   259
Байланысты:
Кітаптар 25-36

мақ
-пен жасалған тұлға Абайдың өлеңдерінде «Қара 
сөздеріндегіден» кем ұшырамайды. Абай кейде тұтас өлеңі 
бастан-аяқ -
мақ, -бақ, -дақ
, -
пақ
және -
мек, -бек, -пек
ұйқас-
тарына құрады:
Жас 
қартаймақ,
жоқ 
тумақ,
туған 
өлмек,
Тағдыр жоқ өткен өмір қайтып 
келмек

Басқан із, көрген қызық артта 
қалмақ

Бір Құдайдан басқанын бәрі 
өзгермек

Ер ісі 
ақылға ермек

бойды жеңбек
Өнерсіздің қылығы 
өле көрмек
.. . (1,26)
Прозасындағы сияқты, өлеңдерінде де Абай -
мақ-
пен 
жасалған тұлғаны қимыл атауы қызметінде жұмсайды, бұл 
тұлға қажетіне қарай септік, тәуелдік жалғауларымен түрленіп 
отырады:
Күншіліксіз тату бол шын көңілден, 
Қиянатшыл 
болмақты
 
естен кеткіз (I, 38). 
Не қылса да надандар 
алмақты
 
ойлар (І, 266).
Еңбексіз 
мал дәметпек
 
– қайыршылық (І, 266). 
Ең болмаса білмеді сый 
бермекті
(І, 262). 
Жай 
жатпағым 
Тыныш
 
таппағым
Күш болып (І, 115). 
Ағайынға іс
 
түспек – 
Ол бір үлкен қарғыс қой (II, 123). 
Мал жияды мақтанын 
білдірмекке,
Көзге шұқып, малменен 
күйдірмекке 
(І, 197).
Өткен ғасырдың соңғы ширегінде қазақ тілі грамматика-
сы жайында шыққан материалдарда, екі тілдік сөздіктерде 
олардың авторлары мен құрастырушылары қазақ тіліндегі 
тұйық етістіктің көрсеткіші -
мақ
жұрнағы деп есептеді, ал 

 
жұрнағын көбінесе етістіктен есім жасайтын аффикске 
жатқызды
103
. Революцияға дейінгі авторлардың қазақ тіліндегі 
103
Ильминский Н.И.
Материалы к изучению киргизского наречия. - Казань, 1861. 
- С. 19-32; 
Терентьев М.
Грамматика турецкая, персидская, киргизская и узбекская. - 
Кн. I. - СПб, 1875. - С. 138; Грамматика киргизского языка. Фонетика, Этимология и 
синтаксис. - Оренбург, 1898. - С.17-18, 67.


483
тұйық етістіктің көрсеткішін 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   210   211   212   213   214   215   216   217   ...   259




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет