Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған


( ~ аяйтын) жол емес» (ІІ, 180)



Pdf көрінісі
бет224/259
Дата30.01.2023
өлшемі6,92 Mb.
#166770
1   ...   220   221   222   223   224   225   226   227   ...   259
Байланысты:
Кітаптар 25-36

 
(
~
аяйтын)
жол емес» (ІІ, 180).
 
Сондай-ақ Абай шығармадарының тілінде бір грамматика-
лық категория бірнеше тұлғамен беріледі. Мысалы, осы күнгі 
-
у 
жұрнақты қимыл есімінің қызметін төрт түрлі тұлға қатар 
атқарады: бірі және ең жиі қолданылатыны 
–-мақ
жұрнақты 
тұлға, одан кейін Абай қимыл есімі қызметінде осы күнгідей -
у
жұрнағын да жұмсаған (әсіресе нақтылы қимыл атауларын -
у
арқылы бергені байқалады), үшіншісі – 
-ар
жұрнақты есімшенің 
барыс септіктегі тұлғасын Абай -
у 
жұрнақты тұлғаның дубли-
каты ретінде пайдаланады: «Жоқ, ғылым 
бағарға 
да ғылым 
сөзін сөйлесер адам жоқ» (II, 160); «Жан қуаты деген қуат бек 
көп нәрсе, бәрін мұнда 
жазарға
уақыт сыйғызбайды» (II, 216). 
Төртіншісі – шартты рай тұлғасының 
керек 
сөзімен келген 
тіркесін де Абай осы тіркестегі -
у
жұрнақты қимыл есімінің 
орнына жиі жұмсайды: «Әрбір байқаған адам 
білсе керек ( = 
жалпы білуі керек
)» (II, 161); «Тәнді жанға бас 
ұрғызса керек 
еді ( = ұрғызу керек еді),
жоқ, біз олай қылмадық» (II, 165).
Сондай-ақ Абай бір қызметте 
-а + тын
және 
-ар + лық
аффиксті тұлғаларды жарыстыра жұмсайды: «Солардан 
сақтарлық ( = сақтайтын)
кісі таппақ» (II, 166); «Баланың 
мал 
табарлық болары ( = табатын болуы),
мал 
шашарлық бо
-
лары ( = шашатын болуы) – 
ол да екіталай» (II, 167).
Қысқасы, Абай жалпыхалықтық сөйлеу тілі мен ауыз әде-
биеті тілінде қолданылатын кейбір морфологиялық тұлғалар-
дың қызмет өрісін кеңейтіп активтендірген. Олардың бірқа-
тарын (мысалы, 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   220   221   222   223   224   225   226   227   ...   259




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет