77
Қысқа күнде
қырық жерге
қойма қойып
Қу тілмен
қулық сауған заңы құрсын, –
(Абай)
Орғып су
мың
бүктеліп,
тоқсан
толқып,
Талқандап көпірлерді қамал қырқып,
Тастарды
мың
жасаған мөңкіткендей,
Лақтырды допша қағып, жұлқып-жұлқып.
(Тайыр)
Осы келтірген үзінділерде әр нәрсені сан жағынан кесіп aйтушылықтар
бар, брақ сол сандардың қайсысын болсын ақындар санап алып, сосын
жазып отырған жоқ. Бір құбылыстың бейнесін көзге елестетіп оқушыға
тұжырымды ұғыныс беру үшін, ретіне қарай бір санды кесіп айтады. Есте
болатын нәрсе, синекдоха мен метонимияның арасына үзілді-кесілді шек,
айырым қою қиын. Мысалы: «
Тиеді ер пайдасы сасқан жерде, Етегін
ер жаңылып басқан жерде
» деген үзіндідегі «
етегін басқан
» деген сөз
бір жерде синекдоха болса, екінші жерде метонимия болуы мүмкін. Егер
бұл сөз, ердің ісінің теріс
келгендігі орнына қолданылса, метонимия
бо лады да, ал оның киімінің бір бөлшегінің орнына қолданылса, онда
бүтіннің орнына бөлшекті қолдану синекдохаға жатады. Синекдоха
метонимияның бір бөлшегіне ұқсайды, екеуінің арасында үзілді-кесілді.
айырым қоюға болмайды дейтін себебі осы.
Метонимия, синекдоха
көркем әдебиет тілінде көп кездеседі. Өзінің
суреттейін
деген құбылысын айқын, ашық түрде суреттеп беру үшін,
өзінің айтайын деген идеясын үндеуде, бұларды шеберлікпен тауып
қолданса, сөйлем тым ширақы, өткір брлып келеді. Бір заттың орнына
екінші затты, не бөлшегін, не көпше, жекешесін айтса да, ең керектісін
айтқандықтан, сол заттың, бүтін кескінін суреттеуден артық түспесе, кем
түспейді.
Достарыңызбен бөлісу: