Сондай-ақ Қазақстан ономастикасыны ң тарихи-әлеумөттік мәселелері қарастырылады. Кітап қалың оқырман қауымға арналған


Қазақстан ономастикасының тарихи-әлеуметтік мәселелері



Pdf көрінісі
бет209/214
Дата16.02.2023
өлшемі5,42 Mb.
#168959
1   ...   206   207   208   209   210   211   212   213   214
Байланысты:
myrzakhmetov m kazak kalai orystandyryldy

Қазақстан ономастикасының тарихи-әлеуметтік мәселелері
Оның сырын, ішкі құпиясының бүктемесін Амантай 
Айзахметовтің «Рождения тюркского мира» (Тараз, 
2002-2004) деген кітабы ашып отыр.
«Линейного письма «А»-ның сыры - текстегі 
сөйлем ішіндегі жігі ашылмаған сөздер тобын буынға, 
бунаққа бөлу, солар арқылы сөйлем құраумен ашы- 
лып отыр. Түрік тілі жалғамалы (аглюнативті) тіл 
болуы себепті, сездің түбірі өзгермей сақталады. Сез 
түбірі өзгермей сақталуы себепті, қанша заман өтсе 
де, оның мағынасы да өзгермейді, оны қай заман- 
да болса да, ұрпақтар буыны алмасқанымен, оқып, 
түсініп білуге болады екен. Мысалы, Александр 
Кондратов «Этруски - загадка номер один» (М. 1977,
С. 3) еңбегінде Еуропа өркениетін Римнен алса, 
Римдіктер еркениетті ете кене халық этрустардан 
алған, бірақ ол «өлі тілге» айналды деп мәлімдей- 
ді. Осы «өлі тіл» қазір прототүріклердің тілі ретінде 
оқылып отыр. Гипормнестра - қай+бөрі+мінез+торе, 
яғни мағынасы «қай бөрі мінезді төре» дегенді 
білдіреді.
Троя соғысындағы кейіпкер Агаменон - «Аға 
менмін», Гибралтар - қай+бөрі+эль+тар сөзінің 
мағынасы «қай бері елінің бұғазы» (пролив) болып 
шығады немесе қазіргі Талас (ө зе н і)- «тар+ас» мағы 
насы «теснина асов», яғни бұл этнонимдер мен 
топонимдер этрустардың «өлі тілінің» біздегі бір 
көрінісіне жатады. «Линейного письма «В» (грек 
жазуы) өзінің негізін «Линейного письма «А»-дан 
тартады . 
«Линейного 
письма 
«А»-ны ң 
негізі 
буынға (слоговы), яғни буынды сөзге тіреледі, яғни 
жалғамалы (аглюнативті) тіл табиғатын танытады.
Б.з.д. алты мың жылдықтан арғы дәуірдегі


Мекемтас Мырзахметұлы «Қазац қалай орыстандырылды?»
389
«Линейного письма «А» - «елі тіл» емес, ол кәдімгі 
прототүріклердің ата тілі болып отыр. Онда қолда- 
нылған ономастикалық атаулар - көне түрік тілінде 
қалыптасқан атаулар болып шықты.
Жерорта теңізінен қоныс аударған түріклер Азия 
(Ас+ұя = Астардың мекені, жері) кеңістігін жайлап, 
енді сол өлкені меңгеріп танып білуі себепті, ұлан- 
байтақ Тұран жеріндегі ономастикалық атауларды 
қалыптастырды.
Т ұранны ң қара шаңырағына ие болған қазан 
жерінде оном астикалы қ атаулардың 
ж е т і
түрл 
қабаты жатыр. Ол қабаттарда біздің ж ерім ізд 
басып өткен отарш ы лдарды ң қанды ізі жатыр 
Автохтонды халық өзі ж айлаған атамекен туғаь 
жеріне етене сіңіп, оның табиғи болмысын жан- 
жақты танып, ол жердегі оном астикалы қ атаулар- 
ды қалыптастырады. Мұны 
х а л ы қ т ы қ
топоним- 
дер дейміз. Осы халы қты қ топоним дерді (оно- 
мастика салалары н) басқынш ы жаулар күшпеь 
өзгертеді, яғни 
о т а р ш ы л д ы қ т о п о н и м д е р д
(яғни оном астика салалары ндағы отаршылды^ 
аталы мдарды ) орны қты рады . Ж ерім ізде болыг 
өткен жеті түрлі қабаттарды ң б үктесінін ашыг 
білмейінш е, ол жерде болып өткен оном астикалы і 
атауларды ң та ри хи -ә л е ум еттік сы ры на қанығс 
алмаймыз. Ол қабаттар: қы тайлы қ, парсы лы қ 
гректік, арабтық, моңғолдық, қалмақтық, орыстығ 
(яғни бүгінгі еуропалық) оном астикалы қ қабаттаі: 
деп атаймыз.
1. 
Қ ы т а й л ы қ қабат,
яғни ғұндар мен түрһ 
қағанаты заманында қытайлық топонимдер, этно 
нимдер, антропонимдер дендей алмады, бірақ мар


390


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   206   207   208   209   210   211   212   213   214




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет