Сондай-ақ Қазақстан ономастикасыны ң тарихи-әлеумөттік мәселелері қарастырылады. Кітап қалың оқырман қауымға арналған
Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды?»
жүктеу/скачать 5,42 Mb. Pdf көрінісі
|
myrzakhmetov m kazak kalai orystandyryldy
- Бұл бет үшін навигация:
- Жер қалай орыстандырылды
| Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды?»
1758 жылы Цин империясы Шығыс Түркістанды жаулап алып, отарланған елдің ежелгі атын халық санасынан ешіру мақсатымен оны қытай тілінде Синьцзян (Жаңа шегара) атандырып жіберді, ол осы күнге дейін өзгермей келеді. Қазақстан жеріндегі «Шүршіт қырылған» деп аталатын елді мекен де - Олжабай батыр бастаған қазақ қолы мен Цин әскері арасында болған қанды қақтығыстан белгі болып қалған микротопонимдердің бірі. Бүл атау да халық санасында ұмыт қалмай сақталып, ұрпақтан ұрпақ- қа өтсе де, сол тарихи оқиғаның ізін сақтап отыр. 2 . Қазақ даласындағы сан ғасырларға созылған, талай-талай қатыгез қанды сапырылыстарға түскен тарихи қайғылы оқиғалар тізбегінің жанды белгісін- дей болып із қалдырған көптеген географиялық жер атауларының терең қабаттарындағы сыр бүгіп жатқан қатпарларын қиял қанатымен ашып, ондағы қанды жорық - тарих көшін көз алдына елестеткен ақын: Оң жақтан - үнді, парсы, араб келген, Сол жақтан - шүршіт, монғол, қалмақ келген, Батыстан - Балқан елі қатынасса, Шығыстан - Қытай, Қашқар шай әкелген, - деп қазақтарихы ныңш оғырланғанөзектіүш бұрыш ын бағдарлай жырлауыңда зерделі жанға аса күрделі көп сырдың өзекті желісін ұстатқандай тарам-тарам тамырлы ойлар желісін алдына жаяды. Ал, осы ой төркіндерінің астарындағы жер тарихы, ондағы баян- далар ел тарихына тіл бітіріп, топонимикалық атау- 100 Жер қалай орыстандырылды? ларды сөйлете алсақ, өткен тарихымыздың қаншама «ақтаңдақтары» сыр шерткен болар еді. Республикамыздың оңтүстік елкесінде бүгінге дейін ел аузында айтылып келе жатқан: Ергенге тасты ұнтап кел, Ескі әніңді шырқап кел. «Ескендір қайтқан төбеден» Есетін жел боп бұрқап кел, - дейтін бұраңбел арудың назында саналы жігіт ұғына білсе, қаншалықты терең шежіре сыр жатыр? Осы өлеңдегі сөзге түсіне, ұғына білген кісіге ала бөтен мән бере айтылатын, ал ой көзімен шолмай, салғырт қараса жай айтыла салған мағынасыз сөздей көрінетін «Ескендір қайтқан төбенің» астарында кене тарих көшінің нелер ғажап шежіре сырлары жатқандай. Осындағы ой сілемінің ізі, тіпті, халықтың тарихи есінің бір елесі: Батыста Балқан деген жер бар екен, Балқанда юнан деген ел бар екен. Юнандар Келеске бір басып кіріп, Қазақтар қайта қуып барған екен, - деп жырлайтын Зиябектей шежіре ақын сөзінде юнан (грек) жұртының Келеске дейін басқыншылық жорықпен келіп, «Ескендір қайтқан төбеден» аса алмай кері қайтқанын және де бабаларымыздың: «Барар жерің Балқан тау, О да біздің барған тау» деген сөздеріне қарап, көне заманда бастан кеш- кен сан түрлі тарихи оқиғалар белгі беріп, ізін қал- дырғандай шындық елесін сезінеміз. Гректерді жо- рыққа бастаған Александр Македонский патшаның тауы шағылып, ат басын кері бұрған жерін «Ескендір қайтқан төбе» деген микротопонимді өлең-жырына |