пен тұрақсыздықты білдіре- ді. Ондай адам өз еркін де билей

200
таңдай беретін болады. Жалтақ бо-
лып, тайсақтай беру адам мінезін-
дегі ұстамсыздықты білдіретін жек-
көрінішті қылық, ерік-жігерсіздікті 
көрсететін ұнамсыз сипат. Ж.-пен 
күресудің тиімді әдісі артқа қарайлай 
бермей, алаң болмай, межелі мақсат-
міндетті орындауға жан қуаттарын 
бағдарлау. Тайсақтамай, жан-жағына 
қарайлап, алаңдамай, қандай іске бол-
са да батыл кірісіп, мүдделі мақса-
тын орындау.
ЖАН
(ағыл. 
soul
; грек. 
psuxe
; лат. 
anima
; қаз. жан, рух) 
– 
адамның және 
хайуанаттардың тыныс-тіршілігін 
қамтамасыз етіп тұратын рухани қуа-
ты. Ж-ның заттық қасиеті жоқ бол-
ғандықтан, оны танып-білу мүмкін-
дігі шектеулі. Аристотель: «жан – тән-
нің формасы, жан мен тән бірлікте, 
Ж. тәннің бөлшектерін үйлестіріп 
басқарып тұрады», дейді. Ж. туралы 
қазақ ойшылдары да аз айтпаған. 
Мәселен, С.Торайғыров «дене азыққа 
тоюдан Ж. ержетер, Ж. ержетіп дүние-
нің сырын табар» десе, Ш.Құдай-
бердіұлы «жан тәнге, ақыл жанға 
маталып тұр» дейді. Мұндай пікірлер 
қазақ фольклорында да, әсіресе, ма-
қал-мәтелдерде көптеп кездеседі. («Тән
ауырса, жан да ауырады», «Жан бар 
жерде қаза бар», «Жан кеудеге қо-
нақ» т.б.) Аннафе алинсанийа
 
– «адам 
жаны». әл-Фарабидің пікірінше, жан 
болмыстың төртінші сатысы. Ж. ту-
ралы мәселелер, оның «даналық таң-
ба тастар және мәселелердің мәні» 
деген трактаттарында айтылады. Адам-
ның жанында әртүрлі қабілеттер не-
месе күштер болады.
Негізгі күштерге «Қуат беруші күш», 
«Түйсіктендіруші күш», «Елестетуші 
күш», «Парасатты немесе ойлаушы 
күш», «Қозғаушы күш», «Талпынушы 
немесе талпындырушы күш» т.б. бо-
лады. әл-Фараби дене мүшелерінде 
болып жататын белгілі бір материалды 
құбылыстармен байланыстыра қа-
райды. Жанның ақылға қонымды жа-
ғы туралы «Екінші ұстаз – әл-Фара-
бидің» «интеллект» сөзінің мағына-
сы туралы пайымдауларында айқын 
баяндалды. Ол елестетуші күштің түс 
көруге әсерін ашып, бұған байланыс-
ты аян беруді шын түс деп түсінеді. 
Осы заманғы психология түс көруді 
әдеттегі психикалық әрекеттің ерек-
ше бір ұйқы кезіндегі жалғасы дей-
ді. Ғылыми психологияда Ж-ды кей-
де психика ұғымының синонимі ре-
тінде де қарастырады.

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: