А. Т. Сағынаев МҰнай мен газдың физикасы және химиясы


Арендердің химиялық қасиеттері



Pdf көрінісі
бет61/153
Дата06.03.2023
өлшемі6,98 Mb.
#171314
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   153
Байланысты:
S4

7.2. Арендердің химиялық қасиеттері 
Арендерге тән реакциялар электрофилді орынбасу: нитрлеу, суль-
фирлеу, галогендеу, Фридель-Крафтс бойынша алкилдеу мен ацирлеу. Бұл 
реакциялардың бәрі ортақ бір механизм бойынша жүреді. 
Электрофилді бөлшек (Х
+
) пайда болу үшін реакцияны катализатордың 
қатысында жүргізеді. Катализатор ретінде H
2
SO
4
(галогендеу, нитрлеу, 
сульфирлеу) және Льюис қышқылдары (алкилдеу, ацирлеу) қолданылады. 
Мысалы, нитрлеу реакциясында электрофилді бөлшек нитроний-катион 
азот және күкірт қышқылдарының әрекеттесуі нәтижесінде түзіледі: 
Сульфирлеу кезінде концентрлі күкірт қышқылының иондануынан SO
3
немесе HSO
3
+
электрофилді реагенттер түзіледі: 


90 
Галогендену күшті қышқылдардың немесе Льюис қышқылдарының 
(FeCl
3
, AlCl
3
, SnCl
4
т.с.с.) қатысында жүреді, нәтижесінде оң зарядты галоген 
ионы түзіледі: 
Фридель-Крафтс бойынша алкилдеу кезінде галогеналкандар алдымен 
Льюис қышқылдарымен полюстенген комплекс түзеді, сонан соң ионданып 
карбкатион түзіледі: 
Алкендермен алкилдеу кезінде де карбкатион түзіледі: 
Пайда болған электрофил Х
+
(R-C
+
H-CH
3
) ароматты қосылыс 
молекуласымен тез арада алдымен тұрақсыз π-комплекс, одан әрі тұрақтырақ
σ-комплекс түзеді.
σ-Комплексте электрофил ароматты қосылыс молекуласымен ковалентті 
байланыс түзеді, нәтижесінде бензол сақинасында толық оң заряд пайда 
болады. 
Реакцияның соңғы сатысында σ-комплекстен протон бөлініп, 
орынбасқан арен молекуласы түзіледі: 
π-комплекс σ-комплекс 
Арендердің қанықпағандық дәрежесі жоғары болғанымен, олар қосылу 
реакцияларына қиын түседі. Мысалы, алкендердің гидрлену жағдайында 
бензол реакцияға түспейді. Реакция сутегінің қысымында никель 
катализаторының қатысында ғана жүреді. Бензолдан циклогексан түзіледі: 
Фотохимиялық әдістерді немесе қоздырғыштарды қолдану арқылы 
бензолға хлорды қосуға болады:


91 
Полициклді арендер де бензолға тән электрофилді орынбасу 
реакцияларына түседі. Сонымен қатар, олардың қанықпағандық қасиеттері 
жоғары болғандықтан қосылу реакцияларына оңай түседі. Мысалы, 
антраценнің 9, 10 көміртек атомдарында қосылу жеңіл жүреді: 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   153




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет