Оқулық. Алматы, 518 бет

Елімізді мекендейтін 332 түрлі сүтқоректі жануарлардың 132-сі кеміру- 
шілерге жатады. Олардың ішінде індет таратуға қатыстылары синантропты 
(грекше 
syn
- бірге, 
anthropos
- адам) деп аталатын адамның мекен-жайын 
төңіректеп тіршілік ететін 3 тұқымдастыққа жатады.
1. Тышқан тәрізділер: егеуқұйрықтар (сұр, қара, жалпақ тісті), үй 
тышқаны.
2. Атжалман тәрізділер: сұр тышқандар, құмтышқандар, атжалмандар.
3. Тиінтектестер: суырлар, саршұнақтар.
Сұр егеукұйрықтың массасы 600 г, қара егеуқұйрық 300 г, үй тышқаны 
23 г жегеді. Өмірінін, орташа ұзақтығы 2-3 жыл, буаздығы 19-21 күн, жалаңаш 
тақыр болып, көзін ашпай туады. 8-10 күндігінде көзін ашады да, 1 айлық 
кезінде енесінен бөлініп өз бетімен тіршілік ете бастайды. 1,5-2,5 айлығында 
жыныстық жетілуі қалыптасады. Жыл бойы егеуқұйрық 2-3 рет, ал тышқан
4-5 рет балалап, эр жолы 4-5 тен 13-15 ке дейін өсім береді.
Табиғи жағдайда үй тышқаны дәнмен, ал сүр егеуқұйрық жануар тектес 
азықтармен жэне өсімдіктермен қоректенеді. Адамға жақын мекендегенде 
олардың барлығы да талғаусыз қоректенетін болады. Сұр егеуқұйрықтар 
ылғал сүйгіш келеді де шөлден аштықтан да бүрын өледі. Сусыз жерде, егер 
қоректік заттардың ылғалдылығы 65%-дан төмен болмаса, тіршілігін сақ- 
тайды. Қара егеуқүйрық суды бүдан да аз ішеді, ал үй тышқаны ұшін дэндегі 
ылғалдылықтың өзі-ақ жеткілікті.
Мал қораларында тышқандар мен егеуқұйрықтар орасан зор зиян кел- 
тіреді. Әрбір егеуқүйрық жылына 20 кг, ал тышқан 1,8 кг дэн жейді. Жас 
төлді тістеп, жаралап, кейде торайлар мен балапандарды жеп те қояды. Бүл 
кемірушілердің келтіретін басты зияндарының бірі - олардың эр түрлі ауру- 
лар таратуы. Ауру қоздырушы микробтардың бір бөлігі бүл зиянкестердің 
арасында ауру тудырады, агг басым көпшілігі ауруды ешқандай белгісінсіз 
микроб алып жүруге соқтырады. Инфекция қоздырушылары кемірушілердің 
бірінен біріне сыртқы тоғышарлар арқылы немесе жүғу факторлары арқылы 
тарайды.
Кемірушілермен жұмыс жүргізгенде оларды қорек пен судан аластап, ін 
қазатын, балалайтын жэне тығылатын мүмкіндіктерін жою қажет. Бүның бэрі 
фермада тазалық пен реттілік сақтап, санитариялық шараларды бүлжытпай 
орындауға әкеліп саяды. Малшылар мен түрғындардың арасында ветерина- 
риялық үгіт-насихат жұмыстарын жүргізе отырып, зиянкестермен күресті 
жеке шаруашылықтар мен тұрғын үйлерді де түгел қамти отырып іске асыру 
қажет.
Кемірушілермен күресте механикалық, химиялық жэне биологиялық 
тэсілдер пайдаланылады. 
Механикалъщ тәсілдер
қақпан жэне басқа да жаб- 
дықтардың көмегімен зиянкестерді үстауға бағытталған. Бүл эдістер сирек 
қолданылады, бірақ та олардың тиімділі - кемірушілердің өлексесін жинау 
сияқты аса қиын жұмысты жеңілдетеді.
Биологиялыц тәсілдер
бірнеше бағытта жүргізіледі. Халық арасында 
кеңінен белгілі эдіс - мысық, кірпі сияқты тышқанның табиғи жауларын пай- 
далану болып табылады. Тышқандарды отқа салып өртегенде олар өздеріне
118

тэн үрейлі хабар беріп, өз ңәсілдеріңің бас сауғалап басқа жаққа ауьіп кетуіне 
себеп болады деген пікірдің жұртшылық арасында жақтаушылары бар. 
Кезінде халық арасында қолданылған «көкжал» егеуқүйрықтарды өсіру эдісін 
де атап өтуге болады. Күбінің іщінде бір топ егеуқұйрықтарды бекітіп азық- 
сыз ұстағанда, аштықтан бірін-бірі жей бастайды. Ақыр аяғында ең жыртқыш 
біреуі «көкжал» ғана қалады. Оны босатып жіберсе, ол тек қана өзінің қандас- 
тарымен қоректенетін болады. Аталған әдістердің ешқайсысы да жаппай кең 
көлемде қолдануға жарамайды.
Қазіргі уақытта кемірушілермен күресуде кең қолдау тапқан 
биологиялъщ
әдіс
- бактериялық препараттарды пайдалану. Бактериялық препараттар зиян- 
кестердің қорғаныс-сақтық рефлексін тудырмайды. Бакт ериялық препараттар 
қосылған алдамшы жемді кемірушілер ешқандай қорқынышсыз жақсы жейді. 
Бұл препараттар тышқан тектестер үшін аса зардапты. 
Salmonella typhimu-
гіит
бактерияларынан даярланады. Практикада бүл микробтардың жекелеген 
штаммдары Мерешковскийдің, Исаченконың, Прохоровтың бактериялары 
ретінде белгілі.
Ветеринария практикасында бактокумарин атты препарат кеңінен пай- 
даланылады. Бұл профессор Д. Ф. Трахановтың ұсынысы бойынша дэндік 
азық 
S. typhim urium
бактериялары мен улы зат зоокумариннің натрийлі тұзын 
сіңіру арқылы даярланады.

жүктеу/скачать 26,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: