үлкен жол өн бойындағы калалар мен тұрғын мекендердіц канат жайып, мәдени, сауда-саттык карым-катынасын жан-жакты дамытуына зор әсерін тигізді. Бүл керуен жолымен әйгілі иран қынасы, вавилон кілемдері, сирия- ның асыл тастары, жер-жаһанға белгілі қытай жібегі ағылып жатты. Мүның бәрі де ұлы далада бой көтерген жас империяның дамуына нгі оссрін тпгізді.
Данышпан Істемидің кеуде қағып мақтануға хақысы бар еді. Өйткені, он жылдың ішінде (550-560 ж.ж.) түркілер Сары теңіз бен Еділдің аралығын- дағы барлық көшпенді халықтарды өздеріне бағындырды. Ал, 571 жылы ол Солтүстік Кавказды жаулап сосын іле-шала Боспорды алды. Аз уақыттың ішінде Түркі қағанаты аса қуатты мемлекетке айналды. Осының бәрі де Бу- мыннан кейінгі Істеми қағанның тікелей басшылығымен іске асырылды. Содан бір ғасыр бойы түркі қағанаты Азияда билік жүргізіп, үлы қағанат- тармен иық түйістіріп отырды. Түркі мемлекетінің негізін қалап, іргесін бекітуде Істеми қағанның атқарған міндеті зор. Түркі қағанатының сол кездегі үлы қағанаттар—шығыстағы Қытайдың, батыстағы Византияның д әр еж есін е жетіп, терезе теңестіруі үшін күш -ж ігерін аямай күрескен Істемиге тарих өзінің лайықты бағасын беруге тиісті. Істеми сыртқы саясатты белсенді түрде жүргізді. Түркі мемлекеті басқа- лармен салыстырғанда өзін ің әлі жас екендігіне қарамай-ақ, күн сайын күш-қуатын арттырып Қытай, Византия және Парсы империяларының на- зарын аударып, онымен санасып отыруға мәжбүр етті. Істемидің кейбір дипломатиялық айла-амалдарына көз салып қарасақ, оның өз заманында ірі саясаткер болғандығын аңғарамыз. Дипломатиялық қарым-қатынастарды жақсарту мақсатымен ол өзінің қызын парсы шахына ұзатады. Ал түркі
