2 1
8
1
-- 5-—
—
■
- ■ ■
■
" 11 ■
^ ■
■
Г Сүхбаттасу
Бақыт ынтымақта
1
9
Мазмүндама
Нәтиже сабақ
2
1
10 I Күрделі баяндауыш
Қасиетті іс
2
11 ! Курделі баяндауыш
Қызыл кітап
2
12
1 ■
.■!§■■■ -
. 1 ■
■
■ 1
■■■■!■ ..........
Г Баяндауыш
Қасиетті іс
2
13
1 Бастауыш пен баяндауыш
арасына қойылатын
сызықша
Жер - Ана жыламасын
1
14
Баяндауыш
Табиғатты қалай қорғаймыз?
2
15
j ------------- - ;
**_ ■.
.
■■■--------
-------
1 Бақылау диктанты
...
J - J
16
I --- ®-■ ^
SP1 •
1 Катемен жүмыс
Байқоңыр - ғарыш айлағы
1
17 ! Синтаксистік талдау
Түңғыш ғарышкер
2
80
[1 8
Сейлем мүш-не талдау
16 желтоқсан-ҚР*ның Тәуелсіздік күні
1
19
1 Лексики-
грамматикалық тест
Отан туралы маңал-мөтел, өлеңдер
1
I 20
Түрлаусыз мүшелер
|1 Су - тіршілік көзі
1 2
і 21 I Толыктауыш
Ғалымныд пікірі
1
22
Тест
11 Нәтижесабақ
|I2
23
Ьш ■■ ■
■
1 Ш
Сөйлем мүшелері
Жаңа жыл қарсаңында
2
24
Тоқсандық қайталау
1
1
.................................
...................
V*
...«
.
- -
—
.
........
--
11 35 сағ
9-сынып. Ң азақ тілі
Оңулық авторы: Т.М.Артықова.
Алматы: Атамүра
(қосымша К. Сариева. Алматы: Мектеп)
JS&
Грамматикалық
тақырып
Лексикалық тақырып
Сағат
саны
1 1 .
Қайталау
1 қыркүйек — Білім күні.
1 модульге кіріспе
2 І Фонетика
Жазғы демалыста (Сариева)
—--- —
■
—
■
і
!
3
Тән дыбыстар
Қазақ тілі туралы қысқаша
малімет
1
I
4
Дауысты дыбыстар
Алфавиттердің ауысуы
.
1
5
Дауыссыз дыбыстар
Араб жазуымен жазылған түңғыш
кітаптар
1
j
6
Фонетикалык талдау
Орхон-Енисей жазулары (Сариева)
1 і- 1
I 7 !
Терме диктанты
■» _....
д..—У
Орхон-Енисей жазуларын
үйренейік (Сариева)
1
, 1 | |
і 8 І[ Қатемен жүмыс
|ГЛатын алфавиті
1
2
I 9
Г
г
1
‘
1
- 1 ' - г
1
- —
~ J
- Н
Сөз таптары
і
ГОрыс алфавиті
1 10 11 Морфологиялык талдау |1 Жатгырулармен жүмыс
1
•
\
1 11
Кіріспе білім деңгейін
тексеру диктанты
Ана тілі
1
f
12
Қатемен жүмыс
Тіл тарихы. Түркі тілдері (Сариева) |Г і
! 13 1 Синтаксистік талдау
Тіл туралы ойлар (Сариева)
|I
і
!
1
14
Түрлаулы мүшелер
Қазақ тілі мәселесі. 22 қыркүйек -
Тілдер күні
і---------
%
С
1 I
d
Түрлаусыз мүтнелер
Түркі халықтарының түбі бір
(Сариева)
і л
і
16
Тест
Нәтиже сабак
1
1
I
(1 7
Жай сөйлем, түрлері
Қазақ елінің келешегі
—
қазақ
1
ч ш т
1
*•?* - »
■
1 i s
Жай сойлемді талдау
Алғашқы үстаз
19
Қүрмалас сөйлем
11 модульге кіріспе
,
1
j
I
20
Қүрмалас сөйлем
-------- --—
--—
—
—
^^ _
—
—
—
—
-- —
—
—
|И
и
|_
р
~
і
- - - -■
---- --—
—
—
—
--- -—
В.В.Радлов
[2 1
Түсіндірме диктант
Радловтың ецбегі (Сариева)
.
X
1
22
Қатемен жүмыс
|! В.В.Бартольд,Н.Сауранбаев
2
j
і 23
Қүрмалас түрлері
г.Айда ров
1
1
! 24
Қүрмалас түрлері
Ғалым Ғ.Айдаровиен сүхбат
(Сариева)_______ ____ _____ _____
1
г—
—
—
—
25
Қүрмалас түрлері
Ғылыммен жақын болсаң.жетерсің
мүратқа
1
6-136
81
26
Мазмүндама
| Өйгілі тілші-ғалымдар
1 1
_
т
і
шт
27
Нәтиже сабақ
Модульді бекіту
I 1
28
Салалас қүрмалас сөйлем | Отан
! 1
29
Салалас қүрмалас сөйлем
түрлері
Қазақстан Республикасының
рәміздері
2
\
_______________________
30
Салалас қүрмалас сөйлем
Қазақстан Республикасындағы
Тілдер мерекесі
]
1
31
Жалғаулыңты,
жалғаулықсыз
Тіл туралы Зад
1
32
Бақылау диктанты
Қазақ елі
]; 1
33
Қатемен жүмыс
Кең өлке (Сариева)
! 1
34
Жалғаулықты салалас
Отан туралы макал-мәтелдер
сайысы
2
35
Жалғаулықсыз салалас
Үлы Жібек жолы (Сариева)
1
36
Салалас қүрмалас сөйлем
Туған өлкем
j 1
37
Салалас қүрмалас сөйлем
Республика күні
! і
38
Салалас қүрмалас.сөйлем
Алтай мен Тянь-Шаньға дейін
(Сариева)
і
39
Тест
Нәтижесабақ
і
40
Токсандық қайталау
Модульді бекіту
д
41
Жаттығу, пысықтау
11
Өткенді қайталау
і
II тоқсан
45
сағат
1
Салалас қүрмалас сөйлем
IV модульге кіріспе.
Тарихи қайраткерлер
1
2
Салалас қүрмалас сөйлем
Тарихи түлғалар
1
3
Салалас қүрм. сөйл
жасалуы
Сүлтандар
1
4
Салалас қүрм. сөйл
жасалуы
Билер. Қазақ даласының кемеңгері
1
5 I Салалас қүрмалас сөйлем
Төле би
I
1
6
Салалас қүрмалас сөйлем
і
Қаз дауысты Қазыбек
1
7
Салалас қүрмалас сөйлем
Әйтеке би
! 1
8
Диктант
Тарихи түлғалар
і І
9
Қатемен жүмыс .
] Үш дана-үш кемеңгер
1
10
Ықғайлас салалас
Қазақ батырлары
; 1
11
Ыңғайлас салалас
Қабанбай батыр
1
12
Ыңғайлас салалас
| Бөгенбай батыр
1
13
Ыңғайлас салалас
Сырым батыр
!'1
14
Тест(Сариева
«Өлкетану»)
Нәтиже сабақ
1
15
Қарсылықты салалас
V модульге кіріспе Көне қалалар
1
16
Г
Қарсылықты салалас
Түркістан қаласы
1
17 Қарсылықты салалас
! Ежелгі қалалар
1
1
1
18
Қарсылықты салалас
Менің қалам
1
19
Карсылықты салалас
Орал қаласы
1
20
Қарсылықты салалас
Алматы қаласы
1
21
Қарсылықты салалас
Астана қ$ласы
1
82
22 !
!
——
1
■
■
■
■
■
1
■■■■ ■
■
■■ ■
■■■■■■
■ ■■
■
■
■
—
■ —
ЛІузмүндама
і Орал-тарихи қала
1
23
Тест
1Н эти же сабақ
1
24 і Сөйлем талдау
Жаттығулармен жүмыс
1
2
5
Себеп-салдар салалас
VI модульге кіріспе Қазақ отбасы.
Ата-ана
2
26
Себеп-салдар салалас
1Отбасы мүшелерінің мінезі.
Төуелсіздік күні
1
27 !
I Аралық білім деңгейін
тексеру диктанты
Қайталау
1
28 1 Қатемен жүмыс
Жеті казына мен жеті ырыс
! 1
29 1 Себеп-салдар салалас
! Адамныд қүндылығы
1
30 : Себеп-салдар салалас
І Қазақ халқының салт-дәстүрлері
2
31 : Себеп-салдар салалас
! Деңгейлік тапсырмалар орындау
1
32 | Себеп-салдар салалас
І
1
Қош келдің, Жаңа жыл!
1
33 ! Нәтижесабақ
Біздің отбасымыздағы дәстүрлер
1
35
1 сағат
Сабақңа жан-жақты дайындың сабақтың нәтижелі бо-
луын қамтамасыз етеді. Сондықтан мүғалім әр сабақңа
күні бүрын өте үлкен дайындық жасауы тиіс. Бүл да-
йындыңтың барлығын мүғалім жүйелі түрде жазып оты-
рады. Сабақтың жазбаша мазмүнына мүғалім кіргеннен
бастап сабақ бітіп, сыныптан ш ыққанға дейінгі жүмыс-
ты ң түрлері мен сөйленетін сөздің бәрі толың кіруге
тиісті. Сабақтың ңай бөлімінде ңандай көрнекіліктер
ңолданылатыны көрсетіліп отырады. Әсіресе, машыңңа
әзір л ен етін студенттер м ү ғалім н ің сүрағы м ен бірге
оқуш ының ңандай жауабы болу мүмкінін ж азы п оты-
руы керек. Сабақ барысын осындай дайындықпен бас
тап, оны ж ылда тольщтырып, түрлендіріп, жаңартып,
жылда жақсартып отырған мүғалім шеберлікке жетеді.
Мүғалім сабаң тақырыбын күнделік жоспар бойынша
анықтайды. Сабақтың түрі мен ңүрылысы тақырыпқа
қарай белгіленеді. К өпш ілік сабаңта үй тапсырмасын
тексеру болады. Басңа үлт оқушыларының тілге ңызы-
ғушылығын арттыру үшін қазақ тілінің дыбысын айту
мақсатында қазақ тілі сабағын ауызша жаттығудан бас-
таган жөн. Ауызша фонетикалың жаттығуға қысңа өлең,
жүмбаң, өн ңолдануға болады. Бастауыш сыныпта про
фессор Ө.Ж үнісбек үсынған "фонетикалық камертон"
қолданған да тиімді. Бүл көрнекілік арңылы оқушылар
дыбыстарды өндетіп, жуан дауыстыларды жуан дауыс-
83
пен, ж іңіш ке дауыстыларды ж іщ ш ке дауыспен аитып
дағдыланады.
Ж аң а сабақты түсіндірудің ең үтымды жо лын тандап,
оны түсіндіруде ж асалатын ж үмыстың түрлерін белгі-
леп, ж атты ғу, мөтін, диалог таңдап ңою керек. Ж аңа
сабаңты оқуш ы ны ң меңгергенін тексеру ж олдары ес-
керіліп, оның сүрақтары мен жауаптары ж азы лы п қо-
йылады. Үйге берілетін тапсырма күні бүрын белгіле-
неді. Үй тапсырманың мақсаты - оқуш ының ж аңа сабақ
материалын үйде қайталап оны үмытпайтындай есте сақ-
талуы, қамтамасыз ету, ол материалды оқушы күнделік
өмірде қарым-қатынаста ңолдана алатындай ету. Үйге
берілетін тапсырма сабақта ж ан-ж аңты түсіндіріліп бе-
ріледі. Ө йткені, үйде ол тапсы рм а ата-ан алары н а да
тү сін ік ті болса, оларды ң қ а за қ ш а сөйлеп үйренуіне
әсерін тигізеді. I сыныпта тапсырма берілмейді,
Сабаңқа дайындыңта көрнекілік те өзірленуі керек.
Қ аж етіне қарай кестелерді ж асап, суреттерді, перфо-
карталарды дайындап, ңолданатын қүралдарды көрсетіп
ңою қаж ет. Олардық пайдаланылуы сабақтагы қажетті-
лігіне байланысты. Пайдаланатын көрнекіліктер сабаң
уақытын тиімді жүмсауга өсерін тигізеді. Олар эстети-
калы қ ж ағынан тартымды болуы кер ек.
5.4. С абақты үй ы м дасты ру ж олд ары
Сабақ нөтижесі - үйымдастыруда. Қ азақ тілін оңыту-
дағы сабақ түрлері, оны жүргізу жүйесі мен барысы өлі
де назар аударуды ңаж ет етеді. Білім берудің мынадай
өдіс-төсілдері бар.
1) жаңа сабақ пен еткен сабақты жүйелі байланыстыру;
2) жазба жүмыстарын ж үйелі жүргізу;
3) сабаң барысында уақытты дүрыс пайдалану.
Бүл мәселелер сабақ үстінде бір-бірімен тығыз байла
ны сты ж ү р гізіл ед і. М ысалы: Ж а ң а сабаң сан есімді
түсіндіру болса, оның ж ақты белгілерін аны қтап қою
міндеттеледі. Олар: а) сан есім сөз табының бірі екені; ө)
84
заттЁиң саны н б іл д ір етін д ігі; б) қ ан ш а, неш е деген
сүрақңа жауап беретіндігі; в) сан есімге тән арнаулы сөз
тудырушы ж үрнақтары бар екендігі. Осы белгілеріне
қарай мүның алдында өткен бүкіл зат есімді түгел ңай-
таламай, уаңы т^а сөйкес ең негізгі, жаңын тақырыпты
еске түсіруге болады. Ж аңа сабаңты түсіндіруде ыеден
бастау, не мөселеге көңіл бөлу, нені ңамту керек жөне
олар не арқы лы жүргізіледі деген мөселелер анықтала-
ды.
1) сан есімнің бір тақырыбына ңатысты өзіндік белгі-
лерін айқы ндайты н сөйлемдер кестеге ж азы лы п , ол
сүраң-ж ауап арңы лы талданады, яғни көрнекілікпен
жүмыс жүреді.
2) сол объектілерге мүғалім мен оқушылар мысалдар
ойланып айтады.
3) оңулыңтағы немесе дидактикалы қ материалдан
дайындап алған мөтінмен нақтылы жүмыс ж үргізіліп,
негізгі объектіні тапңызады. Ол плакатңа немесе таңта-
ның екінш і жағында күні бүрын жазулы түрады.
4) бүл талданған объектілерге көз ж еткізіп алған соң,
оқулықтағы ережеге мән беріліп зейін қойғызып оңыты-
лады . К ітанты м үғалім өзі немесе оңуш ы ны ң біріне
оқытады. Міне, м үғалім нің баяндауы, түсіндіруі осы
төрт бөліктен түрады. Келесі мөселе - бекіту сабағы. Бе-
кіту сабағында оқулы қтан бүкіл сынып оңушыларын
ңаты сты рған ауы зш а ж атты ғу жүмысы орындалады.
Ауызша жаттығудың мөні оңушылардың зейінін жүмыс-
қ а аудару жөне белсенділіктерін арттыру, іске жүмыл-
дыру болын табылады.Одан кейінгі жазбаш а жаттығу
жүмысын орындату кезінде барлық оқушылар өздігімен
ойланады, ж ацңай оңулықпен жүмыс жасайды. Келесі
ж а ң а саб ақ ты ж и н а ң т а у д а м ы н а ж үм ы с тү р л е р і
жүргізіледі. Мысалы: Сан есім немесе сөз қүрамын жөне
сөз таптарын оқытуда болсын, бір сабақ көлемінде көбіне
сөздік, терме, түсіндірме, диктант түрлерінің бірі алы-
нады, ол өз тұсында бірден тексеріледі де, одан оқушы-
лардың қанш алы қты білім алғандығы бірден көрінеді.
Қорытындылау ауызш а сүрактар арқылы жүргізіледі де
85
сабаңта "не білдік, не оңыдың, не оры ндады қ” деген
еүраңтарға жауаптар алынып, жүйеленеді, ж инақтала-
ды. Б ір ік к ен сабаңтың келесі бөлігі үй тапсырмасы н
сүрау. Үй тацсырмасы өткен материалдармен байланые-
тырыл ып та сүралады . Біраң бүлардың әрқайсысы жеке
сабаң ретінде 45 миниутта өтілуі сирек кездеседі. Бірақ
ол да төжірибеде бар. Сондыңтан олардың ж еке сабақ
ретінде өтілген түрін сабаң деп атау керек. Ал олардың
бәрі бір сабақты ң қүрам ы нда кездескенде, сабаңтың
бөлігі деп аталады. Мүғалім сабаңтың ңүрамына кіретін
бөліктердің әрңайсысы на уақы тты дүрыс бөлуге мөн
беруі тиіс. Сабаңтың іш к і бөлімдеріне у акы т бөлуде
өткен сабақты ң қ и ы н -ж ең іл д ігі, оқуш ы ларды ң оны
ң ал ай м ең герген дігі ескер іл ед і. Соған қ а р а й у ақ ы т
бөлінеді, бірақ ол уаңыт 10-12 минуттан аспағаны дүрыс.
Ж аң а сабақңа болінетін уаңыттың 20 минуттан кем бол-
мағаны дүрыс. Ал ж аңа сабаңты оңушының ңалай мең-
гергенін аныңтауға 7 минут уаңыт жетеді. Ж аң а сабақ-
ты бекіту, қорыту үтаін 3-4 минут уақы т бөлген дүрыс.
Ж аң а сабақ, оны оңушының меңгергенін аны қтау мен
бекітуге барлыгы 20-30 минуттай уаңыт бөлінеді. Ал үйге
тапсырма беруге 4-5 минут уаңыт керек. Тәжірибеде кез-
десетін үй тапсырмасын берудегі асығыстық сабаңтан
оры н ал м аған ы ж өн.С абаң б ө л ік тер ін е у аң ы т бөлу
ж өніндегі көрсетілген бүл мөлш ерлер бүлж ы мас заң
емес. Ол сабақтың маңсатына, мазмүнына ңарай түрлі
өзгерістерге түсе береді. Оны мүғалім ңаж етіне қарай
шешеді. Біраң уаңыт мөлшеріне себепсіз ж асалған өзге-
р істер д і дүры с деу қ и ы н . С абак к ү р а м ы н а к ір е т ін
бөліктердің бәрі өр сабақта болуы міндетті ме деген заң-
ды сүрақ туады. Оған міндетті емес деп ж ауап беруге
болады . К ейбір ү л к ен таң ы р ы п ты ө ткен н ен к е й ін ,
мүгалім сабаңты тек қайталауға гана арнауы мүмкін.
Орыс мектептеріндегі қазаң тілінде бірімен-бірі байла-
ны сты н ү сң ал ар д ы , оған қ аты сты ж а т т ы ғу л а р мен
өңгімелерді, ж аңа сөздерді өткен соң олардың ңолдану
дағдысын өбден ңалыптасты ру үш ін сабаң өткізіледі.
Мысалы: Етістіктің ш аңтарын өткеннен кейін оқушы-
86
ның ш аңтарды сөйлеуде колдану дағдысын қалыптас-
тыру үшін бір сабақты әңғімелесу, сөйлесуге арнауға бо
лады. Мүндай сабақтың ңүрамы түрлі болады. Онда екі
кісінің әңгімесі (сүраң-ж ауап, диалог ретінде немесе
әңгімеге қатысуш ылардың ңысңа-қысқа әңгіме айтуы,
т.б.) ретінде, жеке адамның сөзі әңгіме ретінде, көп адам-
дардың әңгімелесуі, тақпаң, жүмбаң айту, сурет мазмү-
ны туралы әңгімелеу, экскурсия туралы сөйлесу сияқ-
ты жүмыстар ж үргізіледі, таңырыптар да түрлі-түрлі
болады. Ондай сабақта етістіктің шаңтары бар мәтіндер
алынуы ңаж ет.'
5.5. С абақты ң қ ү р ы л ы м ы
Оқу орыс тілінде ж үретін мектептердегі сабақты ң
ңүрылысы ана тілі сабағының ңүрылысындай, атап айт-
қанда ол мыналар:
1. С абақты ң үйы м дасты ры лу кезеңі. Б үл кезеңге
сәлемдесу, оқуш ыларды түгендеу, оқушы назарын са-
баққа үйым дастыру ж атады .
2. Үй тапсы рмасын тексеру. Үй жүмысын, үйге беріл-
ген тапсырманы үнемі тексеріп отыру оқушының оны
орындауына эсер етеді. Оңушы үй тапсырмасының тек-
серілмей қалатын кездері болатынын сезсе, үй тапсыр
масын жасамай келуі де мүмкін. Сондыңтан үй тапсыр-
масы м індетті түрде тексерілуі ж өне бағалануы өте
ңаж ет.
3. Ж а ң а саб ақты түсіндіру. Б үл сабақты ң оқуш ы
білімін толықтыратын бөлімі. Оқушы білімі өр сабақ са
йын толығып отыруы тиіс. Оқушы әр сабақта өзіне таныс
емес, ж аңа материалмен кездесіп отырады.
4. Ж аң а материалды бекіту. Мүғалім оқушыға ж ақа
материалды ғана түсіндіріп қоймай, оны оқушының есін-
де сақтайтындай дөрежеге жеткізуі керек. Ол үшін көпте-
ген түрлі-түрлі жүмыстар жасайды, өдіс-төсілдер ңолда-
нылады. Онсыз оқушы ешбір материалды есіне сақтай
алмайды.
5.
С абаңты қ о р ы ты н д ы л ау , үй ге тап сы р м а беру.
Ж аң а материалды бекіту жүмысымен бірге оқуш ының
ж аң а материалды меңгергені аныңталады. Ж аң а сабақ-
ты ңорыту оны бастан-аяқ қайталау емес. Бүл оқуш ыға
мөселенің негізін еске саңтауға көмектеседі. М үғалім
үи тапсырмасын оқуш ыға түсіндхрш, ңалаи орындауға
бағыт береді. Сабақ ңүрылысын төменгі кесте арңылы
көруге болады. Бірак сабақтың кезеңдері өзгеріп түра-
ды. Ж оғарыда айтылғандай, қазақ тілі сабағын кіріспе
ретінде ауызша дыбыс жаттығуынан бастаған ж өн. Ж аңа
сабақты түсіндіруде ана тілінде айтып, қазаң тіліне ауда-
ру. Мысалы: бастауыш сыныпта сурет арңылы қант
суретін көрсетіп, оның аудармасын талап етудің қаж еті
и
ж оң, өиткені суреттен ол не екенх көрініп түр, содан
к е й ін м ү ғал ім сол сөзбен б ай л ан ы сты іс -қ и м ы л д ы
біддіретін сөзді оңуш ылардың сөздік қорына енгізеді,
орысша: "ем, кушаю" деп қазақш а "жеймін" дейді. Са-
бақты ң келесі кезеңінде оқуш ы ларды ң ауы зш а ойын
айтуға үйретеді. Оқушылар бір-біріне өз ойларын айта-
ды, толыңтырады, бір оңушыға барлық ойларды түжы-
ры мдап қоры ты нды сы н айтуға табыс етіледі. Сонда
оиын дамыту мына кесте бойынша жүзеге асады: сүрақ
ңазақ тілінде - оны орыс тіліне аудару - окуш ылардың
орысша тілінде ойын айтуы, жауап ңүрастыруы - оны
қазақ тіліне аудару - қазақ тілінде ж ауапты түжырым-
дал ортаға салу. Әр сабақта оқушылардың хормен айтыл-
ған жауаптары болу керек. Хормен дыбысты, буынды,
сөзді ңайталау, ол оңушылардың ой-өрісін дамытып, са-
оақта өзін еркін үстап, ауызша сөилеуіне әсерін типзеді.
Өзге үлттарға ңазаң тілі сабағының керекті кезең і —
ш ағын топта өзара пікір алмасу, оның маңсаты:
- бір мөтіннің мазмүнын айтып, тілдерін жаттыңтыру:
- оқуш ылардың білімін тексеру;
- оқуш ыларды өз бетімен ж үмы сқа үйрету.
Сүрақтар:
1. Орые мектептерінде қазақ тілі сабаіы құрылысьша қойы-
латын талаптар ңандай?
Достарыңызбен бөлісу: |