График а алматы "Білім" 2012

11
3-кесте
ШРИФТІҢ 
ӨЛШЕМ 
АТАУЛАРЫ
ƏРІП-
ПЕН 
БЕЛГІ-
ЛЕНУІ
САЛЫС-
ТЫРМАЛЫ 
ӨЛШЕМІ
ӨЛШЕМДЕРІ (мм)
1. Бас 
əріптердің 
биіктігі
h
10d
2,5
3,5
5
7
10
14
20
2. Кіші 
əріптердің 
биіктігі
c
7d
1,8
2,5
3,5
5
7
10
14
3. Əріптердің 
ендері
g
6d
1,1
1,5
2,1
3,0
4,2
6
8,4
4. Əріптердің 
арақашықтығы
a
2d
0,35
0,5
0,7
1,0
1,4
2,0
2,8
5. Cөздердің 
арақашықтығы
е
6d
1,1
1,5
2,1
3,0
4,2
6,0
8,4
6. Əріптердің 
қалыңдығы
d
d
0,18
0,25
0,35
0,6
0,7
1,0
1,4
5. Cөздердің 
арақашықтығы
е
6d
1,1
1,5
2,1
3,0
4,2
6,0
8,4
6. Əріптердің 
қалыңдығы
d
d
0,18
0,25
0,35
0,6
0,7
1,0
1,4

12
4-суретте Б типті қиғаш қазақ алфавиті əріптерінің сызылу конс трукциясы 
көрсетілген. Бұл суретте қара сызықтар не 75
0
түзу сызықтар немесе деңгей 
сызығына параллель сызықтар берілген.

13
5-суретте Б типті қиғаш латын алфавитінің сызылу жолы мен сандары 
көрсетілген.
Сызба шрифін орындау кезінде, яғни тік жəне қиғаш əріптер мен сандарды 
сызғанда вертикаль орналасқан сызықтарды жоғарыдан төмен қарай, ал 
горизонталь сызықтарды солдан оңға қарай сызу қажет. Ал, доға болса, төмен 
қарай солға немесе төмен қарай оңға сызады (5-сурет).
§ 1.5 Сызба өлшемдерді түсіру
Сызбада берілген нəрсені сызбасына қарап жасау үшін арнайы өлшемдері 
болу қажет. Ал, өлшемдерді дұрыс қоюға арналған оларды түсіру ережелері 
мемлекеттік стандартта белгіленген. 
Сызбада берілген сызбаның өлшемдерін қою үшін, алдымен сызбаның 
контурына шығару сызықтарын сызамыз. Шығару сызығы нұсқамадан 

14
стандарт бойынша 1÷5 мм шығып тұруы керек, дегенмен бұл ұзындық 2÷3 
мм болғаны дұрыс. Осы шығару сызықтарына перпендикуляр болатын өлшем 
сызығын сызамыз. Нəрсенің күрделілігіне байланысты өлшем сызықтырының 
бір немесе бірнеше параллель сызықтары болады. Стандарт бойынша өлшем 
сызықтарының аралары 6÷10 мм болуға тиіс (6-сурет). Алайда бірінші өлшем 
сызығын контурдан 10 мм, ал келесі өлшем сызықтарын осы сызықтан 8 мм 
арақашықтықта сызған дұрыс.
Өлшем сызықтарының ше 
тін 
нұсқамамен шектеп қояды. Нұсқама 
міндетті түрде сызғыш 
тың көмегімен 
ұзындығы (6÷10) s мм болатын 
сызықпен сызылады (7-сурет). Кей 
жағдайларда нұс 
қама сызықтары 
өлшем сызық 
тарына сыймай қалса, 
онда өл 
шем сандары шығару сызығы-
ның сыртына сызылады. Айта кету 
керек, құрылыс сызбаларында өлшем 

15
сызықтарының шеттерін оңнан солға қарай 45
0
болатын ұзындығы 2÷4 мм
болатын көлбеу сызықпен шектеп қояды (8-сурет). Өлшем сызығының үстіне 
биіктігі 3,5÷5 мм болатын өлшем санын сызып қояды. Өлшем сандары 
миллиметр (мм) бірлігімен көрсетіледі, миллиметр сөзі мен белгісі сызбада 
жазылмайды. Бірақ сəулет-құрылыс сызбаларындағы ғимараттың қасбеті 
мен тілігінде биіктіктерін жəне жоспарда (планда) бөлмелердің аудандарын 
метрмен белгілеп, шартты белгілерін жазбайды. Биіктік өлшемдерін қою 
үшін, оңнан солға жəне солдан оңға қарай 45
0
болатын, ұзындығы 2÷4 мм 
көлбеу сызықтармен шектеп, үстіне метр белгісінен кейін міндетті түрде үш 
сан жазылады (8-сурет). Бұл өлшем саны мен өлшем сызығының арасы 1 мм 
шамасында болады.
Егер бір ғана өлшем сызығы болса, онда өлшем саны өлшем сызығының 
ортасына сызылады (6-сурет). Ал егер бірнеше өлшем сызықтары болса, онда 
өлшем саны шахмат тəріздес болып сызылады. Бұл жағдайда кіші өлшем саны 
бірінші контур сызығына жақын орналасады. Осыдан кейін одан үлкен өлшем 
сызығы, сөйтіп жалғасып кете береді. Айта кету керек, контурлық шығару, 
осьтік жəне центрлік (орталықтық) сызықтарын өлшем сызығы ретінде 
қолданып, өлшем санын сызуға болмайды.
Сызбада бұрыштық өлшемдер градуспен, минутпен жəне секундпен 
белгіленеді. Бірақ бұл өлшемдер сызбада жазылмайды. Бұрыштың өлшемін 
өлшем санымен өлшем сызығының ортасына төбесіне шеңбер доғасы
арқылы көрсетіп қояды. Шығару сызықтарын ось бойымен тарамдап 
жүргізеді. 
Сызбада шеңбердің радиусын латынның бас əрпі R-мен белгілеп, қасына 
өлшем саны жазылады (9-сурет). Радиустың белгісі мен саны бірдей 
биіктікте сызылуы тиіс. Сызбада радиус өлшем сызығы шеңбердің ортасы-
нан (центрінен) басталады, бұл сызық шеңбер доғасына дейін созылып, бір 
нұсқама сызығымен аяқталады. 
Шеңбердің диаметрі өлшем санының алдына 
v 
таңбасын қою арқылы 
көрсетіледі (10-сурет). Сызбада диаметрдің өлшем сызығын шеңбердің 

16
ортасынан (центрінен) өтіп, екі шетіне дейін созылатын, екі нұсқама 
сызығымен аяқталатын өлшем сызығымен белгілеп қояды. Айта кету керек, 
диаметр белгісіндегі қиғаш сызықша биіктігі өлшем санының биіктігіне тең 
болуы тиіс. 
11-суретте шеңбердің радиусы мен диаметрінің көрсетілу мысалдары 
қарастырылған. 
Сызбада квадрат жəне квадратты мəтіндер өлшемінің шамасын көрсету 
үшін, өлшем санының алдына Ø белгісі қойылады (12-сурет). Егер квадрат 
пен квадратты мəтіндер мəнімен берілген болса, онда квадрат белгісінен 
басқа квадраттың диагональ сызығымен көрсетіледі (12-сурет). Егер квадрат 
басқа жағдайда орналасса, онда квадрат белгісі көрсетілмейді, керісінше 
қабырғаларының өлшемдері көрсетіледі. 
Сызбаларда, оның ішінде машина жасау мен құрылыс сызбасында конустық 
жəне еңістік сызықтар кездесіп отырады (12-сурет).
Егер сызбадағы нəрсенің беті немесе жағы конус тəріздес болып келсе, 
онда конус осіне параллель жүргізілген шығару сызығына конустылық 
белгісін z мен сан арқылы жазып қояды. Конустылық конус бетінің 
h
h
10/
7
h

17
үстіңгі жəне төменгі табандарының диаметр айырмасы осы табандардың 
арақашықтығының қатынасына тең болады. Мына формуламен анықталады: 
(k=(D-d)/
l
).
Егер нəрсенің беті еңістеу болып келсе, онда сызбаның еңістік болып келген 
жеріне шығару сызығын сызып, осы сызықтың сөресіне еңістеу белгісін 
жəне еңістеу сызығының биіктігін еңістеу сызығының ұзындығына бөлгенге 
тең болатын санды жазып қояды (i=h/
l
болады) (12-сурет).

жүктеу/скачать 5,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: