С. В. Кожанова Жалпы иммунология
жүктеу/скачать 19,87 Mb. Pdf көрінісі
|
Жалпы иммунология оқулық
| Классикаяық иммунология Э. ДженнерменЛ. Па-
смерсиякты ғалымдар атымен байланысты. Бұл — негізінде жұкпалылык иммунология. Әрбір ғылыми жетістіктердін өзінің тарихы бар. Барлык ғылыми жаңалыктар осынын алдындағы жетістіктер нәтижесінде ашылады. Осылай 1776 ж. дәрігер-зерттеуші Э. Дженнер тәжірибелік иммунологиянын негізін калады. Ол ең алғаш вакцинация әдісін колданған. Э. Дженнер сиыр шешегі материалын балаға егу аркылы, адамдардын инфекциялык аурулардан босататын манызды теориялык және практикалык медицина бағытынын негізін салды. Бірак, Э. Джен- нер және оның пікірлері колдауға ие болмады, өйткені олар тек бір ғана ауруға байланысты болған, ал егу толығымен ғылыми дәлелденген жок. Егу үдерісі теориясының фундаменті бірінші егуден сон тек 85 жыл- дан кейін пайда болды, ол теориялык иммунологиянын негізін салды. 1881 ж. ЕІастер Париж академиясында ен алғаш инфекциялык аурулар- ды аттенуацияланған микробтармен иммунизациялау аркылы алдын алуға болатынын жариялады. Негізінен Л. Пастер химик болғанмен, медицина мен биологияға химиялык тәжірибелердін нактылығы мен ойын енгізді. Бұл казіргі физика-химиялык, молекулалык био- логия мен биотехнологиянын дамуы кезінде өте манызды. Л. Пастер ғылым мен тәжірибенін дамуын көптеген жылдарға жылжытты. Егу аркылы емделмейтін ауыр дерттін — кұтырудын дамуын алдын алу- дан кейін ғана Пастердін енбегі колдау тапты. 1886 және 1887 жыл- дар арасында егу аркылы кұтырудан 2,5 мыннан аса адам кұткарылды. Л. Пастердін вакцина алу және егу принциптері жаксы дамып, макро- және микрорганизмнің карым-катынасы аркылы ғылыми зерттелді. Иммунизация ғылымы мен тәжірибелерінін жылдар бойы дамуы нәтижесінде көптеген бактериялык және вирустык инфекцияларға карсы тиімді вакциналар жасалған және колданылған. Иммунизация аркылы көптеген ауыр инфекциялық аурулардын таралуы төмендегені 20 I Бөлім, Иммундық жүйе. Жалпы сипаттамасы байкалған. Бул адамдардын әлеуетті дамуын, орта өмір сүру жасынын ұзаруын камтамасыз етті. Көптеген ашылған жаналыктарға карамай, Л. Пастердін иммунитет табиғатына сол уакыттағы биология мен медициналык жетістіктерінің дәрежесіне байланысты көзкарасы шектеулігімен ерекшеленеді. Пастердін өлімінен кейін біраз уакытка дейін иммунитетті тек инфекциялык ауруларға карсы тұрушылык деп түсінді. Жүқпа.іы және жүқпалы емес иммунологияның дамуы жэне орнығуы И.И. Мечниковтың биологиядағы жетістігімен байланысты. Ол бірінші рет иммунологиялык көрсеткіштердің бағасына эволюциялык көзкарасты енгізді, бұл болмаса бірде-бір иммунологиялык эф- фект пен иммунитет түсінікті болмайтын еді. Ф. Бернет жазғандай, «барлык биологиялык үдерістер — өзекті эволюцияның нәтижесі және кез-келген биологиялык жалпылама эволюциялык тұрғьша ғана мағынасы болады». 1883 ж. И. Мечников «Организмнін емдік күші туралы» деген баяндамасында, иммунитеттің жалпы биологиялық теориясының принциптерін көрсетіп берді. Бүл — алғаиі теория болып есептеледі және оның ішіне тану, қорғаныс серпілістердің арнайылығы, ағзадағы тек микробтар мен өзінің токсиндерінен, денатурациялық ахуалдарынан, өлген жасушаларынан арылу сияқты негізгі феномен- дер кіреді. Бірак, бұл фагоцитарлы теорияны кейбір биологтар мен дәрігерлер жаксы қабылдаған жоқ. Оппоненттер де табылды, олар жасаған тәжірибелерінің нәтижесінде микроорганизмдер мен олардың токсиндерін бактерицидтік ерекшелігі бар гуморалды заттар бұзады де- ген пікір көрсетті. Олардың бірі — әйгілі ғалым П. Эрлих болды, ол осы үдерістің химиялык жағын зерттеді. Ол ең бірінші токсикалык заттардың инъекциясымен, оған қарсы — токсиндерді бейтараптау- шы антиденелер, яғни биологиялық субстанциялар пайда болу уакыты арасындағы кезең бар екенін, яғни латентті кезенді аныктады. Жаңа эксперименттер нәтижесінде И.И. Мечников гуморалды теориянын жактаушыларынын аныктаған сарысуы күл мен сірес- пе коздырғыштарын өлтірмей, тек сол коздырғыштармен бөлінген токсиндерді, уды жойып, фагоциттерді ширатады, ал олар коздыр- ғыштарды жұтатыны дәлелденді. Қаншама талас-тартыстар болса да, бұл екі теория өзара жакындай бастады, себебі басында фагоцитарлы теорияға карсы деп шешілген жана фактілер кейіннен бірікті. Иммунологияның негізін салушылар И.И. Мечников пен П. Эр- лих арасында жүрген ұзак тартыс 1887 ж. басталған. Әр теорияның жактаушылары 15 жыл бойы өздерінін теориясының дұрыстығын 1-Тарау. Иммунология ғылым ретінде 21 дәлелдеу үшін көптеген эксперименттер жасады. Гуморалды теориянын жактаушысы Э. Беринг ауырғаннан кейінгі сарысудың гуморалды фак- тормен байланысты бактерицидтік касиеті жоғарылағанын аныктады. 1890 ж. Э. Беринг пен 111. Китазато сіреспе және күл токсиндерімен егу нәтижесінде антитоксиндік сарысуларды алған. Алынған антитоксиндік сарысулар токсиндерді бейтараптаған. Күлді емдеуде антитоксикалык сарысуларды колдану күшті патогенетикалык кұрал болды және мыңдаған адамньщ өмірін сактауға көмектесті. Бірак, кейбір кезде антитоксикалык сарысуды колданғанда, ол ауыр аскынуға (артериялык кысымның төмендеуінен) тіпті өлімге алып келген. Бүл аскынуды Ш. Рише тәжірибе жүзінде тексерді. Біріншілік теріішілік немесе теріастылык вакцина егу иммундык жауаптың шыңында (10—14 күннен кейін) сол дозадан 5-10 есе жоғары дозада бұлшыкетке немесе тамыр ішіне екіншілік вакцина егу жасағанда, тәжірибелік жануарлардын өмірге төзімділігі 100%-ға төмендеген. Бұл кұбылысты анафилаксия деп, ал пайда болған ауыр жағдайды А.М. Безредка анафилаксиялык шок деп атаған. Гуморалды және фагоцитарлы теория жактаушыларының ұзак уакытка созылған сөз жарысы иммунологиянын ғылым болып орнығуына жол тапты. Физиология мен медицинаға еңбегі сіңгені үшін гуморалды және жасушалык теорияларды ашкан ғалымдарға — И.И. Мечников пен П. Эрлихка 1908 ж. Нобель сыйлығы берілген. жүктеу/скачать 19,87 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|