С. В. Кожанова Жалпы иммунология

184
III Бөлім. Адаптивті иммунитет
Бұл жасушааралык карым-катынастарды камтамасыз ететін ме- 
диаторларды 
цитокиндер
деп атайды. Цитокиндер дегеніміз антиген- 
дерге арнайлыктары жок, гемопоэз, кабыну, иммундык жауап және 
жүйеаралык үдерістерде жасушааралык коммуникацияларды мүмкін 
ететін төмен молекулалы нәруыздык өнімдер. Цитокиндер репепторлык 
механизм негізінде әсер етеді. Олар артыктыкпен (бір кызметті әр түрлі 
цитокиндер аткарады) және компоненттерінің тығыз байланысуымен 
сипатталатын жүйені (цитокиндік торды) кұрайды.
Т-лимфоциттер субпопуляциясымен түзілетін цитокиндерді 
лимфо-
киндер,
алмоноцитарлы — макрофагтык жүйелерінін жасушаларымен 
түзілетін цитокиндерді 
монокиндер
деп те атайды.
3. 
Негізгі гистосэйкестік кешендерінің гендері
(Мщог Ні.чіосотраііһІІІГу
Сотріех
— МНС-кешені немесе адамдағы НЬА кешені — 
Нитап
іеикосуіе Апііуеп$).
Бүл гендердін өнімі ағзанын барлык ядросы бар 
жасушаларынын бетінде орналаскан. Олар антигендерді тануда және 
адаптивті иммунологиялык серпілістердін калыптасуында манызды 
гистосәйкестік антигендері — гликопротеидтердін түзілісін бакылайды. 
Н БА-комплексінің гендері кейбір цитокиндер мен комплемент 
жүйесінің және пропердин жүйесінің нәруыздарынын түзілісін де 
бакылайды.
МНС нәруыздары — иммуноглобулиндер мен Т-жасушалар ре- 
цепторларынан баска ағзаның барлык нәруыздарының ішіндегі ен 
алуан түрлі нәруыздар. Антиденелер мен Т-лимфоциттердің рецеп- 
торлары бір ағза ішіндегі лимфоциттердің әр клонына сәйкес болса, 
МНС нәруыздары әр адамга арнайы. МНС нәруыздарынын негізгі үш 
класы белгілі. Олардын екеуі — I және II класы — антигендерді тану 
үдерісіне катысады. МНС нәруыздарының I класс молекулалары екі 
полипептидті тізбектен — үлкен — а (ол мөлшері бойынша 1§0-дің 
ауыр тізбегіне сәйкес келеді) және кіші — р-тізбегінен тұрады. МНС 
нәруыздарының I класс молекулалары ағзадагы барлык жасушалардын 
бетінде кездеседі, тек эритроциттердің бетінде болмайды.
МНС нәруыздарының II класс молекулалары да екі полипептидті 
тізбектен (а және Р) тұрады, бірак екі тізбектің мөлшері бірдей 
(иммуноглобулиндердің жеңіл тізбектеріне мөлшерлес). Олар бірнеше 
жасушалардын бетінде ғана кездеседі, ен алдымен, В-лимфоциттердін, 
моноцит-макрофагтардың, дендриттік жасушалардың және маман- 
дандырылган эпителий жасушаларының бетінде болады.
4. 
Саралау кластерлері
(СО, ағыл. 
сіазіег ёезі%паІіоп)
лимфоциттер 
субпопуляциясының 
беткейлік маркерлі нәруыздарын
белгілеу үшін

11-Тарау. Адаптивті иммундык, жүйенің қурылысы. Лимфоциттер генезі...
185
колданылады, олар жасушалардын әр түрлі даму кезендеріне және 
функционалдык субпопулянияларына (СӘ2, СЭЗ, СЭ4, СЭ8, С05, 
СР16, СЭ19, С072 және т.б.) тән. Берілген молекулалар біркатар 
жағдайларда антигендерді тану үдерісін камтамасыз ететін корецеп- 
торлар кызметін (СӘЗ, СӘ4, С 08); кейбір цитокиндерге арналған 
рецепторлар кызметін (мысалы, ИЛ-2 үшін рецептор болып табы- 
латын СӘ25) және баска да кызметтерді аткарады. Осы маркерлерді 
стандарттык моноклондык антиденелер көмегімен аныктайды.
5. 
Адгезиямолекулалары
көптеген жасушалардын бетінде орналаскан. 
Олардын көмегімен антигенді таныстырушы жасушалардың, В- және 
Т-лимфоциттерінің арасында жасушааралык әрекеттесу денгейі 
жоғарылайды. Адгезия молекулаларынын бірнеше тұкымдастығы бар: 
интегриндер, селектиндер, муциндер немесе васкулярлык адрессиндер, 
кұрамдарына фибриллярлык нәруыздар және глюкозаминогликандар- 
дан кіретін экстрацеллюлярлык матрикс компоненттері.
6. 
Лимфоциттердің антигенді тануиіы реңепторлары.
• В-лимфоциттердің
антигенді танушы рецепторлар кызметін 
олардың плазмалык мембранасына екі арнайы домен аркылы 
орналаскан 
иммуноглобулин молекулалары
аткарады;
• 
Т-лимфоциттерде —
Т-жасушалык рецепторлар — (ТЖР). 
ТЖР
молекулаларының қурылымы иммуноглобулиндер супертектесіне
тэн.
Олар бір-бірімен цистеиндік көпірмен ковалентті байла- 
ныскан, екі полипептидтік тізбектен тұратын гетеродимер. 
Қалыпты жағдайда, пісіп-жетілген Т-жасушаларынын бетінде 
30 000-40 000 ТЖР молекулалары болады.
7. 
Тимус гормондары
— тимус кұрылымының эпителий жасушалары- 
мен түзілетін (негізінен субкапсулалык және медуллярлык аймактарда) 
төменгі молекулалыкпептидтер. Бұл гормондар нейропептидтерге ұксас 
және баска гормондармен, әсіресе гипоталамус, гипофиз, бүйрекүсті 
және жыныс бездерінің гормондарымен тығыз функционалдык байла- 
ныста болады.
Тимус гормондарының ең негізгі қызметі
— 
Т-жасушаларының
тимуста пісіп-жетілуі және тимустан эмиграцияланғаннан кейін
Т-лимфоциттердің функционалдық дамуы, эсіресе, цитокиндер өндіру
қабілетін жоғарылатуында.
8. 
Суйек кемігінің миелопептидтері
— сүйек кемігінің жасушалары 
түзетін, гормон тәріздес әсері бар және В-лимфоциттердің дифферен- 
циялануына катысатын төменгі молекулалык нәруыздар.

186
III Бөлім. Адаптивті иммунитет

жүктеу/скачать 19,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: