Сборник научных статей научно-практической конференции «Байтанаевские чтения-Х»

585 
ОӘЖ 372.891
ОҚУШЫЛАРҒА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ МЕН ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ 
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 
Әкімжан Ақмаржан Ергешбайқызы – 
4 курс 116-18а тобының студенті 
Ғылыми жетекшісі: Тажекова А.Д.
– г.ғ.к., доцент 
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті, Шымкент қ. 
Резюме 
В данной статье рассматриваются педагогические основы экологического 
образования и воспитания школьников.
Экологиялық білім беру және білім беру проблемасы болды және 
қоғамның дамуы барысында болады. Дұрыс экологиялық білім болашақта 
адамзаттың көптеген экологиялық проблемаларының алдын алуға мүмкіндік 
береді. Оқушыларда экологиялық мәдениеттің негіздерін қалыптастыру белгілі 
бір мазмұнды, жұмыс әдістері мен формаларын қосуды, сонымен қатар 
балалардың табиғи объектілермен үнемі қарым-қатынас жасауы үшін жағдай 
жасауды талап етеді. 
Соңғы уақытта экологиялық білім мен тәрбиеге көбірек көңіл бөлінуде, 
өйткені онсыз өркениет дамуының маңызды мәселелерін шешу мүмкін емес. 
Жаңа технологияларды шексіз енгізуге болады, жаңа жабдықтар сатып алуға 
және жаңа нысандар салуға болады, бірақ егер әрбір адам қоршаған ортаның 
жай-күйі үшін өз жауапкершілігін сезінбесе, мұның бәрі тиісті нәтиже 
бермейді. Біз бір күнде өмір сүре алмайтынымызды, ертең планетамыздың 
қандай болатындығы туралы ойлануымыз керек екенін түсіндіруді бастау үшін 
мектепте болуы керек. 
Жасөспірімдерді тәрбиелеуде жетекші рөлді оқу және сабақтан тыс 
жұмыстарды қамтитын экологиялық мәдениетті қалыптастыру процесін 
ұйымдастыратын мектеп атқарады. Жалпы білім беретін мектептің 
міндеттерінің бірі-оқушыларды қоршаған географиялық ортада барабар болуға 
дайындау. 
Ғылыми-техникалық революция дәуіріндегі табиғи ортаның тез өзгеруі 
қоғамның табиғатқа белсенді әсер етуімен байланысты. Нәтижесінде адамның 
өмірі жақсарады, оның нақты қажеттіліктері жақсы қамтамасыз етіледі. Алайда, 
қоршаған ортадағы жағымсыз өзгерістердің саны да кеңеюде. Себептері мұнда 
неоднозначны. Олардың бірі – халықтың экологиялық сауатсыздығы. Кім, 
мектеп емес, балаларды табиғи ресурстарды пайдалануға жауапкершілікпен 
қарауға, қоршаған ортаның жай-күйіне қамқорлық жасауға тәрбиелеуі керек [1]. 
Қазіргі экологиялық дағдарыс кезеңінде адам мен табиғи ортаның өзара 
байланыс заңдарын оқып үйренуге деген ынтаның жоқтығы және өзінің іс-
әрекеттерінде осы заңдарды басшылыққа алудағы салғырттық, сондай-ақ, 
табиғат қорғауға байланысты құқықтық талаптардың орындалмауы халық 
арасындағы экологиялық тәрбие деңгейінің төмендігі, экологиялық сана 
қалыптасуының таяздығын көрсетіп, қоршаған табиғи ортаны қорғауға қатысты 
іс-шаралар жүйесінде «адам - қоғам - табиғат» арақатынасы мен өзара әрекетін 
дұрыс ұйымдастыруға қажетті дағдылар мен біліктіліктің, табиғи қорларды 
орнымен пайдаланудың ғылыми негіздерін қалыптастыру бағдарлық 

586 
тәрбиелік-педагогикалық процес ретінде қоғам мүшелеріне экологиялық білім 
мен тәрбие беру қажеттеілігін айқындайды. 
Табиғат дамуының заңдылықтарын білмеу, қоғамдағы экологиялық 
сауаттылық пен тәрбиеліліктің жетіспеуі - экологиялық дағдарысты 
туындатушы басты себеп болғандықтан, халыққа, соның ішінде есей келе 
халық шаруашылығының түрлі салаларында қызмет етіп, өмірдегі алатын 
орнына сәйкес табиғат тағдырына қатысты сан алуан жауапты шешімдер 
қабылдайтын өскелең ұрпаққа білім мен тәрбие беру көзі болып табылатын 
мектеп пәндерінен ұйымдастырылатын оқу-тәрбие үрдісінде пәнаралық 
байланыс негізінде жүйелі түрде экологиялық тәрбие беру халықаралық 
ұйымдардың қадағалауында болып, күн тәртібінің алғашқы кезегінде тұрған 
мәселелер. 
Экологиялық тәрбие берудің жалпы стратегиялары мен барлық 
мемлекеттердің осы саладағы әрекеттерін біріктіру Біріккен Ұлттар Ұйымының 
халық ағарту, ғылым мен мәдениет жөніндегі (ЮНЕСКО) мемлекетаралық 
ұйымының тікелей атсалысуының арқасында жүзеге асуда. 
Париж қаласында 1968 жылы ЮНЕСКО-ның ұйымдастыруымен 
биосфераның ресурстарын қорғау және тиімді пайдалануға арналып өткізілген 
үкіметаралық конференциясында экологиялық білім берудің ғаламдық сипаты 
тұңғыш рет аталып өтті. 
Швейцарияда 1971 жылдың желтоқсан айында өткен бірінші Еуропалық 
конференция табиғат қорғаудағы халықағарту мәселелеріне арналып , осы 
саладағы атқарылуы тиіс іс-шаралардың жобалары белгіленді. 
Тбилисиде 1977 жылы ЮНЕСКО мен ЮНЕП-тің (БҰҰ-ның қоршаған 
ортаға байланысты бағдарламасы) бірге отырып өткізген үкіметаралық 
конференциясы қоршаған ортаны қорғаудың білім беру саласына арналып, 
экологиялық білім мен тәрбие берудің халықаралық деңгейде дамуындағы 
маңызды кезең басталды. 
Экологиялық сананы қалыптастыру процесі студенттердің барлық жас 
топтарын қамтуы керек, бірақ олар білімді қабылдаудың бірдей 
мүмкіндіктерінен алыс. Сондықтан әдістемелік және дидактикалық әдістердің 
кең спектрі қажет. Сонымен қатар, экологиялық ағарту, егер ол ұтымды 
және эмоционалды саланы қамтыса, адамның іс-әрекетіне айтарлықтай әсер 
етеді, егер ғылыми дәлелдер оны толтырып, оны өздері қабылдаса, тек содан 
кейін ғана мүмкін болады.әрқашан таза жеке тұлға болатын сенім. 
Осы негізде балаларда әлемнің қазіргі заманғы экологиялық бағдарланған 
бейнесі, олардың табиғи және әлеуметтік ортасына құрмет сезімі қалыптасады. 
Сонымен қатар, оқу пәнінің құралдары оқушылардың сөйлеу және танымдық 
процестерінің дамуына (сенсорлық даму, ойлау, зейін, есте сақтау, қиял), 
сондай-ақ эмоционалды сала мен шығармашылық қабілеттерге айтарлықтай 
әсер етеді. Мектептегі оқу кезеңдері, оқушылардың жас ерекшеліктері, 
әлеуметтік және табиғи ортаның нақты жағдайлары - мұның бәрі оқушылардың 
табиғатқа деген қарым-қатынасының сипатын, олардың қоршаған ортаға теріс 
әсерін азайту және азайту жөніндегі іс-әрекеттерін анықтайды [2].

587 
Мектептің географиялық білімін экологияландыру туралы тұтас идея оның 
мазмұнына жетекші идеяларды бөліп көрсетуге мүмкіндік береді. Олардың 
көпшілігі (табиғаттың дамуы мен тұтастығы, еңбек процесінде табиғаттың 
өзгеруі, қоршаған орта және адам денсаулығы, тұлғаның адамгершілік-
эстетикалық дамуындағы Табиғат) экологиялық білім беруде іргелі болып 
табылады. Олардың Географияны оқытуда ашылуы мектеп оқушыларында жер 
табиғатының тұтастығы, оның процестерінің бірлігі, адамның табиғи 
байланысы және онымен байланысы, сондай-ақ адамның кез-келген 
экономикалық қызметі мен оның табиғаттағы мінез-құлқы оның заңдарымен 
келісілуі керек екендігі туралы түсінік қалыптастыруға бағытталған. Табиғи 
саладағы және адамның іс-әрекетінен туындаған барлық өзгерістер халықтың 
өмір сүру жағдайлары мен денсаулығына әсер ететіндіктен, бұл қатынасты 
қарастыру жеке компоненттер мен табиғаттың адам өмірі мен экономикалық 
қызметі үшін маңыздылығы, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану қажеттілігі 
туралы білім жүйесі арқылы жүзеге асырылады.және қалпына келтіру. 
Осылайша, география курсында оқушылардың түсінуіне қол жетімді, 
табиғатта және қоғамдық өмірде бар қатынастар ашылады. 

жүктеу/скачать 8,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: