Белегова әлия ақанбайқызы болашақ дене шынықтыру мұғалімдерінің рефлексивтік мәдениетін
жүктеу/скачать 3,25 Mb. Pdf көрінісі
|
дш
| жағдаяттық
(өзекті), ретроспективті (өзектілігін жоғалтпаған)және перспективті (өзектілік болашағын бейнелейтін) рефлексия ұстанымдарына сүйенеді: Жағдаяттық рефлексия адамның өзекті жағдайдағы мінез-құлқын тікелей өзін-өзі бақылауды, оның элементтерін ұғынуды, болып жатқан жағдайды талдауды, субъектінің өз іс-әрекеттерін жағдайлармен арақатынасына және өзгеретін жағдайларға және өз жағдайына сәйкес оларды үйлестіру қабілетін қамтамасыз етеді. Рефлексия - бұл адамның өзінің және іс-әрекетін түсіну, талдау ғана емес, сонымен қатар айналадағы адамдар сізді, сіздің жеке қасиеттеріңізді, эмоционалды реакцияларыңыз бен танымдық қабылдауыңызды қалай түсінетінін анықтау. Егер осы көріністердің мазмұны бірлескен қызметтің мәні болса, субъективті рефлексивті қатынастар дамиды. Ретроспективті рефлексия бұрын орындалған қызмет пен орын алған оқиғаларды талдауға бейімділікпен көрінеді.Бұл жағдайда рефлексияның құрамдас бөліктері – болған оқиғаның алғышарттары, себептері мен салдары; өткен мінез-құлықтың мазмұны, сондай-ақ оның нәтижелі параметрлері және жіберілген қателер.Бұл рефлексия, атап айтқанда, субъект болған оқиғаларды қаншалықты жиі және қаншалықты ұзақ талдайды және бағалайды,өткенді және онда өзін-өзі талдауға бейімділігін сипаттайды. Перспективті рефлексия : алдағы қызметті, мінез-құлықты талдау қызметімен; жоспарлаумен; ықтимал нәтижелерді болжаумен және т.б. сәйкес келеді.Сондықтан, дене шынықтыру мұғалімінің кәсіби қызметі рефлексияға негізделуі керек. Бұдан әрі қарай жұмысымыздың ең басты тірек ұғымы «рефлексиялық мәдениет» болғандықтан енді осы бағытта талдаулар жасалады. «Мәдениет» ұғымы ғылымның әр саласында кең мағынада қолданылады. С.И.Ожеговтың 43 сөздігіндемәдениет адамдардың өндіріс, қоғамдық және рухани жетістіктерінің жиынтығы деп түсіндіріледі. Мәдениет – қоғамның қозғаушы күші, соның негізінде қоғамды ілгері жылжытады, яғни тұлғаның мәдениеті мен қоғам талабы тікелей байланысты. Латынның«Cultura» - « өңдеу, құнарландыру» деген сөзінен шыққан мәдениеттермині – табиғат объектісіндегі адамның әрекеті арқылы жасалатын өзгерістерді білдіру үшін қолданылады. Мәдениет – жеке адамның өмір сүру мақсаты мен құндылық жүйесі, адамның өмір сүрген ортамен қарым-қатынасы. Ол - өзара қарым-қатынас нәтижесінде қалыптасатын ерекше құбылыс. Мәдениет – адам әрекетінің, саналы қызметінің көрінісі. Белгілі американ психологгуманисі А.Маслоу «мәдениет біздің психологиялық және биологиялық табиғатымызға өте жақын, сондықтан оқытудың негізі ретінде қарау керек» дейді [127]. «Мәдениет» ұғымы белгілі бір тарихи дәуірлерді, нақты қоғамдарды, ұлттар мен ұлыстарды, сондай - ақ қызметтің немесе өмірдің нақты салаларын (еңбек мәдениеті, саяси мәдениет) адамдардың рухани өмірінің саласын сипаттау үшін қолданылады.Мәдениет тек адамдардың іс-әрекетінің объективті нәтижелерін ғана емес, сонымен бірге іс-әрекетте іске асырылатын субъективті адамның қабілеттерін: білім мен дағдылар, өндірістік және кәсіби дағдылар, интеллектуалдық, эстетикалық және адамгершілік даму деңгейі, дүниетаным, топ ішінде адамдардың өзара қарым-қатынас тәсілдері мен формаларын қамтиды. Ғалым Ш.Т.Таубаеваның пікірінше, мұғалімнің мәдениеті – нақты бір іс- әрекет саласында тәжірибелік дағдылар мен іскерліктерден, кәсіби еңбекке қажет моральдық нормалар мен ережелердің жиынтығынан құралған күрделі жүйелі бірлік [128]. А.А. Молдажанованың пайымдауынша, педагогикалық мәдениеттің мазмұны мұғалім іс-әрекетінің объектісі, яғни біртұтас педагогикалық үрдіс туралы білімдар болумен байланысты нақты бір кәсіп иесінің мәдениетінің бейнесі болып табылады [129]. Рефлексивті мәдениет дегеніміз –тұлғаның іс-әрекетінің нәтижелерін болжай білу қабілеті ретінде анықталады және оның сапалық өзгерістерге, кәсіби және жеке жетілуіне қол жеткізу үшін үрдістің маңызды белгілерін анықтауға, бағалауға және қорытындылауға мүмкіндік береді.Рефлексивті мәдениет тұлғаның жеке әлеуетін іске асыруға және жүзеге асыруға мүмкіндік береді, бар кәсіби тәжірибеге сыни тұрғыдан баға беруге және шығармашылыққа деген ынтаны арттыруға ықпал етеді. Іс жүзінде бұл мұғалімнің шығармашылығына, оның іс-әрекеттің тиімділігі мен қарым- қатынасын арттыратын шығармашылық шешімдерге ашықтығын білдіреді.Бұл ретте болашақ маманның рефлексивті мәдениеті оның басқалармен байланысын, өзінің өмірі мен қызметінің мағынасын іздеуін, өзі өмір сүретін әлемді жақсартуға тырысуын көрсетеді. Болашақ дене шынықтыру мұғалімінің рефлексивтік мәдениетін дамыту кәсіби білім алу үрдісінде басталады, студенттердің өзін-өзі тануы мен өзін-өзі жүзеге асыруы, өзгерген әлеуметтік мәртебесі негізінде оның субъективтілігін қалыптастыруға бағытталады. Бұл өмірдің мағыналық-семантикалық өрісінің 44 кеңеюін және білім берудің әртүрлі кезеңдеріндегі білім алушының жағдайының өзгеруін ынталандырады. Бұл сала маманының р ефлексиялық мәдениетіоның жалпы мәдениет және кәсіби-педагогикалық мәдениетінің құрамдас бөлігі боғандықтан, оның негізгі компоненттерінің мазмұнын және спорт саласы мұғалімнің тұлғалық дамуында осы әлеуеттің іске асырылуын қарастыру орынды болып көрінеді. Сонымен, дене шынықтыру мұғалімдерінің рефлексивті мәдениеті білім мен оны қолдану арасындағы алшақтықты жоя алады, өйткені практикалық және психикалық іс-әрекеттегі тәжірибені талдаудан алынған және көру, түсіну, проблеманы немесе жағдайды жан-жақты түсіну және жеке ұйымның жазықтығын қамтиды. Рефлексивті мәдениеттің дамуы - бұл үздіксіз процесс, оның табысты болуы педагогикалық әрекетті ұйымдастырудың формаларын дұрыс таңдауға байланысты. Педагогтің рефлексиялық мәдениетінің мақсаты : педагогикалық әрекеттің негізгі компонентерін есіне түсіріп, олардың мәнін, алынған нәтиженің «дұрыс» не «бұрыс» болғанын дәлелдей алу, қолданылған әдіс пен құралдардың тиімді не тиімсіз болғанына байланысты өзіндік көзқарасын білдіру, орындалып өткен әрекеттің нәтижесін зерттеу. Педагог өз бойында рефлексивтікмәдениетін дамыта білсе және әр атқарған ісін талдай отырып, оны одан әрі жетілдіруге ұмтылатын болса, алдына қойған мақсаттарының нәтижесіне жете алатыны сөзсіз. Жоғарыдағы ойларды тұжырымдай келе , рефлексивтік мәдениет – көп қырлы, кіріккен әрекет. Бұл өзін-өзі танудың, түсінудің, тексерудің, бақылаудың, бағалаудың негізгі тәсілі және ойлаудың қажетті құралы деген қорытынды жасаймыз. Дене шынықтыру мұғалімінің рефлексиялық мәденииетінің қызметі,біздің ойымызша ең алдымен, өзіндік педагогикалық тәжірибені саналы ұғыну, өзіндік іс-әрекет критерийлерін құру; білім берудегі өзгерістерді талдай алу; екіншіден, білім беру үдерісін жоспарлау және құрастыру білім беру іс-әрекетінің мақсаттары мен тәсілдерін түзету, оқу-білім беру үдерісін ұйымдастырудың стратегиялары мен әдістерін таңдай алу, үшіншіден «оқушы – мұғалім» жүйесіндегі әрекетте кері байланыс жасай алу, ондағы нәтижелерге баға беруді атқарады деп санаймыз. Бұл айтылғандарды графикалық түрде төмендегіше бейнеледік (сурет 3). 45 Сурет 3 – Дене шынықтыру мұғалімінің рефлексивтік мәдениетінің қызметі Рефлексия-жаттықтыру-спорттық әрекеттерде табыстарға қол жеткізуге және шеберлігін дамытуға ықпал ететін осы саламаманыныңжеке бас қасиеті. Ал, рефлексиялық мәдениет-жаттықтыру-спорттық әрекеттегі дене шынықтыру маманын басқа индивидтер мен қауымдастық қалай қабылдайтынын, бағалайтынын ұғынудың түрі және адамның өзі туралы білім мен түсінік қана емес, өзгелердің өзіне деген көзқарастарының қандай екенін анықтай алуы. Сонымен қатар болашақ денешынықтыру мұғалімінің рефлексиялық мәдениетінің құрылымын біз: танымдық компонент (рефлексия жайындағы білімдер); технологиялық компонент (жасай алу дағдылары) және тұлғалық компонент (мұғалімнің жеке басының қасиеттері мен сапалары) сипаттамалары (тұлға компоненті) синтезі ретінде және оны қалыптастыру үрдісін, ЖОО кәсіби педагогикалық даярлықтағы инновациялық қызметтің аясында қарастырамыз. Жоғарыда талданған еңбектерді тұжырымдай келе, болашақ дене шынықтыру мұғалімінің рефлексивті мәдениеті дегеніміз – рефлексия жайлы білім мен дағдылардың кешенін, өзін-өзі тану, өзін-өзі бағалау әдістерін білу, боашақ кәсіби іс-әрекетке құнды көзқарас қатынасын және кәсіби жеке қасиеттерін дамытуды қамтитын тұлғаныңинтегративті сапасы деген анықтама береміз. Анықтаманың графикалық бейнесі төмендегі суретте келтіріледі (сурет 4). Дене шынықтыру мұғалімінің рефлексивтік мәдениетіқызметі жүктеу/скачать 3,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|